In de dertiende editie van de beeldenexpositie Lustwarande maak je kennis met EARTHEATERS. We staan aan het begin van een tijdperk waarin het menselijk handelen zoveel impact op onze planeet heeft, dat flora & fauna hiervan de gevolgen ondervinden. Dit vraagt om een herbezinning op de verstoorde verhouding van de mens met de planeet. Hebben rivieren en bossen ook rechten? Kunstenaars zoeken antwoorden. Je ontdekt het in Park de Oude Warande in Tilburg.

Wat zijn EARTHEATERS?

We zitten in een flauw zonnetje op het terras van de Grotto in Park de Oude Warande. Daar spreken we met gastheer en curator Chris Driessen en gast-curator (en beeldend kunstenaar) Isabelle Andriessen. Ik val maar met de deur in huis en vraag wat ‘earth eaters’ zijn. De curatoren zijn blij met de vraag want in een van de grootste landelijke dagbladen is het begrip omschreven als ‘aarde eters’. En dat is het niet. “Eartheaters verwijst naar de toenemende neiging de planeet niet langer genadeloos te exploiteren, maar ons te zetten naar en te voeden met het ritme van de aarde”, aldus Driessen. “Eartheaters zijn één met de aarde”, vult Andriessen aan. Antropologe Anna Tsing komt ter sprake met het begrip “third nature”. Hiermee verwijst ze naar soorten die op de meest onherbergzame industriële ruïnes kunnen groeien. In haar publicatie ‘Arts of Living on a Damaged Plane’t (2017) beschrijft Tsing deze derde natuur.

Jonge kunstenaars en het posthumanisme

Kunst speelt in een transitieproces een belangrijke rol. Kunstenaars kijken met een bredere, open blik naar veranderingsprocessen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld ondernemers en politici hebben zij (vaak) geen banden met beslissers en/of financieel belanghebbenden. Artiesten bekijken ontwikkelingen en vraagstukken vanuit allerlei verschillende perspectieven.

Posthumanisme

Voor Eartheaters zijn jonge (internationale) kunstenaars uitgenodigd die werken vanuit het gedachtegoed van het posthumanisme*. Zij zien de mens als onderdeel van een allesomvattend systeem dat is opgebouwd uit mensen, dieren, planten én technologie. Kunstenaars, schrijvers en filosofen die vanuit deze filosofie werken, kijken naar de relatie tussen techniek, de maatschappij en wij als mens. Ze vragen zich af wat het betekent om mens te zijn?

Het wordt tijd voor de sculpturen

Na deze theoretische verhandeling is het hoogtijd voor het verkennen van de sculpturen. In de 2023 editie kun je tien werken in het groen ontdekken. Kunstenaar Jonathan van Doornum (Mariënberg, 1987) neemt ons mee naar zijn installatie Faithful Folly (2023). Waar kijken we naar? Op een open ruimte tussen hoge bomen staan aluminium bogen die samen een gang vormen. Deze gang krult zich om een zes meter hoge mast. Van Doornum heeft Faithful Folly speciaal voor Lustwarande gemaakt. Biedt hij ons een fysieke schuilplaats aan voor onzichtbare ontwikkelingen?

Een groen Pantheon

Ik krijg het gevoel dat ik naar een antenne sta te kijken die geluiden probeert op te vangen door de opening in het groen. De locatie voelt als een groen Pantheon, zoals we dat kennen uit Rome. Met het ‘zendhuisje’ reageert de kunstenaar op de ontwikkeling in communicatietechnologie. Denk daarbij aan de introductie van het 5G-internet. De zendpalen van dit systeem staan dichter op elkaar dan we gewend zijn bij 4 en 3G. Als we 5G uitrollen creëren we een ‘woud van zendmasten’ in onze woon- en leefomgeving. Wat doen deze onzichtbare stralen met ons en met de dieren en de planten?

De Fatum van Léa de Cacqueray

Met een hoofd vol gedachten, struinen we verder door het groen. Chris Driessen neemt ons mee naar de Fatum van de Franse kunstenaar Léa de Cacqueray (Parijs, 1996). Tussen de ranke stammen van de dennenbomen hangen drie raadselachtige objecten. Zijn het kroonluchters, of vleermuizen in een winterslaap? Als ik dichterbij kom, lijken ze ook op grijpers van een graafmachine. Ik verwacht steeds dat ze gaan bewegen, maar de Cacqueray heeft haar Fatum (Frans voor het lot) stevig vastgemaakt aan de bomen.

De toekomst voorspellen

Je kunt wel in de kleine zwarte handpomp knijpen om iets van beweging in de sculpturen te veroorzaken. In de transparante buis gaan water en olie te stromen. Er ontstaan tijdelijke vormen op basis waarvan in 2000 voor Christus aanwijzingen voor de toekomst werden voorspeld. Toekomstvoorspellingen houdt de mens anno 2023 nog steeds bezig. De mens die graag de touwtjes in handen heeft, de mens die graag alles wil controleren én domineren. De drie sculpturen van De Cacqueray zijn futuristische entiteiten met een geheel eigen en onvoorspelbaar handelsvermogen.

Een zoet slot met Sweet Expanse

Mijn hoofd begint vol te lopen, we nemen afscheid van onze gastheer en Isabelle Andriessen. We struinen verder over de bospaden en voel ik de ontspannende werking van de natuur. Rustig lopend over het pad, bomen en heesters ruisen in de wind. Koolwitjes vliegen voor ons uit. Een groen vierkant met het cijfer 2 attendeert ons er op dat we de bijdrage van Matea Bakula (Sarajevo, 1990) naderen. Bakula is als klein meisje met haar ouders gevlucht naar Nederland, ze woont en werkt nu in Utrecht. Hier heeft ze van 2009 tot 2013 gestudeerd aan de HKU (Hogeschool voor de Kunsten). Ze heeft bijna alle edities van Lustwarande bezocht. Tijdens een van deze bezoeken vertelde ze aan Chris Driessen, dat zij kunstenaar wilde worden door wat zij allemaal op Lustwarande heeft gezien. Bakula is er bij met Sweet Expanse (2023).

Honing en bijen

Bakula maakt haar sculpturen vaak met balken, cilinders en bollen als basisvormen. Het zijn vormen die zich gemakkelijk laten herkennen, bezoekers richten zich hierdoor snel op wat er op, of net onder, het oppervlak plaatsvindt. Ik sta voor een pilaar die bestaat uit drie rechthoekige panelen met vier kanten. Als de zon even door de bladeren komt, licht de inhoud karamelkleurig op. Op het glas scharrelen enkele bijen, ook de insecten werden aangetrokken door het goudkleurig licht. Ze hebben de honiggraat ontdekt maar kunnen er niet bij. Bukula omschrijft zichzelf als ‘choreograaf’. ’Net als de bewegingen van de dansers nooit volledig te beheersen vallen, heeft ook het materiaal een eigen grilligheid en bewegingspatroon’, vervolgt Bakula. Haar Sweet Expanse is een ode aan de verbeeldingskracht. Met een hoofd vol ideeën nemen we afscheid van Lustwarande 2023.

 EarthEaters is tot en met 22 oktober 2023 te ontdekken tijdens Lustwarande 2023 in het Oude park Warande in Tilburg. 

Lees ook: Vrouwelijke kunstenaars op 10e editie van Lustwarande.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en goedkeuring van Lustwarande en alle genoemde kunstenaars.

*Korte toelichting op enkele veel gebruikte begrippen

Antropoceen

Tilburg Law School: ‘Antropoceen is het huidige geologische tijdperk, dat wordt gezien als de periode waarin menselijke activiteit de grootste invloed heeft op het klimaat en het milieu.
Dat deze opleiding het belang van deze ontwikkeling ziet, zie je terug in de benoeming van Dr. dr. Phillip Paiement tot hoogleraar Recht en Bestuur in het Antropoceen.

Posthumanisme

Het Posthumanisme is een filosofische stroming die zich verzet tegen het antropocentrisme. Ze zien de mens niet langer als middelpunt, maar als onderdeel van een complex en allesomvattend systeem dat zowel uit mensen, dieren, planten, materiel zaken als fossiele brandstoffen, drinkwater en niet-menselijk leven bestaat. (bron: de Correspondent) 

De relatie tussen antropocentrisme & posthumanisme: Het posthumanisme is een reactie op het antropocentrisme.