Raphaela_Vogel Wilma bij Können und Müssen (2022) detail © Raphaela Vogel © foto Wilma_Lankhorst

Vrouwelijke kunstenaars, nu in onze musea

Vandaag staan we wereldwijd stil bij Internationale vrouwendag. Een mooie aanleiding voor een extra verhaal op ons jarige kunstblog. In de afgelopen tien jaar hebben we steeds gezocht naar verhalen en tentoonstellingen van vrouwelijke kunstenaars. Na jaren van droefenis als gevolg van een zeer beperkt aanbod, ziet 2023 er hoopvoller uit. Daarom deel ik vandaag graag een lijst van tentoonstellingen van vrouwelijke kunstenaars in de Nederlandse musea. Ik wens iedereen een inspirerende en liefdevolle vrouwendag.

Wat ga jij doen op Internationale vrouwendag?

Kijk hier welke activiteiten er bij jou in de buurt zijn.

Women in street art sfeerbeeld © Museum STRAAT © foto Wilma_Lankhorst
Onder Renovate (2022) Judith de Leeuw (JDL) © Museum STRAAT © foto Wilma Lankhorst.

Women street art in Museum STRAAT

 Op het NDSM-eiland in Amsterdam staat het eerste en enige street art museum van ons land: Museum STRAAT. Gemiddeld hangen hier 160 kunstwerken gemaakt door 150 kunstenaars. Je ziet hier werk van de top uit de nationale en internationale street art wereld. Op dit moment is er een speciale selectie te zien van werken van vrouwelijke street art en graffitikunstenaars.

Women in street art © Museum STRAAT © foto Wilma_Lankhorst
Women in street art © Museum STRAAT © foto Wilma Lankhorst.

Gelijke kansen

Het museumteam wil thema’s als gelijke kansen, duurzaamheid en educatie graag versnellen, Women in Street Art is het eerste concrete project dat het team van Museum STRAAT samen ABN-AMRO realiseert. Als je door de grote fabriekshallen struint, herken je de werken van de vrouwelijke kunstenaars aan de oranje sticker. Bij elk van de 160 kunstwerken krijg je een stukje uitleg over het werk en/of de street art artiest. Vanaf het platform met het museumcafé heb je een mooi overzicht over de ruimte.

Women in Street Art is tot en met 28 mei 2023 te zien in Museum STRAAT (Amsterdam). Kijk hier voor meer informatie. 

Sofoniasba_Anguissola_entree tentoonstelling in Enschede © foto Wilma_Lanhorst.
Sofoniasba Anguissola, entree tentoonstelling in Enschede © foto Wilma Lankhorst.

Sofonisba Anguissola in Rijksmuseum Twenthe

Van Amsterdam in 2023 reis je in Enschede terug naar Italië in de 17de eeuw. In het Rijksmuseum Twenthe (Enschede) is de eerste solotentoonstelling in ons land te zien van de Italiaanse schilder Sofonisba Anguissola. In Enschede zijn 25 van de 34 aan haar toegeschreven werken te zien. Het leven en werk van Anguissola kent drie ijkmomenten: haar jeugd in Cremona, hofdame in Madrid en getrouwd op Sicilië. Deze momenten zijn in de tentoonstelling duidelijk herkenbaar.

Sofoniasba_Anguissola_Schaakspel (15 ) © Sofonisba Anguissola © foto Wilma_Lankhorst
Het Schaakspel (1555 ) © Sofonisba Anguissola © foto Wilma Lankhorst.

Drie levenslijnen

Het begint met haar familie. Vader, zussen en broer Asdrubale komen door portretten tot leven. Via het serene portret van zus Elena in een nonnenhabijt (ca. 1551) maak je de overstap naar het Spaanse Hof. Tijdens het hoogtepunt van de macht van de Spaanse Koning Filips II werkte zij hier 14 jaar als hofdame en schilder. In deze ruimte hangt het nog nooit getoonde zelfportret achter een clavibord (1561) uit de Althorp, Earl Spencer Collection (Northamptonshire). De werken met religieuze thema’s sluiten de expositie af.

De tentoonstelling, Sofonisba Anguissola, portrettist van de renaissance is tot en met 11 juni 2023 te zien in Rijksmuseum Twenthe. Deze expositie is een gezamenlijke productie van Rijksmuseum Twenthe en de Deense Nivaagaards Malerisamling.

Villa Mondriaan Winterswijk © foto Wilma Lankhorst
Villa Mondriaan Winterswijk © foto Wilma Lankhorst

Amsterdamse Joffers in Villa Mondriaan

In Museum Villa Mondriaan in Winterswijk is werk van verschillende Joffers te zien zoals: Ansingh, Bauer-Stumpff, Van den Berg, Bodenheim, Van Regteren Altena, Ritsema, Surie en Westendorp-Osieck. Zij leerden elkaar kennen tussen 1893 en 1908 op en rond de Rijksakademie in Amsterdam. Een aantal van hen studeerden daar tegelijk met Piet Mondriaan. De kunstmarkt en kunstgeschiedenis richtte zich in die dagen vooral op innovatie, zoals het werk van Mondriaan.

Sfeerbeeld Amsterdamse Joffers © foto Villa Mondriaan
Sfeerbeeld Amsterdamse Joffers © foto Villa Mondriaan.

Een groep, niet een stijl

Kunstcriticus Albert Plasschaert introduceerde in 1912 de naam Amsterdamse Joffers. Omdat het werk van de individuele kunstenaressen onderling te veel verschilde, vond hij het lastig om ze als één kunstenaarsgroep, met een eigen stijl te benoemen. De naam werd door vrouwen gebruikt om gezamenlijk te exposeren en zich staande te houden in de, door mannen gedomineerde, Nederlandse kunstwereld.

De Joffers werden met hun figuratieve stillevens en portretten minder gewaardeerd door de (mannelijke) kunstcritici. Ondanks deze houding zie je in Winterswijk het werk van succesvolle kunstenaressen, die zich ook toen al onderscheidden in de (mannelijke) kunstwereld. Met deze tentoonstelling haalt het team van Villa Mondriaan de Amsterdamse Joffers uit de vergetelheid.

Je kunt de Amsterdamse Joffers en hun werk leren kennen tot en met 16 april 2023 in Villa Mondriaan

Diva's in het Tropenmuseum campagnebeeld © Tropenmuseum
Diva’s in het Tropenmuseum campagnebeeld © Tropenmuseum

De Diva’s in het Tropenmuseum

Vandaag, 8 maart, opent in het Tropenmuseum in Amsterdam de tentoonstelling Diva’s: bezieling en beleving in Arabische muziek en cinema. Je ziet hoeveel betekenis het werk van de Arabische Diva’s heeft gehad èn vandaag de dag nog steeds heeft op het gebied van film en muziek. De getoonde verhalen bestrijken de periode van de jaren 20 van de vorige eeuw tot nu. In vier delen word je meegenomen in de strijd en actie van de vrouwen in de politieke en culturele sector in de Arabische wereld. De reis begint in het Cairo van de jaren twintig. Je ziet hoe de vrouwen hun plek opeisen in de politiek en in de culturele sector. Vroege feministen gaan voorop in de strijd voor gelijke rechten en tegen de toen Britse overheersing.  

Portret Umm Kulthum (Cairo, 2005)© foto Mohammed Khamis
Portret Umm Kulthum (Cairo, 2005)© foto Mohammed Khamis

Miljoenen fans

In het tweede deel staan vier geroemde zangeressen in het licht die een miljoenenpubliek wisten te bereiken: Umm Kulthum, Asmahan, Warda en Fairuz. Met hun zangtalent belichamen ze enerzijds een (verloren) nationale eenheid en geven ze enerzijds uitdrukking aan het verlangen naar eenheid in de Arabische cultuur.  In de derde ruimte leer je de vrouwelijke artiesten kennen die acteren én zingen. Sterren zoals Tahiyya Carioca, Samia Gamal en Laila Mourad stelen de show in honderden films en musicals. De tentoonstelling sluit af met de voortdurende populariteit van de diva’s. Je ziet in de vierde ruimte werken van hedendaagse makers èn de manieren waarop de diva’s nog altijd blijven inspireren. De Diva’s zijn vanaf 8 maart tot en met de zomer te zien in het Tropenmuseum. Kijk hier voor alle details. 

Deze tentoonstelling is samengesteld door de Institut du monde Arabe en was o.a. daar in Parijs (2020) te zien onder de titel Divas: D’Oum Kalthoum à Dalida.

Sfeerimpressie Vrouwenpalet 1900-1950 Kunsthal © foto Wilma_Lankhorst
Sfeerimpressie Vrouwenpalet 1900-1950 Kunsthal © foto Wilma Lankhorst.

Vrouwenpalet 1900-1950 in de Kunsthal

Na het Friese Drachten en het Brabantse Deurne is nu de Randstad blijkbaar klaar voor de vrouwen met een palet. In de tentoonstelling Vrouwenpalet, 1900-1950 kun je het werk zien van vierentwintig vooruitstrevende Nederlandse vrouwelijke kunstenaars tussen 1900 en 1950. Bij mijn bezoek kwam ik bekende en minder bekende namen tegen. Naast kunstenaars als Charley Toorop, Jacoba van Heemskerck en Charlotte van Pallandt, leerde ik het werk kennen van Jemmy van Hoboken, Frieda Hunziker en Rebecca van Gelder. Ze delen naast het vrouwen zijn, hun talent, ambitie en de drang naar vernieuwing. Naast enkele werken van elke artiest, krijg je een beeld van hun leven, de keuzes die ze maakten, de obstakels en de kansen die ze zagen en pakten.

Vrouwenpalet 1900-1950 is nog t/m 10 april 2023 te zien in de Kunsthal in Rotterdam

Hafiz_Klaslokaal versierd voor de afstuderende studenten (2017) © Sabiha_Cimen detail © foto Wilma_Lankhorst
Klaslokaal versierd voor de afstuderende studenten (2017) © Sabiha Cimen detail © foto Wilma Lankhorst.

Hafiz

In de Kunsthal (Rotterdam) is nu ook de fototentoonstelling Hafiz te zien van de Turkse fotograaf Sabiha Cimen (1986). De expositie is beknopt qua omvang, maar veelzeggend qua beeld. Sabiha Cimen ging als jong meisje zelf naar de Koranschool. Als volwassen vrouw en fotograaf ging ze terug om de meisjes in beeld te brengen die anno 2022 op deze scholen de Koranverzen uit hun hoofd leren. De leerlingen studeren voor de titel ‘hafiz’ waarmee ze ‘hoeders van de Islam’ worden.

In Hafiz ontdek je krachtige portretten afgewisseld met alledaagse belevenissen van jonge vrouwen op school. Cimen wilde met deze serie de eigenheid en het avontuurlijke karakter van de jonge vrouwen vastleggen. Ze verwijst ook naar haar eigen tijd op de Koranschool. Voor haar debuut fotoboek Hafiz heeft Cimen vorig jaar de First Photobook Award ontvangen tijdens de Paris Photo Fair 2022. 

De fototentoonstelling Hafiz is nog tot en met 7 mei 2023 te zien in de Kunsthal in Rotterdam. 

Raphaela_Vogel in De Pont in Tilburg © foto Wilma_Lankhorst
Raphaela Vogel bij installatie Rollo (2019) De Pont in Tilburg © foto Wilma Lankhorst.

Stap in de kraaan met Raphaela Vogel

Museum De Pont in Tilburg heeft de Europese primeur met de eerste museale solotentoonstelling (2011-2022) van de Duitse kunstenaar Raphaela Vogel (Neurenberg, 1989). Ik sta oog-in-oog met een sportwagen met kattenogen, opgespannen dierenhuiden met kennisschema’s en giraffen die een kar met een fallus trekken. In welke wereld ben ik nu terecht gekomen? Het is de dwaalwereld van Raphaela Vogel. Ze trok vorig jaar veel bekijks op de Biënnale van Venetië met de installatie Können und Müssen (Ability and Necessity) (2022). De titel van deze eerste overzichtstentoonstelling is Kraaan. Ja met driemaal een ‘a’. Vogel heeft het Nederlandse woord ‘kraan’ versmoten met de Duitse vertaling ‘Kran’. Het staat ook symbool voor de combinatie van haat studies in Duitsland en later in ons land aan De Ateliers in Amsterdam.

Raphaela_Vogel 22 in De Pont in Tilburg © foto Wilma_Lankhorst
Raphaela Vogel fragment Rollo (2019) met videobeelden in een kraan © foto Wilma Lankhorst.

Een 360 graden blik

Stap in de kraaan en draai rond in de wereld van de rijzende ster Vogel. Met een 360 graden camera op de helm, klimt Vogel in een bouwkraan. De beelden van deze klimpartij deelt ze in een video.

Als je De Pont binnenloopt is het alsof een zwerm vogels bezit heeft genomen van het museum. Zowel de wolhokken (van de voormalige wolspinnerij), als het centrale plein, verschillende filmzalen en de nieuwe vleugel zijn door de werken van Vogel in beslag genomen. Bij binnenkomst krijgt iedere bezoeker een zaalboekje met een plattegrond, foto’s van de kunstwerken en wat achtergrondinformatie.

KRAAAN van Raphaela Vogel is t/m 27 augustus 2023 te zien in De Pont in Tilburg.

© foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van de genoemde musea, genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.