deel 1 – South Africa the art of a nation

Blikvanger van deze expo is de beschilderde BMW van Esther Mahlangu (1935).

South Africa, the art of a nation

De tentoonstelling ‘South Africa the art of a nation’ in het British Museum in Londen laat het Westen duidelijk zien dat we onze visie op kunstgeschiedenis structureel moeten bijstellen. De geschiedenis van de kunst zoals opgetekend in het veel gelezen History of Art van Janson is de lezing van de witte man uit het Westen. Rotstekeningen van de San nemen ons mee in de lange geschiedenis van Zuid-Afrika. Andere geometrische motieven op rotsen gaan terug naar 500 jaar vóór het begin van onze jaartelling. In de leisteengroeven bij Taung zijn schedels gevonden van mensen die meer dan 2,5 miljoen jaar geleden op onze planeet leefden. Het verhaal van deze geschiedenis wordt in Londen verteld in combinaties van oude  en nieuwe kunstvormen. Traditionele en hedendaagse Zuid-Afrikaanse kunst gaan hier in dialoog. ‘South Africa the art of a nation‘ kun je nog beleven t/m 26 februari 2017.

Omdat deze tentoonstelling zo rijk aan historie, beeld en informatie is, verschijnt dit blog als een tweeluik. Dit is het eerste deel van de reis.                                  Ik wens je een inspirerend avontuur. Baie plesier!

 l. Georges Adéagbo r. zijn collage-bijdrage voor 'Wir nennen es Ludwig'

 Meer aandacht voor niet-westerse kunst

Bij verschillende openingen van grote exposities hoorde ik dit jaar dat het een taak van de westerse musea is om meer aandacht te besteden aan niet westerse kunst. Ik ben zo vrij om de foto-expositie Before they pass away van Jimmy Nelson,  in het Afrika Museum in Berg en Dal ook aan deze opsomming toe te voegen. Tijdens de opening van ‘Wir nennen es Ludwig’  directeur Yilmar Dziewior om meer aandacht voor niet-westerse kunst in Europese musea. Hier ging het gelukkig verder dan een wensgedachte want voor de expositie Wir nennen es Ludwig waren daadwerkelijk verschillende niet-westerse kunstenaars uitgenodigd voor een bijdrage. In Keulen zag ik werk van o.a. de Turkse kunstenaar Ahmet Öğüt (1981 Diyarbakir) en van Georges Adéagbo (1942 Cotonou, Dahomey (nu Benin) uit Nigeria. Ook de Kunsthal in Rotterdam voegde de daad bij het woord met de zomertentoonstelling All you can Art de lopende expositie Making Africa, continent van hedendaags design. In Back to the sixties  in het Tropenmuseum in Amsterdam was het campagnebeeld een foto van de Ghanese fotograaf James Barnor. In de tentoonstelling in het British Museum wordt de bezoeker met de neus op de feiten gedrukt: We moeten onze lang verkondigde kennis over kunst bijstellen en de niet-westerse kunstenaars een plek geven die hen toe komt in de geschiedenis van de kunst. Genoeg over de plannen, nu door naar de tentoonstelling.

Een kunstcatalogus in braille. Bij South Africa the art of a nation is aan iedereen gedacht.

De geboorte van de zon

Bij het betreden van de expositie begint de herschreven geschiedenis van de kunst. De curatoren nemen ons mee naar de vroegste bewijzen van bewoning op onze planeet. In ‘South Africa the art of a nation’ worden het oude & nieuwe naast elkaar getoond zodat je als bezoekers direct de verbinding kunt ervaren. De reis begint allemaal met een variant op: ‘Op de eerste dag schiep…’, Hier lezen we:’

In het begin was de zon een slapende man. In zijn huis op aarde scheen hij uitsluitend voor zichzelf. De aarde was donker en koud en er was geen enkele manier waarop de mensen de larven van de mieren konden drogen om het als voedsel te gebruiken. Daarom riep de oude vrouw haar kinderen tot zich en gaf hen de volgende opdracht: ‘Klim omhoog naar de oude man, de zon, en als hij slaapt, gooi hem dan in de lucht als deze warm aanvoelt. Geef hem duidelijke instructies dat hij zijn plaats inneemt aan de hemel zodat hij kan schijnen voor de hele wereld, zo dat we onze rijst kunnen laten groeien, we ons kunnen opwarmen en dat de aarde licht uitstraalt’.  uit ‘Creation of the Sun’ door Kabbo (1871) een San-man.

l. quilt Creation of the Sun, Bethesda Art Centre 2015 coll. British Museum.

Dit verhaal roept duidelijke herkenning op met het westerse scheppingsverhaal. Naast de tekst hangt een groot doek (een quilt) waarop we de geboorte van de zon zien. Deelnemers van het Bethesda Art Centre hebben in 2015 hun eigen verbeelding vast gelegd op een groot doek van 1,46 bij 2,11 meter. Links staat een grote persoon met een oranje hoofddeksel met daarom heen een goud kleurige halo. Deze persoon heeft zijn linker arm uitgestrekt richting een oranje, vlammende zon. Als ik goed kijk én tel, ontdek ik nog eens dertien kleine figuren op het quilt. Dit zijn de kinderen die de klus moesten klaren. Rechts op het doek ligt een donkere berg, op de helling lopen mensen. Iets boven het midden staat een felle zon, die met vlammende oranje gekleurde stralen zijn licht zo ver mogelijk uitstraalt. In de uitgebreide catalogus wordt het gedicht van de geboorte van de zon volledig beschreven. Deze tekst eindigt met de woorden:
‘Daarom moeten jullie altijd samen blijven schijnen om zo duisternis weg te nemen. Jullie (de kinderen) moeten komen. Dan zal het duister verdwijnen”.

Rotstekeningen met San-mannen en elanden

Nadat het licht over Zuid-Afrika is gaan schijnen, zien we een rotstekening. Tussen elanden en ‘wilde beest’ lopen San-strijders. De ene draagt een speer, de ander springt als een acrobaat door het beeld. Deze rotstekening is in 1912 ontdekt op de Zaamkomst boerderij in de omgeving van Maclear (Oost-Kaap). De steen lag met de afbeeldingszijde op die grond en was in tweeën gebroken. Er wordt aangenomen dat het twee delen zijn van een grotere, spirituele tekening. Omdat er geen namen van makers bekend zijn, is de wetenschap aangewezen op secundaire bronnen om de ‘leeftijd’ van deze rotstekening vast te stellen. Met de kennis van nu wordt gezegd dat dit Zaamkomst paneel van vóór 1900 is. Eerlijk gezegd vind ik dit wel wat vaag.

Enfin, links van deze rotstekening hangt de steen van Makanpansgat. Deze steen waarin je meerdere gezichten kunt zien, is meer dan 3 miljoen jaar oud. Hiermee wordt de lang verkondigde theorie herschreven dat de oudste mens uit oostelijk Afrika zou komen. Van een andere kleinere steen die we in de expositie zien, is wetenschappelijk wel een soort van geboortemoment aangetoond. De zogenaamde ‘Coldstream Stone’, laat drie jagers zien en is ruim 9000 jaar oud.

Mijn ervaringen:

Ik voel me bevoorrecht dat ik verschillende keren in het mooie Zuid-Afrika ben geweest en dat ik veel plekken heb bezocht en veel boeken over het land en haar bevolking heb gelezen. Veel van wat ik hier zie, komt me bekend voor. Wat me prikkelt zijn de dialogen tussen oud & nieuw. Hier worden inspirerende bruggen geslagen, waardoor ik weer op een andere manier naar het land en de kunst kijk.

Door het lange koloniale verleden van Engeland met Zuid-Afrika wordt het verhaal vooral vanuit deze context verteld. Toch is het ook voor de Engelsen duidelijk dat ze niet om de rol van de Nederlanders heen kunnen. Daarom worden de Nederlanders op verschillend plaatsen in de expositie expliciet genoemd.

Voor deze tentoonstelling is een prachtige catalogus gemaakt. Helaas weegt het boekwerk enkele kilo’s. Mede hierdoor ben ik blij dat ik met de trein naar Londen ben gekomen en voor de terugreis niet op die weegschaal hoef bij een low budget luchtvaartmaatschappij.

Het British Museum heb ik voor het eerst bezocht in de zomer van 1978. Mijn ouders boden me na mijn eindexamen van de middelbare school een reis naar Londen aan. Mijn moeder ging mee en we hebben kilometers door de stad gelopen. Als mijn moeder terug denkt aan deze reis ervaart ze naast de mooie herinneringen nog steeds de pijn in haar voeten als gevolg van het urenlang lopen.

Het British Museum is sinds mijn eerste bezoek erg veranderd. Wat is gebleven is de gratis entree voor een groot deel van de collectie. Alléén voor speciale exposities betaal je een toeslag. In dit geval ₤ 16.

Sinds 2000 is het binnenplein van het museum overkapt door een indrukwekkende glazen koepel van Foster+Partners. Dit is een echte blikvanger geworden met prachtig gestreept schaduwwerk. Hier vind je verschillende zitplekken, een museumcafé waar goede koffie wordt geschonken en rijk gevulde museum(boek)winkels.

South Africa the art of a nation is nog tot en met 26 februari 2017 te zien in het British Museum in Londen.

© tekst Wilma Lankhorst © gebruik beeldmateriaal met dank aan British Museum in Londen en de deelnemende kunstenaars.

Met de trein naar Londen

Ben jij al eens met de trein naar Londen gereisd? Ik kies vaker voor de trein omdat ik het veel plezierig reizen vindt. Ik ervaar het als een ontspannen manier van reizen en kom ook nog eens direct in hartje Londen aan. Daarnaast hoef ik me geen zorgen te maken over het gewicht van de koffer en kan ik rustig een catalogus (of kledingstuk) meer komen zonder dat ik bang hoef te zijn voor extra kosten voor overbagage. Met NS Internationaal en Eurostar reis je al voor € 59 p.p. per enkele reis, vanaf elk station in Nederland naar hartje Londen.  En koffer bij een low budget luchtvaartmaatschappij kost bijna meer.
Meer weten over wat er te doen is in Londen? Lees dan hier verder

Zelf kunst in Zuid-Afrika ontdekken…?

Wil je na het lezen van dit blog zelf de de rijke culturen en kunst in Zuid-Afrika ontdekken, dan kan ik je een rondreis op maat van Abang Africa van harte aanbevelen. Deze reisorganisatie heeft als motto ‘we share’,  wij delen. En dat doen ze in de praktijk door nauw samen te werken met lokale bedrijven en kleinschalige organisaties.