Na deze zomer zijn verschillende uitgestelde tentoonstellingen alsnog geopend. Het verzetsmuseum in Amsterdam koos voor een online opening. Het Stadsmuseum in Doetinchem nodigde een klein gezelschap verdeeld over twee groepen uit. Het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten was met haar opening de corona-sluiting net voor, maar ging daarna ook tijdelijk dicht. Ik neem je mee naar drie heel verschillende exposities waarin 75 jaar Vrijheid centraal staat.
1. De Tweede Wereldoorlog in 100 foto’s
Voor de tentoonstelling ‘De Tweede Wereldoorlog in honderd foto’s’ is een nationale oproep geplaatst om foto’s in te sturen met verhalen die herinneren aan de bevrijding. Mensen uit alle windstreken hebben foto’s uit familiealbums en zolderdozen bekeken en geselecteerd. Ook archieven van musea en nationale instanties werden opnieuw gronding doorgeploegd. Zowel het publiek als een vakjury hebben alle inzendingen bekeken en beoordeeld. In totaal zijn 100 foto’s gekozen die nu met het bijhorend verhaal te zien zijn in het verzetsmuseum in Amsterdam.
Veel onbekend werk en bijzondere verhalen
Er zijn een aantal iconische foto’s te zien die in de afgelopen jaren werden gebruikt voor nationale campagnes ter herdenking van de bevrijding. Maar het mooie van deze tentoonstelling zit hem in de totaal onbekende beelden, de familiekiekjes en de privé foto’s. Zo ontdek je het beeld van het jongetje dat angstig in de camera kijkt en met zijn moeder bescherming zoekt tegen het oorlogsgeweld. Het kind is de nu de tachtigjarige Hendrik Jan Kooymans uit Markelo. Deze foto is al die jaren zijn fotoalbum niet uit geweest. Ook verschillende bekende Nederlanders hebben een foto uit de expositie gekozen en vertellen waarom juist dit beeld hen aan spreekt.
De tentoonstelling Tweede Wereldoorlog in honderd foto’s is nog t/m januari 2021 te zien in het Verzetsmuseum Amsterdam.
Online opening
Via deze link kun je deze bijzondere opening zelf terugkijken. Je ontdekt dan ook welke foto Gerdi Verbeet speciaal aanspreekt.
2. 75 jaar vrijheid in de kunst
In het Stadsmuseum Doetinchem is nu de uitgestelde tentoonstelling ’75 jaar vrijheid in de kunst’ te zien. Tentoonstellingsmaker Maria Driessen. “De rode draad is natuurlijk vrijheid’, aldus Driessen tijdens de opening. In totaal selecteerde Driessen werk van 24 kunstenaars zowel uit Nederland als uit Duitsland. “Het is in Nederland nog nooit voorgekomen dat we dit type tentoonstelling hebben gehad met Duitse èn Nederlandse kunstenaars”, zegt Esther Ruesen, directeur van het Stadsmuseum Doetinchem. 75 Jaar vrijheid in de kunst is een samenwerkingsproject tussen acht Nederlandse en acht Duitse steden.
Sneak preview: mijn eerste indrukken van 75 jaar vrijheid in de kunst.
Opzet van de tentoonstelling
De expositie is ingedeeld in vier tijdseenheden: jaren ’30-’40; jaren ’50-’60; jaren ’70-’80 en tot slot de jaren ’90 tot nu. Elke periode heeft een centraal thema waarbij werken van verschillende kunstenaars zijn gekozen. Het zijn artiesten die zowel regionaal als nationaal van betekenis waren in zowel Nederland als in ons buurland Duitsland.
Begin en het eind naast elkaar
Vóór ik de eerste kamer inloop, sta ik stil voor het doek ‘Refugees, Closed Buttons’ (2017) van Kars Tuinder (1975). Ik zie vluchtelingen in het water staan of in bootjes. Op hun ogen zijn knopen geplakt. In het project ‘ Closed Buttons’ hoopt Tuinder de ogen van de kijker te openen voor het onderwerp dat hij laat zien, in dit geval de vluchtelingen.
Jaren ’30 en ’40
Na dit werk van Tuinder is de overgang naar de eerste zaal een grote stap. In de kamer Jaren ’30-’40’ hangen werken van o.a. tekenaar Jo Spier (1900-1978), Otto Pankok (1893-1966) en fotografe Maria Austria (1915-1975). In deze ruimte staat de vrijheid van kunst in de oorlog centraal. In de expositie probeert Driessen antwoorden te geven op de vragen: ‘Waarom is deze kunst gemaakt?’ en ‘Wat is het verhaal (het doel van de kunst) erachter’?
De vrouwen in deze tentoonstelling
Zoals je van mij gewend bent, ga ik altijd opzoek naar de vrouwen die mee doen. Ook hier ontdek ik in elke zaal wel een werk van en vrouwelijke kunstenaar. Het begint met twee foto’s van Maria Austria in kamer 1. In de volgende ruimte, uit de periode ‘jaren ’50-’60’ met ZERO en Cobra staat opeens een hedendaags werk ‘Fears of a professional bucket’ (2017) van Kira Fröse (Duitsland 1992).
Fröse lijkt op het eerste gezicht een vreemde eend in deze ruimte. Doorlopend ontdek ik, dat vanaf nu in elke zaal een of meerdere werken van haar staan. Ik zie dit maar als de vrijheid van de samensteller, want de logica hiervan ontgaat me een beetje.
Vader een dochter Pankok
In de vierde kamer (jaren ’90 op tot nu) ontdek ik het werk van Eva Pankok (1925-2016). Zij is de dochter van Otto Pankok (1893- 1966) waarvan we een wand vol werk zagen in de eerste kamer. Otto’s thema’s zijn de mens & het menselijk lijden, het dier & de natuur. Het werk dat we van hem zien is vooral in zwart-wit uitgevoerd. Tegen zijn dochter Eva zei hij: “de kleuren laat ik aan jou over”. Eva zocht in haar werk naar de lichte kant van het leven. Hier hangen twee kleurrijke landschappen van haar.
De vrouwen van nu
In de laatste ruimte zijn meerdere werken van Pauline Nijenhuis en de al eerder genoemde Kira Fröse te zien. De in Zutphen wonende en werkende kunstenaar Pauline Nijenhuis maakt foto’s, textiele werken en installaties. Nijenhuis onderzoekt in haar werk de gevolgen van de versnelling in onze maatschappij. Voorbeeld hiervan zijn o.a. Snellandschap Suncity (2016) en Snellandschap Disco (2019). De variatie in het werk van Fröse is groot, ga zelf maar op ontdekking uit. Let bij het verlaten van het museum ook even op de muurschildering die Rosalie de Graaf (RoosArt) heeft gemaakt in de museumtuin.
De tentoonstelling ’75 jaar vrijheid in de kunst’ is t/m 28 maart 2021 te zien in het Stadsmuseum in Doetinchem. Dit museum is gratis te bezoeken met de Museumkaart.
3. ‘Kind van de vrijheid’
In de expositie ‘Kind van de Vrijheid’ in het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten, staan persoonlijke verhalen centraal van kinderen uit de provincie Gelderland èn van kinderen uit de Duitse grensstreek. Verhalen van 75 jaar geleden worden aangevuld met naoorlogse verhalen. Zo worden toen en nu met elkaar verbonden. Op deze manier kan de bezoeker in gesprek gaan over het belang van vrijheid en het belang van onze democratie.
Sneak preview: mijn eerste indrukken van Kind van de vrijheid
De opzet van de tentoonstelling
‘Kind van de Vrijheid’ is opgezet rond drie thema’s waarin negen hoofdpersonen uit Gelderland en Duitsland een rol spelen. Drie thema’s die aan bod komen zijn: ‘Waar ben ik thuis?’ ‘Littekens blijven’ en ‘Ik en de Ander’. De ontwerpen van de drie thema ruimtes zijn door drie verschillende kunstenaars verzorgd: Maron Hilverda, Dienke Groenhout en Karel Kindermans.
Waar ben ik thuis?
Als voorbeeld van deze opzet, neem ik je mee naar het thema ‘Waar ben ik thuis?’. Hier lees je de verhalen van Joseph Tetelepta, Rudi Ostermann en Ate Meijer. Joseph Tetelepta (1948), zoon van een Molukse KNIL-militair komt hij na de oorlog in Nederlands-Indië met zijn ouders in 1951 naar Nederland. Rudi Ostermann (1940) is als kind met zijn ouders en zusjes na de bevrijding in 1945 de grens wordt overgezet vanwege hun Duitse nationaliteit. De in 2003 geboren Ate Meijer groeit in vrede op. Zij maakte samen met haar ouders twee wereldreizen en leerde dat vrijheid anders wordt ervaren in andere werelddelen.
Het verhaal van de onderduikers
Naast deze wisselexpositie kun je met hetzelfde kaartje de vaste, centrale expositie bezoeken. Tijdens de oorlog (1940-1945) was dit huis aan de Makt 12 in Aalten een doorgangsadres. Op deze locatie woonde het echtpaar Dirkje en Gerrit Kempink met hun dochters Jenny (7)en Annie (3). Dirkje was een krachtige vrouw die dappere keuzes kon maken. Lees hier mijn ervaringen in dit museum.
Het ontwerp van deze ruimte is van Karel Kindermans, vertellend tekenaar.
De expositie ‘Kind van de Vrijheid’ in het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten is nog t/m 30 mei 2021 te zien.
Bekijk hier de informatiefolder.
© foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Verzetsmuseum Amsterdam, Stadsmuseum Doetinchem, het Nationaal Onderduikmuseum Aalten, alle genoemde kunstenaars en bruikleengevers.
Line up van deelnemende kunstenaars in Doetinchem
Deelnemende kunstenaars zijn Otto Pankok, Jo Spier, Cas Oorthuys, Maria Austria, Otto Andreas Schreiber, Hendrik Nicolaas Werkman, Philip Mechanicus, Armando, Corneille, Jan Kagie, Lucebert, Eugène Brands, Roelof Frankot, Jan Homan, Henk Peeters, Anton Heyboer, Eva Pankok, Karel Appel, Günther Uecker, Jan Henderikse, Ulay, Michael Wolf, Kars Tuinder , Kadir van Lohuizen, Pauline Nijenhuis, Kira Fröse en Rosalie de Graaf (RoosArt).