Deel 5 Hanzesteden – Kampen
Toen Amsterdam nog met de kindervoetjes in het moeras stond, was Kampen al een Hanzestad van naam & faam. Een gegeven waar de Kampenaren nog steeds trots op zijn. Een oude handels- en vestingstad omgeven door IJssel en Stadsgracht waar in 1448 de eerste houten brug over de IJssel werd gebouwd. In dit vijfdeel van mijn verkenning van de Hanzesteden aan de Gelderse IJssel staat Kampen centraal. De stad van de beroemde Kamper Kogge, een vrachtschip waarmee grote zaken werden gedaan. Welke geheimen zullen deze stad en mijn lokale Hanze-expert, Fem Schutte, dit keer met me delen?
Aankomst per boot
Jacob van Lennep nadert Kampen per boot in 1823 en beschrijft zijn aankomst als volgt:“….en zo kwamen wij in het gezicht van Kampen. Heerlijk doet zich deze stad voor aan hen die haar van deze zijde genaken, dewijl zij in ’t lang aan de overzijde der IJssel gebouwd is, onnoemlijk veel torens heeft, en eene rij boompjens tusschen den buitenmuur en den oever der rivier. Ook treft de zware brug met verwondering…”
De Koornmarktspoort vanaf m.p.s. Salvinia
m.p.s. Salvinia
Anno 2015 vaar ik de stad binnen aan boord van de m.p.s. Salvinia. Vanmorgen vertrokken uit Arnhem waarna de kapitein de Hanzesteden Doesburg , Zutphen, Deventer, Zwolle aan een snoer reeg tot Kampen. De stad van de Kamper Kogge is het eindpunt van deze mooie vaardag. Voor me zie ik de Grote Wielen brug die in 1999 is geopend. Het schip legt aan op de hoogte van de lampetpoort. Net als Van Lennep zie ik verschillende torens en nog enkele stadspoorten. De stad van Van Lennep er is er niet meer, maar het huidige Kampen heeft nog voldoende verrassingen prijs te geven. Een maal aan wal, loop ik de oude vestiging stad in met de Hanzestadswandeling als mijn vaste reisgezel.
Koornmarktspoort (l) en het Opleidingscentrum voor officieren van de KNMA (r)
Geschiedenis in een notendop
Rond 1150 is Kampen ontstaan op een knooppunt van water- en landwegen. De rivier de IJssel is de slagader waardoor de stad al in de dertiende eeuw kon uitgroeien tot een machtig handelscentrum. In 1230 liepen rijke handelslui met hun vrouwen en kinderen door de straten van deze bloeiende zeehaven. Het stadsbestuur gedroeg zich in de dagen rijk en oppermachtig en liet zich door niemand de wet voor schrijven. Hun deelname aan de Hanze gebruikte ze alleen als het hen goed uitkwam.
Landsheer van Lübeck
De heren van Lübeck hadden hier weinig tot niets te zeggen. Ondanks deze vrije en onafhankelijke houding kreeg het stadsbestuur van Kampen van de Landsheer van Lübeck allerlei privileges zoals het slaan van een eigen munt en het spreken van recht. In de boeken kunnen historici nog steeds geen bewijs vinden van dat de stad ooit officieel stadsrechten (1236) heeft gekregen het heeft er alle schijn van dat het toenmalige stadsbestuur zich dit recht zelf heeft weggegeven. Hoe het ook is bestuurders en bewoners waren trots op hun status van keizerlijke, vrije handelsstad. Dit zie je terug in het stadswapen waarin de keizerskroon van de Hapsburgers te zien is.
De IJssel slipt dicht
Als in de eeuwen daarop de IJssel langzaam vol zand slipt, en er steeds grotere schepen worden gebouwd met een grotere diepgang, stopt de ontwikkeling van Kampen. Na 200 jaar groei en bloei zet vanaf 1430 het verval in. Amsterdam en Zeeland winnen aan belangrijkheid en economische macht. Het dieptepunt wordt in Kampen bereikt in 1672/73 als gevolg van de Franse bezetting. Zij laten de stad en de omgeving berooid en verzwakt achter.
Nieuwe bloeiperiode
Pas in de 19e eeuw komt er een tweede bloeiperiode voor de stad. Nu zijn het de tabaksindustrie, de pannenfabrieken en de koffiebranderijen die werkgelegenheid en kapitaal brengen. Overal in de stad verrijzen gebouwen in de nieuwe, Jugendstil, bouwstijl. In 1932 wordt Afsluitdijk geopend, waarna de inpolderingen van de Zuiderzee vorm krijgt. Kapen had de hoop en de verwachting dat de nieuwe wegen door de polder ook nieuwe voorspoed voor de stad zou brengen. Maar dat is helaas niet gebeurd.
Volop Hanzesporen
De Hanzeroute is 4,6 km lang en duurt gemiddeld 1,5 tot 2 uur. Het grootste deel van de route loopt door het oude centrum. Voor de liefhebbers uit te breiden met een klein groene lus door het stadspark. Als aandenken uit de lange bloeiperiode heeft Kampen nog zo’n 500 monumentale panden met bijzondere gevels over. Bij de voormalige synagoge (nu expositieruimte) pak ik de Hanzeroute op en loop in de richting van de Koornmarktpoort. Van de eens twintig stadspoorten zijn er nu nog drie over gebleven. De Koornmarktpoort is de oudste en is net als de synagoge nu een expositieruimte. Door de poort heb ik een mooi uitzicht over de IJssel, als ik me omdraai ligt de St. Nicolaaskerk als het ware aan mijn voeten. Deze kerk wordt door de Kampenaren de Bovenkerk genoemd en is het oudste gebouw van de stad.
Kampen een stad vol kerken
De indrukwekkende kerk ligt ingeklemd tussen woonhuizen en winkels, via de Munt kom ik bij de waterlus de Burgel. Ik word verrast door prachtige gebouwen aan weerzijde van het water. Zeven bruggen verbinden de Vloeddijk aan de zuidoever met de Burgwal in het noorden. Via de Cellebroedersweg kom ik bij de gelijknamige poort. Deze stadspoort heeft ooit dichter bij de oude stadskern gestaan. Als gevolg van de toenemende welvaart zijn deze stadspoort (en de Broederpoort) in 1465 verplaats. De Cellebroederspoort is vernoemd naar het klooster van de Cellebroeders dat hier ooit vlak bij lag. Als je door deze stadspoort loopt, zie je het water van de Stadsgracht. Aan de overkant ligt park het Groene Hart van Kampen, ik loop door het groen vlak langs de oude stadsmuur richting de derde overgebleven stadspoort: de Broederpoort. Deze mooie poort is tegenwoordig een van de aangewezen trouwlocaties in gemeente Kampen.
De Koggewerf
Bij de Broederpoort loop ik de oude stad weer in, even later sta ik voor de St. Annakapel. Deze kerk is in de 15 eeuw gebouwd en behoorde toe aan de orde van de Cellezusters, ook wel de zwarte zusters genoemd. Nu is pianist Jan Vayne de eigenaar van deze kapel. Links om de hoek ligt de mooie B&B van mijn Hanze-expert Fem: B&B De Stadsboerderij. Via het pootje van het Linnenweversgilde kom ik weer bij de Burgel en volg de route naar de Koggewerf. Hiervoor moet ik op de Buitenkade de oude binnenstad even verlaten want de werf ligt ‘buitengaards ’.
Replica Kamper Kogge
Op de kop van de Buiten Haven ligt een kleine werf en bij de ingang van de haven zie ik een replica van de Kamper Kogge liggen. Het schip dat hier ligt is een reconstructie van een Hanze kogge uit de 14 eeuw. Bij de inpoldering van de Flevopolders werd een wrak gevonden dat als voorbeeld diende voor dit model. De totale bouw duurde vier jaar waarbij oude technieken opnieuw werden gebruikt. In 2012 is dicht bij de huidige Koggewerf op de bodem van de IJssel een 2e Kogge gevonden. Via enkele kleine straatjes zoals de Oude en nieuwe Nieuwstraat loop ik terug naar het centrum met de Evangelisch Lutherse Kerk en het Gotisch Huis, dit laatste is een typisch voorbeeld van een Hanzekoopmanshuis dat in de 15 eeuw is gebouwd.
De klok luidt voor vertrek
Het klokkenspel van de Nieuwe Toren slaat zes uur, de deuren van het Stedelijk Museum sluiten en ik loop terug naar de m.p.s. Salvinia. Op uitnodiging van de kapitein eet ik nog een hapje mee alvorens ik met de trein terug ga naar Nijmegen. De beschrijving van de Hanzewandeling in Kampen kun je hier downloaden.
Tips van mijn lokale Hanze-expert
Naast de Hanzewandeling is de Thea Beckman route een aanrader van Fem, mijn lokale Hanze-expert. Vier romans van Beckman spelen in het middeleeuwse Kampen: Hasse Simonsdochter, de Stomme van Kampen, het Wonder van Frieswijck en Gekaapt.
Veel gevraagde souvenirs en streekproducten uit Kampen zijn koffie van de Eenhoorn, likeuren van Wijnhandel/Likeurstokerij Siebrand, fruitsappen van Vereecken en verse vis bij de verschillende viskramen. Voor een goede kop koffie adviseert Fem haar gasten graag Mocca d’Or in de Geerstraat. Lekker lunchen, kan bij de Vijfsprong en Efes op de Plantage. Op de plantage zijn ook verschillende terrassen. Bij de Stomme kun je terecht voor verschillende, speciaal, bieren. Herberg de Bonte Os is een van de favoriete adressen van Fem en Henk. In dit restaurant aan de Torenstraat in de binnenstad wordt een perfect biefstuk geserveerd. Indiaas eten is een aanrader bij Swagat aan de Oudestraat 194 .
Kamper-boeken
Kampen is een dankbaar onderwerp of locatie voor boeken. Maarten Etmans schreef: ‘Blijvers en Passanten’ (1997) over de Joods bevolking van Kampen tussen 1750 en 1880. Thea Beckman schreef vier boeken waarvan het verhaal zich in Kampen afspeelt. Een van de leukste activiteiten in de stad vindt Fem ‘Kerst in Oud Kampen’. Jaarlijks staat de stad het weekend voor de kerstdagen op zijn kop. Het binnenstad verandert in die dagen in een sfeervol openluchttheater dat met haar programmering ruim 90.000 bezoekers trekt. De glorie van weleer herleeft in Kampen tijdens Sail, een tweejaarlijks nautisch evenement waarbij vele oude internationale zeilboten de stad aan doen. De volgende Sail is in 2016. In 2017 mag Kampen de internationale Hanzedagen organiseren. En zo is de cirkel weer rond en zet de Hanze Kampen eeuwen later andermaal op de kaart.
Hanzeweetjes … wist je dat?
- In het Kamper Tabaksmuseum de grootste sigaar van Europa te zien is?
- Het Iconenmuseum als enige in West-Europa ruim 150 iconen bezit?
- Een kamper ui een spot- en plagverhaal is waarin de domheid en pretenties van bewoners (vooral bestuurders) belachelijk worden gemaakt?
- De inwoners van de stad ‘Kamper steuren’ worden genoemd?
Mijn lokale Hanze-expert
Voor Kampen is mijn keuze als lokale Hanze-expert gevallen op Fem Schutte. Als eigenaresse van B&B de Stadsboerderij kent zij als geen andere de mooie plekjes in haar stad. Voor de liefde verhuisde Schutte in 2007 naar IJsselmuiden. Als er in 2013 wordt getrouwd, is het feest in de Broederpoort in Kampen. Overgekomen familie wordt ondergebracht in de Stadsboerederij. Als ze horen dat de B&B te koop is, wordt er snel geschakeld. Nog voor de bruiloft, betrekken ze hun nieuwe huis en zetten de B&B voort. Kijk hier voor een online impressie.
Praktische reistips
Meer weten over de Hanzesteden langs de IJssel kijk dan op de website van de Hanzesteden.
Het schip waarmee ik naar Kampen ben gevaren, de m.p.s. Salvinia van Rederij Feenstra biedt op 21 september 2015 een 6-daagse rivier cruise aan met bezoek aan verschillende Hanzesteden. Kijk hier voor het reisschema en de beschikbaarheid.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst © foto’s B&B gebruik met dank aan B&B Stadsboerderij