Na de introductie van de internationale ZERO kunstbeweging in deel een, neem ik je in deel twee exclusief mee naar De Derde Zaal. Hier maken we kennis met de Nederlandse NUL-beweging. Wanneer worden autobanden kunst? Hoeveel bierkratten heb je nodig om een kunstwerk te maken en hoe laag moet je een vriezer in stellen om ‘coole’ kunst te creëren? Allemaal uitdagingen waar de Nederlandse kunstenaars in zaal drie in de jaren zestig van de vorige eeuw aan de slag zijn gegaan. Heb je zin in een exclusief Nederlands kunstavontuur?
In deel 1 van de Anne Frank trilogie maak je kennis met de families van Otto Frank en Edith Holländer. Het educatiecentrum in Frankfurt vertelt het verhaal van de jonge Anne ‘een Meisje uit Duitsland’. Deel twee van de trilogie speelt zich af in Amsterdam waar we het familieleven volgen. In dit deel staat de onderduikperiode centraal. Het slot is voor Berlijn waar we het het Anne Frank Zentrum bezoeken. Hier ontdekken we waarom juist haar oorlogsdagboek zo beroemd is geworden.
Anne Frank educatiecentrum in Frankfurt
Anne Frank, een meisje uit Frankfurt
Amsterdam is wereldberoemd vanwege het Anne Frank Huis aan de Prinsengracht. Maar er zijn meer steden met een Anne Frank centrum. Zo woonde haar familie generaties lang in het Duitse Frankfurt am Main en wilden de inwoners van Berlijn Anne ook in hun stad te herdenken. Otto Frank start in 1963 in Bazel het Anne Frank Fonds. Ook buiten Europa zijn er verschillende Anne Frank centra zoals in New York. In dit drieluik bezoek ik eerst Frankfurt, ga na jaren nog eens terug naar Amsterdam en sluit af in Berlijn. Wat weet jij van Anne Frank?
Elk beeld dat met gevoel is gemaakt, toont ons de kunstenaar, niet het model’ Oscar Wilde
TV documentaire Lotta Blokker
In de Fundatie in Zwolle zag ik voor het eerst het werk van Lotta Blokker. Ik was verbaasd, en verrast en werd er heel blij van. Niet per se door haar onderwerp ‘het uur van de wolf’ maar de bronzen beelden maakten op mij een onuitwisbare indruk. Het was alsof ik brons tot leven zag komen.
Mijn belangstelling voor Blokker nam verder toe, toen ik er achter kwam dat zij, net als ik, een passie heeft voor het werk van de Duitse kunstenares Käthe Kollwitz . Afgelopen april hebben we in Keulen de 70ste sterfdag van Käthe Kollwitz herdacht en op mijn blog staat een serie verhalen over deze artistieke veelkunner.
ZERO of Nul kan het minder? Met die vraag stap ik het Stedelijk in Amsterdam binnen. Ik moet naar etage -1, ja het kan dus minder. Wat weet jij van de kunststromingen ZERO en NUL? Mijn persoonlijke nul-telling begint op nieuwjaarsdag 1960. Dit is ongeveer in het midden van de ZERO-periode. De site van het Stedelijk belooft me een ontmoeting met sterren, vuur, licht, beweging, ruimte en demonstraties. Dat is nogal wat en dat allemaal geplaatst in een historisch overzicht van de toenmalige kunstvernieuwers. Ben je er klaar voor?
Als we naar de wortels van ZERO zoeken, komen we uit in het midden van de jaren vijftig van de vorige eeuw. Door de recente oorlogsellende ligt er een deken van pessimisme over de samenleving. Een groep jonge kunstenaars wilde zich losmaken van dit miserabele gevoel. Met een grenzeloos optimisme staken zij de koppen bijeen en creëerden het grootste internationale kunstenaarsnetwerk ooit. Oprichters Heinz Mack en Otto Piene gaven hun nieuwe kunstbeweging in 1957 in Düsseldorf de naam ZERO. Onder dezelfde naam publiceerden zij een tijdschrift waarin de ideeën van de nieuwe stroming wereldkundig werden gemaakt. De drie pijlers waren optimisme, experimenteel en een innovatieve houding.
Piene gaf aan dat zij hun beweging vanaf de start beschouwden als een zone voor stilte en nieuwe mogelijkheden.
Na de Tweede Wereldoorlog waren in de kunst het abstract-expressionisme en art informel* de dominante kunstvormen. De kunstenaars van de ZERO-beweging wilden zich losmaken van deze opvattingen. Zij zochten in hun werk naar de essentie, door te reduceren, te concentreren en te vernieuwen kwamen ze tot nieuwe artistieke vormen
*art informel, is de vorm waarin kunstenaars in het reine probeerden te komen met de harde realiteit van de geschiedenis).
‘De eerste, laatste en de beste betekenis van kleur is dat ze haar belangrijke beeldende functie puur kan vervullen: alleen zo kan ze haar vrijheid vieren.”
Heinz Mack in tijdsschrift ZERO 1 - 1958
In zaal 3 maak je kennis met de Nederlandse NUL-groep
NUL
In ons land werd in dezelfde tijd de NUL-groep opgericht. De initiatiefnemers hier waren Armando, Jan Henderikse, Henk Peeters, Jan Schoonhoven en herman de vries. Wat de laatste naam betreft weet ik nu van Joost Zwagerman (De stilte van het licht, 2015) dat de vries zijn naam alleen in kleine letters wil omdat hij alle letters even belangrijk vindt. Net als de collega’s van ZERO experimenteerden de kunstenaars van NUL met nieuwe materialen en nieuwe media.
Naast Duitsland en Nederland trok de ZERO gedachte ook veel aandacht in Frankrijk, Italië, België Zwitserland en zelfs in Japan. In zeer korte tijd ontstond er een Europese kunstbeweging waarin kunstenaars nauw met elkaar samenwerkten aan kunstwerken, evenementen, voordrachten en een gezamenlijk tijdschrift.
De naam ZERO was een slimme keuze omdat dit woord in veel talen bestaat én betekenis heeft. Mede hierdoor groeide deze jonge beweging in de jaren zestig snel uit tot een internationaal ‘merk’.
Fotowand expo NUL 1965 in Stedelijk Museum
Expositie 2015
Het Stedelijk organiseerde in 1962 de eerste museale presentatie van ZERO die in 1965 een vervolg kreeg in een uitgebreide expositie onder de naam: NUL 1965. Deze tentoonstelling wordt gezien als een van de hoogtepunten uit de geschiedenis van deze beweging. Naast werken van de genoemde Nederlandse kunstenaars en de twee oprichters van ZERO werden concepten en stellages getoond van Piero Manzoni, Lucio Fontana, Yves Klein, Jean Tinguely, Yayoi Kusama en Günther Uecker.
Anno 2015, precies 50 jaar daarna heeft het Stedelijk opnieuw een overzichtstentoonstelling van de radicale kunstenaarsgroep samengesteld. Volgens de samenstellers laat ‘ZERO – Let Us Explore the Stars’ zien hoe de kunstenaars van toen de betekenis en de vorm van de kunst blijvend hebben veranderd. De zalen zijn gevuld met originele kunstwerken uit het Stedelijk depot, die ook in 1965 werden getoond.
Canvas en kwast werden afwisselend gecombineerd met papier, glas, licht, rook, vuur en geluid en soms compleet vervangen door re-cyclebare materialen. Zo ontdek ik een vintage TV die een spijkerjas uittrekt, composities van autobanden, bierkratten en waterzakjes, een doek beschoten met pijlen en een collage van langs gestreken lucifersdoosjes. Veel kunstenaars creëerden werken in wit, van een roeiboot vol penissen tot werken beplakt met watten of omwikkeld door doeken.
Een ander nieuw element is de financiering van de realisatie van het kunstwerk. Om het krattenkunstwerk te kunnen uitvoeren zocht Jan Hendrikse contact met een bierbrouwer en liet zijn werk door deze commerciële partij sponseren.
Mijn ervaringen
Ik leer dat de betekenis van ZERO ligt in het hier en nu. In de interactie tussen het kunstwerk, de toeschouwer en de ruimte waarin kunstwerk en toeschouwer zich bevinden. Verschillende stellages kunnen bewegen. Omdat de meeste werken 50 jaar of ouder zijn, zijn de pauzes aanzienlijk langer dan de draaitijd. Ik zie prachtige schaduwspellen, historische zwart-wit films waarin naakt modellen hun nat geverfde lichamen uitrollen op grote doeken. Het zwarte werk van Tinguely komt niet meer in beweging. Ik loop door zalen met kunstwerken gemaakt tijdens mijn baby en peuterjaren. Een soort back to the roots bezoek, waarvan ik de aanwezigheid & de betekenis van deze wortels tot nu toe niet kende.
Ik had een blanco gevoel bij ZERO en NUL. Dat is nu voorbij en voor een deel ingevuld met zwarten en witten, autobanden, pijlen en rookpluimpjes. Enerzijds moet ik toegeven dat dit niet mijn meest favoriete kunstperiode is, anderzijds inspireren de collages en stellages me wel. Met name de bewegende werken en de witcollages prikkelen mijn geest. Ga zelf kijken en trek je eigen plan!
Een bijzonder element aan dit bezoek voor mij is dat ik er samen was met een dierbare jeugdvriendin, die ook in de beginjaren van ZERO en NUL is geboren. We hebben samen weer een steen verlegd in een rivier op aarde en onbekende sterren verkend.
De audiotour is zeer informatief
ZERO, Let us Explore the Stars
nog tot 8 november 2015 te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Gratis met Museumkaart
De audiotour (€ 5,-) geeft waardevolle achtergrondinformatie over deze (en nog meer werken) in het Stedelijk Museum.
Als je je verder in deze beweging wilt verdiepen is de 560 pagina tellende catalogus, met ruim 950 afbeeldingen, een aanbeveling (€ 29,95).
Morgen, vrijdag 25 september a.s. openen prinses Beatrix en Koningin Sonja van Noorwegen de tentoonstelling Munch:Van Gogh in het Van Gogh Museum in Amsterdam. Wat hebben Van Gogh en Munch met elkaar gemeen? Wat verbindt hen? Waarin verschillen ze? Kenden ze elkaar? Allemaal vragen waarop je een antwoord krijgt in de grote tentoonstelling Munch:Van Gogh. Zet het alvast in je agenda, deze wil je echt niet missen! Tot 17 januari 2016 te zien in het van Gogh Museum
Koninklijke opening Munch:Van Gogh
Prinses Beatrix en Koningin Sonja van Noorwegen samen met directeur van het Van Gogh Museum Axel Rüger en directeur van Munch Museum Stein Olav Henrichsen bij de Sterrennachten. Foto: Jan Kees Steenman
Eerste ontmoeting met Keith Haring in metro in Rotterdam
Keith Haring terug in Rotterdam
In 1982 was Keith Haring voor het eerst in Rotterdam. In Galerie ‘het Venster’ begon zijn Europese ontdekking. In 1986 organiseerde het Stedelijk in Amsterdam een grote tentoonstelling. Nu 25 jaar na zijn overlijden in 1990, is Haring’s erfgoed terug in Rotterdam. Ik kom op metrostation Beurs zijn eerste muurschilderingen tegen. Keith’s bekendheid begon met metroschilderingen in New York. Ik zie zijn ‘man bijt hond’ versie in de metro in Rotterdam. Tot 7 februari 2016 zijn Haring’s iconen overal in de havenstad te zien. Maar zijn echte statement hangt in de Kunsthal. ‘The political line’ daagt ons uit. Hoeveel lef heb jij?
Van 10 t/m 13 september 2015 is in het centrum van Nijmegen de tweede editie van het tekenfestival ‘The Big Draw Nijmegen’ gehouden. Vanuit het pop up Hoofdkwartier aan de Marikenstraat zijn creatieve lijnen uitgezet over de stad. Ook aan de Kaaij (The Big Kaaij) en in het Honigcomplex (Soepverhalen) wordt getekend. Je kunt er vandaag (zondag 13 september) nog bij zijn. De Big Draw Nijmegen sluit af met een kunsttentoonstelling en veiling in de Expoplu aan de Van Olderbarnevelsstraat 63-A. Om 17.00 uur valt het doek en moet je weer een jaar wachten op nieuwe creaties in de straten en op de pleinen van Nijmegen.
2015 is een themarijk jaar. We herdenken de 125ste sterfdag van Vincent van Gogh, de 100ste sterfdag van Hendrik Mesdag maar ook 70 jaar bevrijding in Europa. Wat dit laatste betreft zijn dit jaar op allerlei locaties en in talrijke musea evenementen georganiseerd en tentoonstellingen ingericht. In het Stedelijk Museum in Zwolle kun je de expositie ‘Strijd!’ zien en beleven. Ik heb mee gekeken door de lens van fotografe Patricia Steur. Wil je weten wat wij zagen?
Je hebt nog 6 dagen, zondag 13 september wordt de Strijd! gestaakt! Je kunt die dag om 14.30 uur nog aanwezig zijn bij een bijzondere lezing van Channa Walvisch die vertelt over haar onderduikperiode en de gevolgen daarvan voor haar verdere leven!
De fototentoonstelling van Jimmy Nelson in het Afrika Museum (Berg en Dal) is wegens grote belangstelling verlengd tot 27 september 2015. Dit is fantastisch nieuws voor alle toeristen en wandelaars die Nijmegen de komende maanden bezoeken. Vier jaar lang reisde Nelson over onze aardbol en bezocht hij inheemse bevolkingsgroepen die met uitsterving worden bedreigd. Museum Volkenkunde in Leiden gaf hem een extra opdracht: portteer in ons land ook twee inheemse culturen. Nelson koos voor Marken en Terschelling.
De beelden in “Before they pass away” zijn meer dan een collectie portretten.
Wat is de rol van de fotograaf in deze opstelling? Wil hij ons de inheemse volkeren op hun paasbest laten zien? Of vraagt hij om onze aandacht en wat wil hij ons vertellen?
Tot 27 september 2015 geeft Jimmy Nelson antwoord op deze en nog meer vragen in het Afrika Museum in Berg & Dal. Je hoeft deze zomer niet ver te reizen om een fotografische wereldreis te maken.
Als ik aan Hattem denk, zie ik beelden van Anton Pieck en het Bakkerijmuseum. Deze twee iconen zijn me bijgebleven van mijn topografie-les op de toeristische vakschool in Leiden. Wist jij dat Hattem één van de zeven Hanzesteden aan de Gelderse IJssel is? Na mijn bezoek met Marja en Roly zal ik Hattem nooit meer vergeten. Een inspirerende dag terug in de tijd, mijmerend over de stadsmuur, vanuit de Dijkpoort de weidse omgeving verkennen en koffie met krentenbrood in het Bakkerijmuseum. Krijg je al zin om te gaan?
