Wat begon met een bronzen neus uit Duitsland, eindigt in de tentoonstelling met een vergulde vinger uit Nijmegen. Zaterdag jl. is de expositie ‘Van hun voetstuk – Romeinse beelden opnieuw ontdekt’ in Museum het Valkhof in Nijmegen geopend. Keizerin Agrippina staat in de eerste zaal om je welkom te heten. Rechts naast haar hangt een kaart van Europa. Op deze kaart is de limes, de noordelijke grens van het eens zo grote Romeinse Rijk ingekleurd. Je maakt als bezoeker een reis tussen Leiden, de meest westelijke stad aan de limes en het Duitse Künzing, in Beieren, aan de oostgrens.
In vier honderd jaar Romeinse overheersing werden ook in Noord-Europa vele legerkampen, heiligdommen, villa’s en landhuizen gebouwd. Voor deze locaties werden bronzenbeelden van keizers en goden gemaakt. Velen zijn tijdens hun leven op een voetstuk gezet en na hun dood weer van hun voetstuk gehaald. Dit is van aller tijde, Acda en de Munnink bezongen het in hun lied ‘je kan ook nooit eens even rustig op en voetstuk staan’.
Omdat brons duur was, zijn de meeste beelden nadat ze van hun voetstuk zijn gevallen in stukken gesneden en later opnieuw gebruikt als grondstof voor andere beelden. De tentoonstelling begint met ‘een Rijk in schreven’ met daarachter keizerin Agrippina die die alles overziet. Internationaal onderzoek heeft tussen 2010 en 2014 veel raadsels opgelost. Tot 21 juni deelt Museum het Valkhof in Nijmegen deze geheimen graag met je.
Het begon allemaal met een neus, een bronzen neus. Gevonden door Duitse scholier in 1997 in Mögglingen, iets ten zuiden van de limes, de noordgrens van het Romeinse Rijk. Het groeide uit tot drie museale tentoonstellingen waarvan de laatste nu in Museum het Valkhof in Nijmegen. Deze krijgt een feestelijk tintje met de viering van de 2000ste verjaardag van de Romeinse keizerin Agrippina. En daar tussenin ligt een groot internationaal onderzoek naar brons stukken die langs de limes zijn gevonden. Allemaal delen van Romeinse beelden die van hun voetstuk zijn getrokken om uiteenlopende redenen.
Met behulp de modernste onderzoektechnieken wordt sinds 2010 een grootschalig onderzoek uitgevoerd waarbij ruime 5000 losse stukken brons zoals vingers, tenen, wapperend haar, fragmenten van paarden, delen van wapenuitrusting enzovoort worden onderzocht. Dit levert naast unieke archeologische informatie vooral bijzondere verhalen op. Een deel van de vondsten is al getoond in het Limesmuseum in het Duitse Aalen en het LVR Landesmuseum in Bonn. Nu is het de beurt een Museum het Valkhof om de verhalen in Nederland te verspreiden. Speciaal voor deze gelegenheid kwam de Romeinse keizerin Agrippina vanuit Napels naar Nijmegen. Ze viert hier haar 2000ste verjaardag en jullie mogen allemaal op haar feestje komen. Van zaterdag 21 maart t/m 21 juni 2015 staat ze klaar om je welkom te heten. Kom je ook? Lees verder Romeinse keizerin Agrippina in Nijmegen→
“Geen tijd. Ik krijg nog steeds liefdesbrieven van Lyle. Over twee weken is hij weer terug. … Zoveel uitnodigingen … enzovoort, we moeten ze wel aannemen, want wie weet zijn we morgen wel dood”. Dit zijn de herinneringen die Johanna de Wilde in haar oorlogsdagboek* noteert op 16 januari 1945. Nijmegen is dan al bevrijd, maar er is geen vrijheid. De keizerstad aan de Waal leeft en huivert in de granatentijd. In het westen doolt het hongerspook rond, hier suizen dagelijks granaten over de rivier en volgen inslagen in de stad.
Johanna en haar familie hebben in de oorlogsjaren en na de bevrijding als gevolg van Operation Market Garden veel internationale soldaten onderdak verleend. Talrijke ontmoetingen hebben plaats gevonden aan de Groenestraat in huize de Wilde. Ook elders in de stad vinden vele ontmoetingen plaats, vaak met een langdurige herinnering. Museum het Valkhof nodigt je uit voor haar speciale tentoonstelling ‘Ontmoetingen in oorlogstijd’. Nog tot 22 februari a.s. kun je hier zien en horen hoe het leven in frontstad Nijmegen zich in die laatste Oorlogswinter heeft voltrokken.
Marieburgkapel in lichtstralenkrans foto Wilma Lankhorst
Heb je de koffers al gepakt? De komende dagen gaan 1,8 miljoen Nederlanders op kerstvakantie. Gelukkig blijven 950,000 mensen in eigen land en dat zijn er ruim 50,000 meer dan vorig jaar. Waarom zou je weggaan als er hier ook veel te zien en te doen is? Neem nou Nijmegen. Keus te over: Kerst in de Stevenskerk, Mariken Winterfeesten, Kerst ‘Shopping Nights’, Circus in het Goffertpark, het Feest van het Licht in Museum Orientalis en ‘Winter aan de Waal’. Dat is wat we bedoelen met ‘Altied Nijmegen’. Pak de trein of de auto en geniet lekker mee.
Dit is het vierde en laatste deel in de serie posts over het Karel de Grote jaar. In deze serie heb je kennis gemaakt met de figuur Karel de Grote, zijn geboorteplaats, zijn verblijf in Nijmegen en we sluiten af met zijn geliefde Aken. De stad waar hij graag kwam, overleed en begraven ligt.
Karel de Grote gids in Aken
Heb je er ooit van gedroomd om op stap te gaan met Karel de Grote? De rondreizende koning en keizer, vader van Europa, grondlegger van het onderwijssysteem, initiator van de Karolingische school en her-invoerder van de munt? Soms droom ik ervan dat ik in een andere tijd wakker word, dan waarin ik ben gaan slapen. Vandaag is zo’n dag. Ik heb een afspraak met Keizer Karel, hij is mijn gids in Aken. Heb je zin om mee te gaan?
Karel in Nijmegen Zoals we in de inleiding lazen bracht Karel in 777 voor de eerste maal een bezoek aan Nijmegen. Op weg naar de Saksen, om hen een lesje in gehoorzaamheid te leren, maakte hij een stop in Nijmegen. Hij vierde hier Pasen op zijn nieuwe palts.
Na zijn ‘geboorteplaats’ Ingelheim gaan we in deze post op zoek naar Karels’ voetsporen in Nijmegen. Dat was een ware speurtocht. De speciale Karel de grote wandeling van het Gilde leverde nauwelijks bruikbare informatie op. Net als de beknopte tentoonstelling in Museum de Stratemakerstoren. Terwijl ik dacht dat het Karel-feest in Nijmegen nog moest beginnen, las ik eergisteren in de krant dat het Karel themajaar dit weekend wordt afgesloten. Heb ik wat gemist? Lees verder Karel de Grote in Nijmegen→
Nijmegen heeft er een nieuwe stadswandeling bij: Brandhaarden Bevrijding september 1944. Het eerste exemplaar werd vrijdagmiddag door Bregje Jaspers in het Valkhof Museum aangeboden aan de Nijmeegse wethouder van cultuurhistorie, de heer Ben van Hees. Lees verder Langs brandhaarden bevrijding Nijmegen→
De directie van Museum het Valkhof in Nijmegen werd verrast met een bijzondere gift. Het Nijmeegse echtpaar Henk & Lily van Mulukom verzamelt sinds de jaren zestig van de vorige eeuw actief moderne kunst. Hun passie gaat uit naar drie stromingen, de Cobra groep, de Amsterdamse Limburgers en de Nieuwe Figuratie. De collectie omvat zowel driedimensionale kunst zoals beelden als kunst op het platte vlak zoals schilderijen en tekeningen. Hun verzameling is nu ondergebracht in de H.L. Art Foundation en de Van Mulukoms hebben besloten om de werken met een grote regelmaat uit te lenen aan Museum het Valkhof in Nijmegen. De eerste tentoonstelling heet “Kracht in Kleur”. Het is een bezoek waar je vrolijk van wordt!
Vrijheid van verzamelen
In de expositie is een 40 minuten durende documentaire te zien waaruit blijkt dat Henk en Lily van Mulukom verzamelaars zijn zonder een uitgestippeld plan. Ze hebben wel een duidelijke visie: ze verzamelen alleen moderne kunst van na de Tweede Wereldoorlog en richten zich vooral op het werk van Nederlandse en Belgische artiesten. Ondanks deze geografische focus is het land van herkomst niet doorslaggevend. Als het werk van kunstenaars met andere nationaliteiten aansluit bij de drie genoemde kunststromingen, overweegt het echtpaar met grote regelmaat tot een aankoop buiten onze landsgrenzen.
Deze vrijheid maakt de collectie zo bijzonder. Een curator van een museum is altijd gebonden aan het artistieke keurslijf, de pijlers van het museum. De Van Mulukoms voelen zich vrij. Zij volgen gepassioneerd hun eigen richting en genre en kopen zowel plat werk als driedimensionale kunst waarbij ze een sterke voorkeur hebben voor drie kunststromingen. In de tentoonstelling in het Valkhof worden deze stromingen in aparte zalen met een eigen stukje uitleg aangeboden.
Door alle aankopen werd hun eerste huis te klein om alle kunst daadwerkelijk aan de muur te hangen en de plastieken een plekje in de kamers te geven. In eerste instantie bouwt het echtpaar een nieuw, ruimer huis dat wordt ontworpen rondom hun kunstcollectie. Ze hebben zelfs een ruimte die ze zelf met een knipoog ‘onze galerie’ noemen. Maar het verzamelen gaat verder en dan komt er een contact tot stand met Frank van der Schoor. Hij was toentertijd conservator van Museum Commanderie van St. Jan, de voorloper van Museum het Valkhof. Anno 2014 is Van der Schoor conservator bij het Valkhof. Het echtpaar Van Mulukom wil dat hun collectie, in zijn geheel, voor de toekomst behouden blijft. Ze willen ook graag dat de collectie duurzaam wordt ontsloten voor het publiek. Om deze wensen te realiseren zijn ze een blijvende samenwerking met Museum het Valkhof aangegaan.
Zowel het museum als wij als Nijmegenaren mogen ons gelukkig prijzen met deze oplossing. Tot 24 augustus a.s. kun je je hart verwarmen aan “Kracht in kleur”. Daarna gaan de werken tijdelijk terug naar de familie omdat Museum het Valkhof in 2015 gaat verbouwen. Na de uitbreidingswerkzaamheden krijgt de Van Mulukom collectie een vaste plaats in het museum en dan kunnen wij met trots zeggen dat we als het ware onze eigen Hélène Kröller Müller in Nijmegen hebben in de personages van Lily & Henk van Mulukom. Met de mooi uitgevoerde en informatieve tentoonstellingscatalogus heb je voor slechts € 17,50 nu zelf een indrukwekkende collectie naoorlogse kunst in je bezit! Bijna 100 pagina’s vol kracht & kleur.
Zonder alle geheimen van deze expositie te verklappen noem ik toch een paar namen. De Cobra groep is hier vertegenwoordigd door o.a. Karel Appel, Antoon Rooskens en Carl-Henning Pedersen (foto 3). Voorbeelden van de Amsterdamse Limburgers is er o.a. van Ger Lataster, Pierre van Soest en Pieter Defesche. Van de Nieuwe Figuratie zijn werken te zien van Yvan Theys (foto 2) Roger Raveel, Lucassen en Etienne Elias. Er zijn maar liefst tien werken van Lucebert (foto 3). Ik word ook blij met de twee bijdrages van een van mijn favoriete kunstenaars Klaas Gubbels. Bij de ingang van de tentoonstelling heten drie sculpturen van Armando (foto 4) de bezoeker tot 24 augustus a.s. van harte welkom. Museum Het Valkhof Nijmegen De tentoonstelling “Kracht in Kleur” de van Mulukom-collectie is nog tot 24 augustus 2014 te zien in Nijmegen.
Fakkel van de vrijheid, geef hem door! Beeldmerk Nationaal Comité 4 & 5 mei
In het afgelopen weekend hebben we onze stad eens op een andere manier verkend. We waren benieuwd op welke manier we in onze woonplaats de doden herdenken uit de Tweede Wereldoorlog. Nijmegen betreurt vele duizenden doden, zoals de ruim 700 burgerslachtoffers als gevolg van het februari bombardement, 80 verzetstrijders, meer dan 800 burgers tijdens de maanden van frontstad, honderden geallieerden die sneuvelden tijdens de bevrijding en de vele Joodse families die uit de stad werden weggevoerd. Al deze groepen worden op een eigen plek in de stad herdacht. We werden verrast door een veelvoud aan beelden, allemaal met een eigen verhaal.
We beginnen deze verkenningstocht op het Keizer Trajanusplein. Hier komen we jaarlijks bijeen voor de herdenking. Hier staat het beeld van de Vaandeldrager, gemaakt door Marius van Beek. De kinderen van School De Buut hebben dit beeld geadopteerd en verzorgen o.a. het onderhoud van deze speciale plek. Vanaf deze plek kijken we richting de Waalbrug. Halverwege deze verkeersbrug is aan de oostzijde een plaquette aangebracht ter nagedachtenis aan Jan van Hoof. Hij wordt gezien als de redder van onze Waalbrug.
Vanaf het Keizer Trajanusplein lopen we via het Kelfensbos naar het centrum. In de Burchstraat nemen we links de bovenste route via de Marikenstraat en komen zo bij het monument van de Schommel (Henk Visch). Op deze plaats stond de kleuterschool die tijdens het bombardement van 2 februari 1944 in vlammen op ging. Tijdens deze vuurzee in de stad lieten meer dan 700 Nijmeegse burgers het leven.
Terug naar de Burchstraat en door naar de Grote Markt. We lopen door de poort naar de St. Stevenskerk en houden de kerk aan onze rechterhand. Op het kerkplein aan de andere kant zien we het beeld van de Engel (Mari Andriessen) dat ons herinnert aan de meer dan 800 burgerslachtoffers. Zij kwamen vooral om in de periode dat Nijmegen frontstad was (september 1944 tot februari 2945).
Links van dit beeld hangt een bronzen plaquette aan de muur. Het is een gedicht van Victor Vroomkoning waarin hij de ruim 80 verzetstrijders eert die hun leven gaven aan de stad. Deze tekst is ook onderdeel van het project ‘Literaire bakens’ in Nijmegen. Daarover in een aparte post later meer.
In gedachten lopen we verder om de kerk en net achter de school nemen we de trap naar beneden. Onder aangekomen houden we links aan en dan komen we op de Kitty de Wijzeplaats. In het midden staat het beeld van Paul de Swaaf dat onze gedachten terugvoert naar de vele Joodse slachtoffers. Meer dan 50 families zijn gedeporteerd. De meesten van hen (zo’n 400 mannen, vrouwen en kinderen) zijn niet meer terug gekomen.
We lopen links langs het beeld van Kitty de Wijze op en nemen direct de eerste straat links en komen zo op de Ganzenheuvel. Rechtdoor de Houtstraat in en daarna oversteken naar Plein 44. Hier is op 4 mei 2014 een replica van de Knielende soldaat (Jac Maris) onthuld door burgemeester Bruls. Dit monument staat er ter herinnering aan de Nederlandse militairen die zijn gesneuveld in de Tweede Wereldoorlog. Ik vind het fijn dat dit beeld, na de omvangrijke restauratie van Plein 44 is terug geplaatst.
We verlaten Plein 44 en lopen naar de Molenstraat, daar gaan we richting het Keizer Karelplein. Houd op dit plein links aan en loop door tot de Titus Brandsma Gedachteniskerk. Voor de ingang van de kerk staat een van de poorten van het ‘Titus Brandsma Memorial’. Als je naar de kerk toe loopt zie je links de ‘vlam van de vrede’. Zeven vlammen op vijf continenten vormen op deze manier de “vlam van de wereld vrede’. Hier wordt de wens uitgesproken dat iedereen op aarde in vrede mag leven.
Pater Titus Brandsma werd na zijn verblijf in het beruchte kamp Amersfoort overgebracht naar Dachau. Wij voegen deze bijzondere plek graag toe aan de locaties en beelden waarop Nijmegen haar slachtoffers herdenkt. Op deze plek begint de weg naar vrede.
Kijk hier voor en het levenswerk Titus Brandsma, zijn weg voor vrede.
Voor de laatste twee monumenten verlaten we het centrum van de stad en gaan op weg naar de stadsbrug met de mooie naam De Oversteek. Met de opening van deze brug op 23 november 2013 is er een groot gebaar gemaakt naar de 48 Amerikaanse soldaten die de oversteek over de Waal niet hebben overleefd tijdens ‘Operation Market Garden’ op 20 september 1944. Aan de noordoever van de Waal staat nog het bord waarop we lezen ‘dat zij de oversteek maakten’. Hier wordt binnenkort de steen weer terug geplaatst waarop de namen staan van de 48 geallieerden die wij op deze plek herinneren.
48 Vrijwilligers van de Stichting Kompas mengelmoes hebben, nu bijna 70 jaar na dato op 3 mei 2014 een ‘urban knitting’ project gepresenteerd. Voor één van de lantarenpalen op de stadsbrug hebben zij een speciale jas gebreid. 48 Bloemen versieren deze groene jas en alle bloemen zijn voorzien van een naamlabel. Zo dat wij nooit vergeten.
In deze lijst van herinneringsplaatsen hoort volgens ons ook het ‘Jonkerbos War Cemetery’ thuis. In deze oase van rust in het Jonkerbosch (ingang schuin tegenover ingang NEC-station) hebben 1.543 militairen hun laatste rustplaats gevonden. Jaarlijks brengen we hier na de Vierdaagse wandeltocht een bloemengroet. Onze speciale aandacht gaat daarbij uit naar de 21 Nieuw-Zeelandse militairen. Onze gesneuvelde tegenvoeters eren wij dan met gladiolen.
Muzikaal einde Dodenherdenking sluiten we in Nijmegen traditioneel getrouw muzikaal af. 4 mei 2014 was een extra bijzondere avond in Concertgebouw De Vereeniging. Het Symfonie Orkest Nijmegen trad daar samen op met het ‘Philharmonischer Chor Duisburg’. Samen vertolkten zij een ‘Duits Requim’ gecomponeerd door Brahms. Adembenemend mooi!
Dank aan de vele kunstenaars die inspirerende beelden hebben gemaakt. Mede hierdoor kunnen wij in onze stad op vele manieren en op allerlei locaties en tijdstippen stil staan bij al die mensen die de vrede niet meer mee mochten maken.
Als u nog meer herinneringslocaties kent in Nijmegen, nodigen we u dit om een reactie te schrijven.
Voor de verbinding met het Nationaal Comité 4 en 5 mei klikt u hier.
In vier honderd jaar Romeinse overheersing werden ook in Noord-Europa vele legerkampen, heiligdommen, villa’s en landhuizen gebouwd. Voor deze locaties werden bronzenbeelden van keizers en goden gemaakt. Velen zijn tijdens hun leven op een voetstuk gezet en na hun dood weer van hun voetstuk gehaald. Dit is van aller tijde, Acda en de Munnink bezongen het in hun lied ‘je kan ook nooit eens even rustig op en voetstuk staan’.
