David Bowie in Berlijn
Een reis naar Berlijn in het spoor van David Bowie. Als de conducteur omroept dat we Wolfsburg verlaten, pak ik mijn koptelefoon en maak contact met Electrifying Berlijn. Dit is een audiogids samengesteld door muziekkenner Leo Blokhuis. Hij is op deze manier één van mijn begeleiders op deze Bowie-reis naar Berlijn.
Tijdens mijn bezoek aan het Groninger Museum met David Bowie is… zag ik een aankondiging voor een muziekreis naar Berlijn. Dit programma is de leidraad voor deze verkenning. Zin om mee te gaan?
Trailer Berlin MusicTours door Wilma Lankhorst
Via Los Angeles naar Berlijn
Terwijl Blokhuis mij deelgenoot maakt van zijn belevenissen als tiener tijdens zijn familievakanties naar Duitsland, pak ik de Bowie-biografie van Wendy Leigh erbij. In dit lijvige levensverhaal beschrijft Leigh in hoofdstuk 14 de Berlijnse periode van Bowie. We schrijven 1976. Bowie is dan al een grote ster in Amerika, een artiest die de aantrekkingskracht van cocaïne niet kon weerstaan. Bowie kende in Los Angeles de muziek al van de Duitse band Kraftwerk. Het nummer Autobahn inspireerde hem en hij begon te experimenteren met deze nieuwe elektronische muziekstroming. Het eerste resultaat hiervan was te horen als filmmuziek in ‘A man who felt to earth’. De gezondheid van Bowie ging tijdens zijn verblijf in L.A. mede door het intensieve crackgebruik snel achteruit. Hij woog nog geen 50 kilo en gebruikte dagelijks kommen vol cocaïne. Ook zijn vriend Iggy Pop was een groot verbruiker.
audio – nummer Autobahn van Kraftwerk
Film Cabaret
In Los Angeles ontmoette Bowie de schrijver Christopher Isserwood. Deze auteur woonde van 1929 tot 1933 in Berlijn en schreef daar zijn boek ‘Goodbye to Berlin’. Dit boek was de basis voor de film ‘Cabaret’ en Bowie had deze productie gezien. Hij sprak uren met de schrijver Isserwood over zijn boeken en zijn leven in Berlijn. Deze Duitse stad stond o.a. bekend om haar tolerante houding t.o.v. homoseksualiteit. Voor Bowie staat na dit gesprek één ding vast: Hij wil naar Berlijn. Zijn assistente Coco en zoon Zowie gaan met hem mee, net als Iggy. Bowie zocht nieuwe inspiratie voor zijn muziek. Samen met Iggy Pop wilde hij in Berlijn het cocaïnegebruik gaan minderen.
Video trailer film ‘Cabaret’ – gebaseerd op boek ‘Goodbye to Berlin‘
Van crack naar smack
Via Zwitserland verhuisde Bowie van de hoofdstad van de crack (Los Angeles) naar de hoofdstad van de smack (Berlijn). Bowie had hier, naar eigen zeggen, geen idee van. Hij was totaal in de ban van de verhalen over Berlijn van Isserwood en de film Cabaret. Hij kocht een armetierig appartement aan de Hauptstraße 155 in de wijk Schöneberg. In het begin woonde Iggy hier ook, later huurde Bowie voor zijn vriend een appartement aan de overkant van dezelfde straat.
Eén van de leukste manieren om het spoor van Bowie in Berlijn te volgen is een arrangement boeken bij Thilo Schmied van Berlin Music Tours. Thilo organiseert al vele jaren Bowie Tours door de stad en verzorgt ook rondleidingen door de Hansa-Studios. Naar wens wandelt of rijdt hij je met een busje door de stad. Dat kan in een groep of privé. Ook een uitgebreid bezoek aan de Hansa-Studios waar o.a. David Bowie, U2, Depêche Mode, Nena en Nina Hagen opnames maakten, behoort tot de mogelijkheden.
Enkele beelden uit het fotoalbum van Thilo Schmied
In het Bowie spoor door Berlijn
Vóór de Hansa-Studios aan de Köthener Straße 38, dicht bij Potsdamer Platz, ontmoet ik gids Thilo en mijn mede-excursiegangers. Thilo heeft een dikke map met foto’s bij zich en steekt buiten direct van wal over de geschiedenis van de Hansa-Studios en de Meistersaal. De naam van deze zaal is afgeleid van het feit dat dit de ruimte was waar de meesterbouwers van Berlijn in de jaren dertig bijeenkwamen. Daarna gaan we naar binnen en ontdekken we steeds meer namen van muzikale helden. We lopen de brede trap op, het zijn dezelfde treden waarover ook Bowie liep richting de Meistersaal. Thilo deelt nog meer foto’s met ons. In de Meistersaal heeft Bowie zijn album Heroes opgenomen.
Terug in de gang leidt Thilo ons de weg naar de bar, in deze ruimte heeft Bowie met zijn vrienden menig glas gedronken. Hierna loopt Thilo ons voor naar de Hansa opnamestudios. Als wij naar binnen willen, komen de leden van een Deense band net naar buiten. Zij hebben het eerste deel van hun opnames net afgerond.
In de Hansa-Studios lopen we de Meistersaal in. Hier heeft Bowie Heroes opgenomen. Ondanks de restauraties na de Tweede Wereldoorlog en de DDR-periode kun je volgens mijn gevoel in Berlijn bijna niet dichterbij Bowies’ muziek komen.
De Berlijnse Muur
Vanuit de geluidskamer in de Hansa-Studios had Bowie zicht op de Berlijnse Muur. Hij ziet daar regelmatig een verliefd stelletje en verwerkt onder andere dit gegeven in zijn lied Heroes.
Op 6 juni 1987 geeft David Bowie een concert in Berlijn bij het Rijksdaggebouw, pal voor de Muur. Hij zingt vol overgave Heroes waarin hij refereert aan de Muur en het Berlijnse leven. De concertorganisatie heeft een box op het Oosten gericht waardoor honderden Ossies kunnen meeluisteren. Op datzelfde moment viert de DDR de 750ste verjaardag van Berlijn, ook met stevige (militaire) muziek. Een deel van de Oost-Duitse bezoekers roept na het nummer Heroes ‘ Weg met de Muur’ en een oproer breekt uit. Precies een week later staat de Amerikaanse president Ronald Reagan op dezelfde plek en hij roept de Russische president Gorbatsjov op: “Mr President please tear down this Wall”. Twee jaar later valt de Berlijnse Muur op 9 november 1989.
Rijdende muziektempel
Na een uitgebreide rondleiding door het gerenoveerde Hansa-complex start Thilo zijn bus en rijdt met ons door Berlijn. Rijden is in dit geval een understatement. Het lijkt erop dat hij meedoet aan een snelheidsrace. Rood is zelden rood genoeg.
Thilo start de DVD zodat we het verhaal van Bowie in Berlijn kunnen volgen tevens horen we fragmenten van optredens en geeft Thilo aanvullend commentaar . En dan rijden we de Haupstrasse in. We hebben geluk, pal voor nr. 155 is een parkeerplek vrij.
Aan beide deurlijsten hangen bloemen, ik zie foto’s en een RIP-lint. Alles ter herinnering aan de in januari 2016 overleden David Bowie. Er wonen nu andere mensen op nummer 155 en om die reden kunnen we er helaas niet in.
Na een korte stop gaan we verder in het spoor van Bowie. Thilo’s DVD, de vele muziekfragmenten en zijn commentaren transformeren de bus in een rijdende mini-muziektempel. We rijden door de wijken Mitte, Friedrichshain, Kreuzberg, Schöneberg en eindigen in ons geval in Tiergarten bij Bahnhof Zoo. Op die laatste locatie speelt zich het verhaal van het heroïne-meisje Christina F. af. Bowie speelde een rol in de verfilming van het boek ‘Wir Kinder vom Bahnhof Zoo’.
Op Haupstrasse nr.155 hebben fans bloemen opgehangen ter nagedachtenis aan hun pop-idool David Bowie
Video – trailer Wir Kinder vom Bahnhof Zoo
Bowie’s muziek DNA
In zijn Berlijnse periode (1976-1978) neemt Bowie drie platen op: de Berlijnse Trilogie Low (januari 1977), Heroes (oktober 1977) en Lodger (1979). Tevens werkte hij met Iggy aan diens eerste soloplaat The Idiot. De nieuwe Duitse muziekstroming van bands als Neu en Kraftwerk (elektronische muziek) is hierop duidelijk herkenbaar. Low bevat veel experimentele, donkere muziek, dat totaal verschilt van de voorafgaande Bowie-platen.
Het management van Bowie is niet enthousiast over Low, zijn fans wel. Mijn gidsen Thilo en Blokhuis zetten deze experimentele muzieksfeer nog eens extra kracht bij met hun persoonlijke commentaren.
“Ik wilde alleen de dingen zeggen die er toe deden en ik ontdekte dat ik niet zo veel te zeggen had. Berlijn heeft het bijzondere vermogen je alleen belangrijke dingen te laten zeggen”, aldus Bowie (Blokhuis op Electrifying Berlijn).
Bowie ontmoet Romy Haag
Tijdens zijn optreden in Parijs voor de Station to Station Tour ontmoette Bowie de Nederlandse Romy Haag. Deze travestiet is op 1 januari 1948 in Scheveningen geboren als Eduard Frans Verbaarsschot. In de jaren zeventig van de vorige eeuw is zij één van de bekendste travestieten van Berlijn. Hier opent zij in 1974 een eigen travestienachtclub Chez Romy Haag. Volgens Haag was het liefde op het eerste gezicht tussen haar en Bowie en kwam Bowie speciaal voor haar naar Berlijn.
Er is één herinnering aan Haag die Bowie opneemt in zijn acts. Aan het einde van ieder optreden trekt Haag steevast een pruik van het hoofd en veegt zij in één haal de make up van het gezicht. Deze act neemt Bowie later over in zijn videoclip bij Boys keep swinging (1979). In deze clip zingt Bowie zelf in het achtergrondkoortje in de gedaante van drie verschillende travestieten. Ik zag deze make-up act weer terug in de theatershow Starman van Sven Ratzke.
Mijn ervaringen
De combinatie van de expositie David Bowie is … (tot 10 april 2016 ) in het Groninger Museum, de Bowie biografie van Wendy Leigh, de audiogids van Leo Blokhuis ‘Electrifying Berlijn’ vormen een perfecte voorbereiding voor de Bowie- muziekreis naar Berlijn. De muzikale rondleiding van Berlin Music Tours onder bezielende leiding van Thilo Schmied heeft mij een inspirerend inzicht gegeven in de leefomstandigheden en de muzikale ontwikkeling van Bowie.
Mijn eerste bewuste Bowie-ervaringen gaan terug naar de plaat Heroes, deze kwam uit tijdens mijn eindexamenjaar van de middelbare school. Tijdens de beroemde eindexamenfeestjes voelden we ons allemaal Heroes.
Stap in het Berlijnse spoor van David Bowie
Reisorganisatie SRC Cultuurreizen organiseert samen met het Groninger Museum een vijfdaagse Bowie-muziekreis naar Berlijn. Alle deelnemers krijgen een download van de audiogids Electrifying Berlin en Leo Blokhuis geeft een persoonlijke masterclass over Bowie en de Duitse muziek.
Hier vind je alle details.
Enkele handige links
Hier vind je alles wat je wilt weten over Berlijn en de handige Berlin Welcome Card. De Duitse hoofdstad is een ideale bestemming om per trein te bezoeken. In de trein kun je heerlijk lezen, een audiogids beluisteren, bloggen of een dutje doen. Over het gewicht van je koffer hoef je je tijdens een treinreis geen zorgen te maken. Met de vele leuke winkels in deze stad, ligt overgewicht op de loer. Mijn collega blogger Marjolein heeft een geweldig blog vol inspireerde verhalen over haar favoriete stad. Viel Spass!
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst Met dank aan Berlin Music Tours & VisitBerlin
Meer lezen over Berlijn of Bowie?
Drieluik over de Berlijnse Muur
Deel 1 – De Berlijnse Muur in drie bezoeken
Deel 2 – Ik zie je bij Checkpoint Charlie
Deel 3 – Historische kus op de Berlijnse Muur
David Bowie is …
David Bowie versus Ferdinand Erfmann
Video clip waarin Leo Blokhuis vertelt over zijn luisterboek Electrifying Berlijn