Ontmoet de jonge Rembrandt in Leiden
Museum De Lakenhal in Leiden laat je kennis maken met de jonge Rembrandt. In 1606 werd Rembrandt als zoon van een molenaar in de Sleutelstad Leiden geboren. Hier ging hij naar de Latijnse school en hij kreeg er zijn eerste schilderlessen. In dit Rembrandt-jubileumjaar kun je in Leiden kennis maken met de jonge Rembrandt. De grote finale van dit Rembrandtjaar vindt plaats in Museum De Lakenhal. Hier komen bijzondere werken van Rembrandts hand uit de periode 1624-1634 voor het eerst bij elkaar. In de stad zelf kun je de Rembrandt-route lopen. Een prachtige ‘grande finale’ met een heerlijke wandeling als ‘grand dessert’. Vier het Rembrandtjaar zelf in Leiden.
Zoon van een molenaar
Wie dit jaar Leiden bezoekt, ontkomt niet aan Rembrandt. De stad is trots op zijn wereldberoemde schilder die hier van 1606 tot aan zijn vertrek naar Amsterdam in 1631 woonde. Ook journalist en historicus Onno Blom is al jaren in de ban van Rembrandt. Hij wordt gezien als dé biograaf van onze grootmeester uit de Gouden Eeuw. In het tv-programma ‘Het raadsel Rembrandt’ neemt hij ons mee op zijn zoektocht naar Rembrandt. Terwijl Rembrandts vader ‘leefde van de wind’, struinde zijn zoon de straten af op zoek naar mooie beelden. In Leiden zet hij zijn eerste atelier op en bekwaamt hij zich o.a. in het maken van zeer realistische etsen. Hiermee zet hij zijn naam al vroeg op de Europese (kunst)kaart. Blom vertelt ons dat ook Constantijn Huygens, secretaris van Prins Hendrik en prins Willem I, goed op de hoogte was van Rembrandts talent.
De jonge Rembrandt op het Rembrandtplein bij de Weddesteeg
Rembrandt-route
Voor dat ik de tentoonstelling ga bekijken, loop ik eerst langs de VVV voor de Rembrandt-route. De laatste versie van deze stadswandeling is verrijkt met Augmented Reality op enkele historische plaatsen. Om deze techniek te gebruiken moet je op de telefoon eerst de bijhorende app downloaden. Tijdens de wandeling geeft Onno Blom op zeven plaatsen aanvullende informatie. Na mijn bezoek aan de VVV ga ik rechtsaf richting de Beestenmarkt en het Kort Galgenwater.
Zicht op de Stadstimmerwerf (1622) de jonge Rembrandt kon dit gebouw vanuit zijn geboortehuis zien.
Wat zag Rembrandt als kind?
Aan de oever van dit water staat de Stadstimmerwerf (1612) en molen De Put. Een uitzicht dat de jonge Rembrandt heeft gekend want hij is aan de overkant van het water, aan de Weddesteeg geboren. Helaas is er alleen nog een steen in de muur als herinnering aan de locatie van zijn geboortehuis. Op het aangrenzende Rembrandtplein staat een beeld van een jonge schilder voor een ezel, met daarop een zelfportret van de schilder.
Bronzen borstbeeld van Rembrandt (1906) Toon Dupuis. Dit beeld is op 15 juli 1906 onthuld door koningin-moeder Emma.
Rembrandt als Leidse student
Ik dwaal nog even verder door de straatjes en ga op het Noordeinde even naar rechts richting de Witte Singel. Daar staat een grote bronzen buste van de grootmeester. Dit beeld is gemaakt door de Antwerpse beeldhouwer Toon Dupuis. Het beeld is in 1906 gemaakt om de 300ste geboortedag van de schilder te vieren. Via het Noordeinde loop ik naar het Rapenburg.
Twee inschrijvingen aan de Leidse Universiteit
Een van de mooiste momenten voor Onno Blom tijdens zijn onderzoek naar Rembrandt was de ontdekking dat Rembrandt twee maal staat ingeschreven voor de Leidse universiteit. Het bewijs van deze onbekende tweede inschrijving in 1622 is nu te zien in De Lakenhal.
Wat ik hier op de buitenmuur van het Academiegebouw zie, is een opgeblazen afbeeldingen van Rembrandts’ werk Minerva in haar studeerkamer.
In dit gebouw heb ik het studiejaar 1979-1980 doorgebracht voor mijn propedeuse kunstgeschiedenis. Als ik even de oude vertrouwde ingang inloop, zie ik Saskia als Flora bij de ingang van de hortus.
Beide doeken maken onderdeel uit van het 444-jarige jubileum van de Leidse Universiteit. Naast de vaste Rembrandt-route van de VVV is er tot 9 februari 2020 een tijdelijke, universitaire Rembrandt-route. Deze herken je aan de witte vlaggen van rode 444’s. Op deze website vind je meer informatie. Nog meer weten open dan hier Dossier Rembrandt.
Op naar Museum De Lakenhal
En dat wordt het de hoogste tijd voor een bezoek aan Museum De Lakenhal. Vóór de ingang van het museum staat ook een beeld van Rembrandt. Dit beeld is gemaakt door Gabriel Sterk (2004-2005) en blijft hier staan tot het einde van de tentoonstelling Jonge Rembrandt – Rising Star. Deze expositie kun je zien in de nieuwe vleugel van het uitgebreide en in juni opnieuw geopende museum. Ik loop bij de entree rechtdoor, werp snel een blik op het drieluik ‘Het Laatste oordeel’ (1526-27) van Lucas van Leyden (1494-1533). Dan ga ik links naar de Jonge Rembrandt. In de eerste zaal sta je direct op Rembrandts geboortegrond.
Een historische kaart van Leiden, Rembrandts handtekening onder zijn twee inschrijvingen aan de Leidse Universiteit én een portret waarvoor zijn moeder waarschijnlijk model is geweest.
In 1620 telde Leiden zo’n 47.000 inwoners. Hiermee was het de tweede stad in de Republiek. Alleen Amsterdam, was groter met ruim 100.000 inwoners. Vóór dat Rembrandt zijn eerste atelier in Leiden opent (1624) is hij ruim een half jaar in de leer bij Pieter Lastman in Amsterdam.
Een reis door Rembrandts jonge leven
Na deze inleiding sta je goed in de voetsporen van Rembrandt. In deze tentoonstelling hebben de samenstellers zich volledige geconcentreerd op de periode 1624-1634. Nooit eerder is deze periode uit het even van de jonge Rembrandt zo in de schijnwerpers gezet. Naast schilderijen en etsen van de meester zelf, ontdek je hier werk van zijn leermeesters ( Jacob van Swanenburg & Pieter Lastman), collega (Jan Lievens) en zijn leerlingen (Govert Flinck & Gerrit Dou). Museum De Lakenhal heeft in haar vaste collectie verschillende werken van Gerrit Dou. Nu te zien in de Rembrandtzaal iets verderop in dit gebouw.
Rembrandt is zelf te zien in zijn schilderijen
De schilder Rembrandt is niet alleen bekend om zijn talrijke zelfportretten maar ook omdat hij zichzelf regelmatig ín een werk schildert. In het Historiestuk (1626) ontdek je de schilder op de achtergrond (in het midden van het doek). Hij kijkt toe op het tafereel waarop Jozef zijn broers herkent. Kunsthistorica Gerda van Ham beschrijft in dagblad Trouw (27.10.2019) haar bevindingen over dit doek. Het besproken Historiestuk wordt in deze tentoonstelling voor het eerst weer herenigd met De steniging van de heilige Stefanus (1625) dat als pendant werd gezien.
Het scherpe oog van Constantijn Huygens
In de inleiding vertelde ik je al dat Constantijn Huygens, secretaris van Prins Hendrik en prins Willem I, goed op de hoogte was van Rembrandt’s werk & talent. Hij zag het doek Berouw van Judas (1629) en vertelde later dat dit doek tot de grootste meesterwerken behoorde die hij ooit had gezien. Hier in Leiden sta je oog in oog met de berouwvolle Judas. Zijn gezicht is verwrongen van spijt. Zijn beloning voor het verraad de dertig zilverlingen, liggen over de vloer verspreid. Naast het verdriet van Judas, voel je ook de hoogachting en afschuw van de hoge priesters. Na dit werk schilderde Rembrandt zijn Christus te Emmaus (1629). De eenvoud van dit werk en de sublieme licht-donker effecten laten je even alles om je heen vergeten.
De Ontvoering van Europa (1632)- detail
Stadhouder Frederik Hendrik* bestelde op voorspraak van Huygens enkele werken bij de schilder. Hier hangen nu De Ontvoering van Prosperina en de Roof van Europa (1632). Het eerste genoemde werk hangt normaal in Berlijn en het tweede in Los Angeles. Nu hangen Prosperina en Europa voor het eerst weer eens naast elkaar.
*een aardig detail dat ik toch graag even wil delen. Prins Frederik Hendrik was getrouwd met Amalia van Solms (1602-1675). Na Huygens bezoek aan Rembrandt en Jan Lievens in Leiden, begon Amalia met de uitvoer van haar ambitie: het aanleggen van een stadhouderlijke verzameling (van internationale allure). Ze kocht hiervoor zowel werk van Rembrandt als van Lievens. Lees hier meer over Amalia van Solms en haar dochter Louise Henriette.
l. Brillenverkoper (1624) en r. de Oosterse vorst (1632)
Rembrandts ontwikkeling in één ruimte
Doordat je je aandacht nu volledig richt op zijn begin jaren is zijn ontwikkeling ook mooi te zien. Bekijk één van zijn eerste werken (Brillenverkoper, 1624) eens goed. Zie de onbeholpenheid in dit werk en loop dan door naar het einde van de tentoonstelling en bekijk de man in De oosterse vorst (The Noble Slave, 1632). De ontwikkeling die Rembrandt in die acht jaar heeft doorgemaakt is ongelooflijk. Nu je toch aan het einde van de expositie staat, loop dan ook even naar het zelfportret van Rembrandt met gepluimde baret (1634). Dit zelfportret zie je hier als schilderij en als ets. De verschillen en gelijkenis zijn heel bijzonder om te ervaren.
Rembrandt verhuist naar Amsterdam
In het voorjaar van 1634 verhuist de schilder naar Amsterdam. Hij koopt zich eerst in bij de kunsthandelaar Hendrick van Uylenburgh. Pas als Rembrandt op 22 juni 1634 trouwt met de nicht van de kunsthandelaar, Saskia van Uylenburgh trouwt, schrijft hij zich als zelfstandig schilder in bij het Lucas-gilde. Rembrandt begint nu een eigen atelier aan de Breestraat. Dit pand is nog steeds open voor publiek want hierin is museum het Rembrandthuis gevestigd.
Jonge Rembrandt, de rijzende ster is t/m 9 februari 2020 te zien in Museum De Lakenhal in Leiden.
De tentoonstelling omvat ongeveer 40 schilderijen, 70 etsen en 10 tekeningen. Naast werk van Rembrandt zal er ook werk te zien zijn van onder andere Gerard Lievens, Pieter Lastman en Jacob Van Swanenburg.
De Rembrandt Route is als stadswandeling te koop bij de Leidse VVV.
Je kunt ook de app downloaden en zo de route papierloos verkennen.
Onno Blom – biografie van de jonge Rembrandt. Het 264 pagina tellende (gebonden boek
€ 29,99) is te koop in de museumwinkel of hier online. Deze biografie is ook verschenen als e-book (€ 12,99).
s
Hommage aan Bach (1995) ©Jan Wolkers in Museum De LakenhalEerder verscheen van hem een biografie van Jan Wolkers, het litteken van de dood. Ook van Wolkers is werk te zien in Museum De Lakenhal.
Volg hier Het raadsel Rembrandt.
Lees hier de prachtige column Oog in oog met de meester van Onno Blom.
Historiestuk met zelfportret van de schilder (1626) © Rembrandt van Rijn
Lees hier hoe kunsthistoricus Gerda van Ham de puzzel oplost van het doek ‘Historiestuk met zelfportret van de schilder uit 1626.’ bron Trouw 23.10.2019.
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum De Lakenhal en alle bruikleengevers.
Eerder verschenen in deze Rembrandt 2019 serie
Saskia en liefde in de Gouden eeuw
Kassel is verliefd op Saskia
Alle Rembrandts (nu alleen nog online)