Kunstenaressen op noordelijke Veluwe
Van Nederlandse Power Vrouwen op het ijs naar Krachtige Kunstenaressen op de Veluwe. Het is deze week heerlijk genieten van vrouwelijke successen. In het Noord-Veluws Museum in Nunspeet maak je kennis met 16 vrouwelijke kunstenaars en hun werk. Tussen 1880 en 1950 werken maar liefst 50 vrouwen op de noordelijke Veluwe. Velen van hen kennen we nauwelijks. Daarin brengt de tentoonstelling Vrouwen uit de Kunst! Kunstenaressen op de noordelijke Veluwe zeker verandering in. Je kunt het allemaal zelf nog bekijken t/m 4 maart 2018.
sneak preview
Granaatappels met blauwe kan (1933) Jo Kosters (detail) foto Wilma Lankhorst
Penseelprinsessen & broodschilders
Net als de meeste vrouwelijke kunstenaars in de 19e eeuw, reizen wij met de trein naar Nunspeet. We komen op hetzelfde station aan waar zij voet op de Veluwe hebben gezet. Uit het proefschrift van Hanna Klarenbeek, Penseelprinsessen en broodschilders (2012) leren we dat in de periode tussen 1808 en 1913 naast 6.200 mannelijke kunstenaars maar liefst 1.200 vrouwelijke kunstenaars actief zijn. Deels als penseelprinsessen in de privé sfeer maar ook een toenemend aantal als broodschilders. Vanaf 1850 worden vrouwen ook toegelaten op de officiële kunstopleidingen in ons land en nemen hun mogelijkheden toe zich daadwerkelijk als broodschilder te profileren.
Vier maal detail uit (zelf)portretten in de openingsruimte (foto wilma Lankhorst)
v.l.n.r. Jo Koster (zp), Meta Cohen (p), Suze Robertson (zp), Anna Lehmann (p)
Portretgalerij
De tentoonstelling opent met een portretgalerij. De penseelviering is heel divers en dat is een mooie smaakmaker voor het vervolgbezoek. Hier hangt het zogenaamde campagnebeeld van deze expositie, het portret Blanche Douglas Hamilton geschilderd door Ima Eysinga. Door een (onvoltooid) zelfportret maak je kennis met Jo Koster. Zij werkt hier in de stijl van het pointillisme.
Het onvoltooide is zichtbaar in de witte vlek waarin nog een broche moest komen. Van Anna Kerling hangt hier Dame met hoed. Het vermoeden is dat deze dame de schilder Thérèse Schwarze is. Heel anders is de sfeer in de ingetogen gouache van Meta Cohen-Gosschalk van een Meisje in Zaanse dracht (1907).
Ieder zijn hoekje
Na deze gezamenlijke opening, presenteert iedere kunstenaar zich in een eigen hoekje. Via de schaapjes en heidevelden van Sientje Mesdag-van Houten, komen we bij de enige buitenlandse dame in deze tentoonstelling: de Engelse Blanche Douglas Hamilton. Blanche kwam in 1986 naar Elspeet. De dan al ruim veertig jaar oude Engelse schilder krijgt onderdak bij Pension Mouw, bij de weduwe Petertje Mouw. Deze hospita is de moeder van Marie en (herder) Willem Mouw. Marie wordt in eerste instantie de hulp van de Engelse juffer, later worden ze vriendinnen.
Douglas Hamilton is vooral tekenaar en werkt veel met zwart krijt, met pastel en aquarel. Als het weer het toe laat, tekent ze buiten: en plein air. Gelijktijdig met Blanche werkt en verblijft ook Ima van Eysinga in Elspeet. Zij schildert later een portret van Blanche, achter haar schildersezel.
Twee versie van de Vischpoort in Harderwijk (1908-1910) l. in het Noord-Veluws Museum r. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam
Suze Robertson
Mijn kennismaking met Suze Robertson is in Amsterdam. In de nieuwe opstelling van het Stedelijk Museum BASE hangt haar werk Vischpoort in Harderwijk. Tot mijn verbazing hangt hier ook een versie van de Vischpoort uit Harderwijk (1910). Blijkbaar heeft Robertson die tafereel vaker gebruikt, als studietafereel. Samen met haar man, schilder Richard Bisschops werkt Suze in 1908 en 1909 ’s zomers in Harderwijk. Bisschops schildert kerkinterieurs. Van de enthousiaste vrijwilliger hoor ik dat Suze meerdere versies maakt van de Vischpoort. Samen trekt het echtpaar, al schilderend langs de Zuiderzee. Ze schilderen naast Harderwijk ook in Elburg, Vollenhove en Kampen. Wat mij opvalt, zijn de heldere kleuren en stoere penseelvoering van Robertson. Het gaat Suze niet om het getrouw vastleggen van de realiteit, zij deelt haar eigen gevoelens op het doek.
Suze Robertson geldt in de Nederlandse kunstgeschiedenis als voorloper
van het expressionisme.
Twee voorbeelden van geweven kunst van Kitty van der Mijll Dekker l. doek te zien in Noord-Veluws Museum r.Reliëfkleed (1934) Stedelijk AMS
Bauhaus-kunstenaar
Kitty van der Mijll Dekker is in 1908 in het Indonesische Djokdjkarta geboren. Voor haar kunstopleiding gaat ze naar Europa. Ze begint aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunst in Den Haag. Ze voltooid haar educatieve traject aan het Bauhaus in Duitsland. Ze studeert hier af in de richting kunstnijverheid. Ze werkt en experimenteert met verschillende materialen zoals cellofaan, wol, ijzergaren en synthetische garens. Vanaf 1932 heeft ze 35 jaar haar eigen ontwerpatelier en weverij De Wipstrik. Ook van haar ontdek ik het eerste werk (vloerkleed) in Stedelijk BASE. Hier in Nunspeet liggen prachtige kleden, tafellakens en droogdoeken die het ook anno 2018 nog goed doen. Het Textielmuseum in Tilburg heeft relatief veel werk van Kitty van der Mijll Dekker in haar collectie.
Twee schilderdoeken van Guusje Sundermeijer l. figuratief dansende meisjes en r. abstract, zonder titel.
Sundermeijer & Bovelander
De twee nog levende schilders in deze overzichtstentoonstelling zijn Gaby Bovelander (Den Haag 1931) en Guusje Sundermeijer-Rincker (Haarlem 1923). Het geselecteerde werk van deze twee kunstenaars wijkt sterk af van dat van de mede exposanten. Sundermeijer heeft een expressieve penseelvoering en hier hangt naast figuratieve kunst (Dans van de kinderen) ook prachtig abstract werk (Image). Sundermeijer is vanuit de impressionistische stijl doorgegaan naar een expressieve stijl. wat je hier ziet is een spel met kleiuren en vormen.
Links Guusje Sundermeijer, recchts Gaby Bovelander zonder titel (1978).
De uitsmijter van deze verrassende tentoonstelling is een selectie van het werk van Gaby Bovelander. Haar werk ademt weer een totaal andere sfeer en is bovendien ook heel divers. Een potlood tekening waarop een dicht begroeid bos te zien is (zonder titel ) uit 1968. Een totaal ander werk uit 1978 is het olieverf canvas (zonder titel) waarop op een boom na, de abstractie hoogtijd viert. Een mooi kleurengamma van grijs blauw, grijs en paars tinten ontwikkelt zich voor mijn ogen tot een mystiek, droom landschap. Even verder op kijken twee indringende, licht blauwe ogen me aan.
Experimenteren & blijven vernieuwen
Bovelander probeert met haar werk steeds te vernieuwen. Ze is steeds opzoek naar nieuwe uitdagingen zowel qua onderwerp als techniek. Ze experimenteert o.a. met ei-tempera, turquoise tinten, blad goud en goud poeder. Ze bouwt haar werk laagje voor laagje op. Als het werk fysiek te zwaar wordt, stapt Bovelander over op digitale kunst. Als ik aan het einde van deze ontdekkingsreis voor Bovelander’s ‘witte schilderijen’ sta, kijk ik met een brede glimlach achterom. Het team van het Noord-Veluws Museum heeft met Vrouw uit de kunst een prachtig eerbetoon samengesteld voor al die vrouwelijke kunstenaars met lef & ambitie.
Tot mijn grote verrassing ontdek ik dat Bovelander in 2005 ook prachtige glas-in-lood ramen voor de kapel in Hoog Soeren heeft gemaakt. In 2010 geeft ze kleur aan de ramen van de Jachtlaankerk in Apeldoorn. Veronica Huijs in ’t Veld voert dit ontwerp van Bovelander uit.
Vrouwen uit de kunst! Kunstenaressen op de noordelijke Veluwe (1880-1950) kun je nog ontdekken t/m 4 maart 2018 in het Noord-Veluws Museum in Nunspeet.
Gratis toegang met de Museumkaart.
Een selectie van het werk van de volgende zestien vrouwelijke kunstenaars is nu in Nunspeet te zien. Hun levensverhalen worden in de catalogus beschreven. Voor € 12,50 koop je een vlot geschreven boek, waarin ook een redelijk aantal afbeeldingen staat.
Sientje Mesdag-van Houten (1834-1909), Marie Wandscheer (1856-1936), Chrisje van der Willigen (1850-1931), Aletta van Thol-Ruijsch (1860-1930), Hedwig Kleintjes-van Osselen (1871-1936), Blanche Douglas Hamilton (1853-1927), Stans Balwé (1863-1954), Meta Cohen-Gosschalk (1877-1913), Suze Robertson (1855-1922), Sarah Eckhart-Bisschop (1894-1992), Ima van Eysinga (1881-1958), Anna Kerling (1862-1955), Anna Lehmann (1876-1956), Jo Koster (1868-1944), Kitty van der Mijll Dekker (1908-2004), Gaby Bovelander (1931) en Guusje Sundermeijer (1923).
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Noord-Veluws Museum, Stedelijk Museum (AMS), alle bruikleengevers en de genoemde kunstenaars.