Berlijnse Muur in drie bezoeken

Bernauer Strasse wilma
Aan de Bernauer Strasse staat nog een authentiek stuk Berlijnse Muur

Deel 1 – De Berlijnse Muur
In november 2014 is het 25 geleden dat de Berlijnse Muur is gevallen. Vooruitlopend op deze herdenking gaan we in Berlijn diverse locaties bezoeken waar we 25 jaar geleden ook waren. In april neem ik je in een drieluik mee op ver- (her)kenning langs de Muur. Ons startpunt  ‘Gedenkstätte Berliner Mauer’ in het stadsdeel Prenzlauer Berg. Hier ligt nog een klein stukje van de Muur in zijn meest oorspronkelijke vorm. In deel twee bezoeken we het ‘Mauermuseum’ bij het voormalige controlepunt Checkpoint Charlie. Het drieluik wordt compleet met een fotoreportage en bezoek aan de kleurrijke muurdelen van de ‘East Side Gallery’ nabij de ‘Warschauer Brücke’.

De val van de Muur
Op 9 november 1989 ging toch nog vrij onverwacht de Muur open. Wat is het nu? De val van de Muur? of De opening van de Muur? In ieder geval was de ‘nieuwe vrijheid’ het resultaat van een onduidelijke uitspraak van Günter Schabowski, lid van het Politburo. Een Italiaanse journalist stelde Schabowski een vraag over de nieuwe in- en uitreisregels die net door de Raad van Ministeries van de DDR waren aangenomen. Het begrip ‘vrije doorgang’ was hierin cruciaal. Direct na Schabowski’s historische uitspraak liepen drommen mensen van Oost naar West Berlijn, de grenspolitie keek daarbij schouderophalend toe.

Om te weten waar de Berlijnse Muur stond zie je nu overal markeertekens in het wegdek © Wilma Lankhorst
De loop van de Berlijnse Muur in het wegdek van nu

Slechts een schim in het straatbeeld
Op veel plekken in de stad is de Muur volledig uit het landschap en/of stadsbeeld verdwenen dat je vaak geen idee meer hebt, waar de Muur ooit stond. Een handige brochure brengt uitkomst. We beginnen onze hernieuwde kennismaking met de Muur aan de noordwestzijde van de stad, de plek die bekend staat als Bernauer Straße ‘Gedenkstätte Berliner Mauer’. Dit is de enige locatie in Berlijn waar nog een dubbel muur is te zien.

Bernauer Strasse bezoek hier het Informatiecentrum over de Muur
Aan de Bernauer Strasse ligt het Informatiecentrum over de Muur

We nemen de S-Bahn tot aan het ‘Nordbahnhof’. Dit was in de tijd van de DDR een van de zogenaamde ‘verlaten stations’ in het Duits ‘Geistes Station’ genoemd. De totale lengte van de Muur (zowel om West-Berlijn als de grens tussen Oost- en West-Berlijn in de stad) was 155 kilometer. Het monument dat we nu bezoeken bestaat o.a. uit een 1,4 kilometer lange muur waarvan 220 meter in de oorspronkelijke, dubbele vorm.

Station Bernauer Strasse vertelt het verhaal van de splitsing © Wilma Lankhorst
DE Muur liep dwars dor het station aan de Bernauer Strasse

Lege perrons met honden
Als we naar het Nordbahnhof reizen, praten we over de tocht met de U-bahn die we in 1987 hebben gemaakt. In Oost-Berlijn was er toentertijd voor ons maar één station waar we uit de U-bahn konden en dat was Station Friedrichstraße. De tussenliggende ondergrondse stations waren bijna allemaal nog in tact. De metro ging bij benadering van zo’n station langzamer rijden. Op de perrons liepen politieagenten met honden, na de passage nam de snelheid van de metro weer toe. De sfeer die deze tussenliggende stations uitademde was er zowel een van spanning als van angst.
Op het Nordbahnhof lijkt alles nog als voorheen. Het tegelwerk en de naamborden zijn authentiek. In de stationshal en in de gangen hangen foto’s met informatieborden over de tijd van de Muur (1961 tot 1989). De situatie bij dit station was extra bijzonder omdat de Muur dwars door het station heen liep. De uitgang aan de Gartner Straße lag op Westers grondgebied, de uitgang aan de Invalider Straße lag opeens in Oost-Berlijn. Op de informatieborden lezen we dat er hier huizen stonden waarin de bewoners aan de ene zijde in het Westen verbleven en in andere kamers opeens in Oost-Berlijn woonden.

Bezoekerscentrum met filmzaal
Voor we het herinneringsmonument betreden, brengen we een bezoek aan het Bezoekerscentrum. Hier kun je gratis enkele folders ophalen met veel achtergrondinformatie over de komende 1,4 kilometer. Hier ook koffie voor 50 cent, een toilet en een museumwinkel. We bekijken eerst de introductiefilm en gaan dan naar buiten.

overzicht Bernauer strasse
Overzicht vanaf platform hoek Bernauer-Acker Strasse, links de herdekingskapel
fotoherdenkinsgmuur aan de Bernauer Strasse © Wilma Lankhorst
Leren van de vluchtpogingen aan de Bernauer Strasse

In het park lopen, staan en zitten overal mensen: jong en oud, schoolklassen en families met kinderen. De 1,4 kilometer lange muur is afwisselend van stalen pilaren met wisselende tussenruimtes en originele stukken van de Berlijnse Muur. Vluchtpogingen worden met ronde ijzeren platen in de grond aangegeven. Vaak staat er een datum van de vluchtpoging bij, aangevuld met de naam van de gevluchte persoon of het aantal vluchtelingen. Her en der over het park verspreid staan luisterpalen. Door de persoonlijke verhalen die je hier hoort, komt de beleving steeds een stapje dichterbij.
Dan zien we een ijzeren wand met daarin zwart-wit foto’s al dan niet voorzien van naam, geboorte- en eventuele sterfdatum. Ruim 5000 mensen zijn van Oost naar West-Berlijn gevlucht. Van 186 mensen weten we dat zij het niet hebben overleefd. Zij worden hier één voor één met naam en toenaam genoemd.

Muur Bernauer-kijkje over muur
Een kijkje over de Muur aan de Bernauer Strasse

Kijkje over de Muur
Op de hoek Bernauer Straße en Ackerstraße staat nog een stuk van de oorspronkelijke dubbele Muur compleet met wachtpost en een stuk ‘niemandsland’. Aan de Westzijde is een hoge trap gemaakt waardoor de toeschouwers als vanouds over de schutting (de Muur) kunnen kijken. Boven op het platform ontmoeten we drie jongens uit Texas (US), twee van hen zijn voor het eerst in Europa, ze zijn diep onder de indruk van wat te zien en horen. Bij ons komen veel herinneringen weer naar boven als we op het platform staan. Een hele bijzondere plek in dit herinneringspark is de Kapel van de Vergeving (Kapelle der Versöhnung) . Het hart van deze kapel, de ronde adobe muur, bevat resten van de oorspronkelijk Kerk van de Vergeving. Deze is door het DDR-leger in de vroege ochtend van 28 januari 1985 opgeblazen. Vóór de nieuwe kapel ligt het silhouet van de oorspronkelijke kerk met ijzeren staven in de grond verankerd. Op dat we niet vergeten.

In deze kapel bevindt zich een van de zeven ‘spijkerkruizen van Coventry’ die Berlijn rijk is. Het kruisje van Coventry wordt wereldwijd gezien als hét symbool van vergeving.

Sprong naar vrijheid van soldaat Konrad © Wilma Lankhorst
Tegels in het gras, verwijzen naar de sprong van Konrad

Sprong over de Muur
In gedachten lopen we verder. Steeds weer zien we ronde stippen met namen en data. Ook zien we een soort ijzeren zebrapaden her en der in het grasveld. Dit zijn de locaties van bekende ondergrondse vluchtroutes. Bij het U-Bahnhof Bernauer Straße zien we op de hoek met de Brunnerstraße opeens een hele bekende zwart wit foto op een zijwand van een huis. Het is de foto van de springende soldaat, Kameraad Konrad, die zich opeens beseft dat de vrijheid maar één sprong van hem verwijderd ligt. Hij aarzelt geen moment, hij neemt een aanloop en springt zijn vrijheid tegemoet.

Gedenkstätte Berliner Mauer
Bernauer Straße 119 – 13355 Berlin – gratis
april –oktober van 08.30 tot 19.00 uur
november –maart van 08.30 tot18.00 uur
Facebook
Reken voor een gemiddeld bezoek 2 tot 2,5 uur

Reissuggesties

  • Overweeg bij  je reisopties naar Berlijn ook eens de trein. Je rijdt in vijf uur van station Deventer naar Berlijn Haubtbahnhof (Hbf). Heerlijk ontspannen en geen gedoe met eventueel  extra (lees over) bagage.
  • Voor het vervoer in Berlijn is de ‘Berlin Welcome card’ een ideale reisgenoot. 2,3 of 5 dagen gratis openbaar vervoer en kortingen op ruim 200 attracties. 2 Dagen v.a. € 18,50 online te bestellen o.a. bij de ANWB

Lees het ‘Berlijn Blog’
Wat dacht je van een zeer informatief Berlijn blog? Je online gids voor, na én tijdens je reis. Blogger Marjolein van der Kolk woont al jaren in Berlijn en runt dit gave blog.