Welke vrouwen winden Rudi Fuchs op?

Afgelopen zomer lopen was het een en al opwinding in het Stedelijk Museum. De aanstichter was wederom Rudi Fuchs. Tijdens zijn leiderschap van drie toonaangevende musea in ons land, zorgde hij menigmaal voor opschudding in de kunst- en mediawereld. Al vroeg in zijn carrière trok hij de aandacht met een volstrekt eigenzinnige manier van tentoonstellen. Hij zocht naar overeenkomsten tussen tijdgenoten. Daarbinnen maakte hij verrassende combinaties van werk van verschillende kunstenaars en stijlen. Fuchs kon zelf opgewonden raken van nieuwe werken en op zijn beurt wond hij de wereld op met zijn aankopen en eigenzinnige exposities. Deze zomer eerde Beatrix Ruf, de huidige directeur Stedelijk Museum in Amsterdam hem met een tentoonstelling. Fuchs kreeg een ruime expositieruimte en kon al zijn iconische aankopen uit het Van Abbemuseum (1975-1987), het Haags Gemeentemuseum (1987- 1993) en het Stedelijk in Amsterdam (1993 – 2003) uitstallen. Mijn nieuwsgierig werd geprikkeld door de vraag: Welke vrouwelijke kunstenaars Fuchs hebben opgewonden?

Sneak preview

In de video die gemaakt is van de opening zegt Fuchs dat deze bijeenkomst voor hem emotioneel was. Hij waarschuwt ons daarna direct dat je je in de kunst niet moet laten meeslepen door emoties. Hij adviseert ons helder & cool te blijven. “Je moet stevig in je schoenen blijven staan”, aldus Fuchs die erkent dat hij tijdens de opening zelf een beetje wankelt en zweeft.

Kijken, kijken is zijn devies!

Terugkijkend beschrijft Fuchs zichzelf in de jaren zestig als een nieuwsgierige jonge schrijver over kunst. Hij zag nieuwe kunst opkomen en zaken die volgens hem de kunstwereld radicaal zouden veranderen. Vanaf 1975 werkte hij actief mee in musea en kon mede hierdoor zelf werken ophangen en ze van dichtbij bekijken. Steeds weer opnieuw: kijken, kijken, kijken.

Gemiddeld kijkt een museumbezoeker negen seconden naar een werk en bijna allemaal lezen ze eerst het titelbordje vóór ze het echte werk bekijken.

Door over kunst te schrijven, keek Fuchs, naar eigenzeggen, beter naar de werken. Hij ging kunst al schrijvend en kijkend verkennen. In lijn daarmee is er voor de huidige expositie ‘Opwinding’ geen catalogus samengesteld, bij de tentoonstelling verschijnt een bundel van essays die Rudi Fuchs in de afgelopen jaren voor De Groene Amsterdammer schreef (uitgave Konig Buchhandlung). Net als in zijn boek ‘Kijken’ (2011) neemt Fuchs ons daarin mee en zet ons aan om geconcentreerd & zorgvuldig te kijken. Zijn bloemlezing over Ellsworth Kelly in het recent geopende Museum Voorlinden is hiervan ook een sprekend voorbeeld.

Op naar de vrouwen

De tentoonstelling in de beneden verdieping van het Stedelijk opent met opwinding in flikkerend neonlicht met links daarvan een steigerende rood paard van A.R. Penck. In de eerste twee zalen, geen vrouwelijke kunstenaar te bekennen, pas in de derde zaal aan de rechterkant ontdek ik het werk van Maria Lassnig. Ik zie een enorme koe, nee een stier. Mijn gedachten schieten spontaan naar de groene weiden in Indonesië. Vóór de stier staan twee loopkrukken en achter het beest zie ik ook een soort steiger. Daarop ligt een persoon uitgestrekt over de lengte van de stier. De persoon lijkt de stier niet aan te raken. De stier is rood omlijnt en zandkleurig. De liggende persoon is deels rood, deels paars af gekaderd en opgebouwd uit krachtige kleuren. Op het begeleidende bordje alleen de naam van de kunstenaars en de vermelding dat dit werk tot de collectie van het Stedelijk Museum behoort. Verder geen vrouw te bekennen. Ik loop terug naar de centrale zaal en vervolg mijn rondleiding links.

 

Twee werken in neontaal van Tracey Emin (links collectie Museum Voorlinden, rechts Stedelijk Museum AMS)

De zaal van de vrouwen

De ruimte waarin ik nu sta, lijkt wel de zaal van de vrouwen. Links hangt een werk van Marijke van Warmerdam. Is het een foto of is het geschilderd? Voor mij blijven de wuivende rietpluimen vaag. Hoog aan de muur ontdek ik twee harten van neon. Van Tracey Emin hangen hier twee neon-harten met tekst erin. Ik lees in rood ‘I promise to love you’ en in blauwe letters ‘You forgot to kiss my soul’. Rechts schuin onder de laatste tekst hangt een foto van Rineke Dijkstra. Hierop staat een jonge vrouw, gekleed in een zwart rokje met wit T-shirt met daarop twee grijze golven en een kleine zwarte ster. Ze heeft blote voeten en het lijkt alsof ze een enkelband draagt. Op de achtergrond zie ik enkele berkenbomen waar een straal zonlicht doorschijnt. Ze houdt haar handen licht dicht geknepen. Weer geen titel, alleen de naam van de kunstenaar. Aan het andere einde van deze zaal hangen nog twee werken van vrouwelijke kunstenaars. Een groot foto-drieluik met een schedel-afdruk en een schilderij van Marlene Dumas.

Ziekenhuisafval

Ondanks de grote bak midden in de zaal met ziekenhuisafval, verzameld door Damien Hirst, kun je hier niet om het werk van Katharina Sieverding heen. Een foto-drieluik dat samen een totaalbeeld lijkt te geven van een röntgenopname van een voorhoofd. De beeldenfragmenten sluiten niet naadloos aan. De schedellijn van de middelste opname is lager dan dat op de twee zijluiken. Dumas heeft een vrouw geschilderd met vlammend oranje haar. Ik krijg de indruk dat ze omgedraaid op een stoel zit. Haar linker hand ligt over de leuning van de gestoffeerde stoel. Dit werk dat Dumas in 1984 heeft gemaakt is onderdeel van de Van Abbe-collectie.

Voor Katharina Sieverding is Rudi Fuchs een van de grootste en meest relevante voorstanders van het modernisme en het postmodernisme.

Mijn ervaringen:

Bij de aankondiging van deze tentoonstelling was ik geïntrigeerd door de opwinding van Rudi Fuchs. De moderne kunst die hij voor het Van Abbemuseum, het Gemeentemuseum in Den Haag en het Stedelijk in Amsterdam heeft aangekocht, vond en vind ik nog steeds vaak moeilijk te doorgronden. Zijn advies om geconcentreerd & zorgvuldig te kijken volg ik graag op. Ondanks dat blijven er nog veel vragen na het bekijken van de selectie. Ook na mijn tweede bezoek aan deze tentoonstelling. 

• Om toch een samenhangend verhaal te kunnen schrijven, ben ik op suggestie van de Guerrilla Girls, die ik in het Ludwig Museum in Keulen heb ontmoet, opzoek gegaan naar de vrouwelijke kunstenaars die Fuchs blijkbaar hebben opgewonden en hem hebben aangezet tot een concrete aankoop.
• Op verschillende plaatsen ontdekte ik kleine schilderijlijsten met daarin delen van Faust geschreven door Goethe. Opeens hoor ik de stem van Hans Croiset, die deze fragmenten voorleest. Afwisselend in het Duits en het Nederlands.
  Na mijn persoonlijke kennismaking met Rudi Fuchs in Museum Voorlinden en na het lezen van zijn bloemlezing over het werk van Ellsworth Kelly, ervaar ik een spoor van opwinding als hij me in zijn bloemlezing meeneemt in zijn kijk op het abstracte werk van Kelly.
• Ik laat me graag verrassen door de bundel essays die wordt uitgegeven ter ere van de expositie Opwinding. Helaas is deze publicatie nog niet klaar vóór het doek valt de op 2 oktober a.s. 

Portret van vrouw door Marlene Dumas (collectie Van Abbemuseum)

Charles Esche, de huidige directeur van het Van Abbemuseum in Eindhoven, typeert Fuchs als de belangrijkste museumdirecteur van Nederland van de twintigste eeuw.

Opwinding samengesteld door Rudi Fuchs is nog tot 2 oktober 2016 te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Daarna ben je aangewezen op de bundel met essays die naar aanleiding van deze tentoonstelling gaat verschijnen. Bij het publiceren van dit blogartikel, kon de medewerker van de museumwinkel me nog niet zeggen wanneer deze bundel verschijnt. Wordt vervolgd!

selfie Wilma voor stippen canvas Damien Hirst - coll. Museum Voorlinden

© foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik foto’s met dank aan Van Abbemuseum, Gemeentemuseum Den Haag, het Stedelijk Museum Amsterdam, Museum Voorlinden en de betreffende kunstenaars.

 

Opdracht (uit Faust van Goethe)

U komt weer op me af, kring van chimaeren! Die ik omfloerst aanschouwd heb in mijn jeugd. Lukt het mij deze keer u te bezweren?

Ben ik nog altijd tot die waan geneigd?
Uw aandrang groeit! Welaan, u mag regeren, nu u rondom uit mist en nevel stijgt;

Mijn hart klopt sneller, jeugdig weer bewogen en door uw tovermacht opnieuw bevlogen.

vertaling Ard Posthuma