Museum Panorama Mesdag in Den Haag zet deze winter kunstenaar Suze Robertson (1855-1922) in de schijnwerper. Het is dit jaar 100 jaar geleden dat deze toegewijde, eigenzinnige, moderne Haagse schilder overleed. In een overzichtstentoonstelling ontdek je maar liefst 75 werken van haar. Voor velen is ze nog een relatief onbekende kunstenaar, na een bezoek aan Panorama Mesdag zul je haar en haar werk nooit meer vergeten. Je hebt nog tot en met 5 maart 2023.

Kennismaking  met Suze Robertson

 Op 17 december 1855 is Suze Robertson in Den Haag geboren. Haar vader was John Robertson, houthandelaar en haar moeder Cornelia van der Vliet. Het gezin telt negen kinderen, Suze is de jongste. Als haar moeder sterft is ze twee jaar oud. Suze wordt dan opgevangen door een kinderloze tante en oom. Als ze in Wassenaar op kostschool zit ontwikkelt ze talent voor muziek- en tekenen. Haar oom en tante stimuleren dit en schrijven haar in voor de Academie voor beeldende kunsten in Den Haag. Hier kunnen dan sinds kort ook vrouwen lessen volgen. Suze volgt er de lerarenopleiding. De directeur van deze opleiding vindt dat Robertsons een groter talent heeft dan lerares worden. Hij geeft haar een schilderkist. Suze blijft bij haar keuze en studeert op haar 20ste af als lerares. Maar wel een met een droom om ooit zelfstandig kunstenaar te worden.

 “Robertson streeft erna dat je als vrouw dezelfde kansen moet krijgen als mannen
en dat je hetzelfde onderwijs moet kunnen volgen”.

Suzanne Veldink in de documentaire over Suze Robertson 2023

Eerst geld verdienen

Om haar droom zelfstandig kunstenaar te worden waar te maken, moet ze eerst zelf een startkapitaal verdienen. Haar eerste baan is tekenlerares aan de HBS voor meisjes. Als de directrice van de school haar te jong vindt voor deze baan, stapt Suze naar de wethouder. Ook hij vindt haar in eerste instantie te jong, maar Robertson weet hem ervan te overtuigen dat ze de uitdaging aan kan. Acht dagen later staat ze voor de klas. In 1877 schrijft zich in voor de avondlessen aan de Kunstacademie in Rotterdam. Als ze daar niet wordt toegelaten voor de lessen tekenen naar naaktmodel, laat ze het er niet bij zitten. Omdat Suze te oud is om zich als leerling in te schrijven, meldt ze zich aan als lid. Leden morgen volgens het reglement alle lessen bijwonen. Dit is weer een bewijs van haar gedrevenheid. Ze wil zich steeds blijven verbeteren.

Carrièrewissel van 010 naar 020

Na vijf jaar Rotterdam, vertrekt Robertson in 1883 voor een beter betaalde lerarenbaan naar Amsterdam. Ze schrijft zich daar direct in voor lessen aan de Rijksakademie. Het oordeel van de directeur: “Is begaafd, doch van een zeer eigenzinnige natuur”. Hij vindt haar niet geschikt voor (zijn) academie. Hij adviseert haar om zich als zelfstandig kunstenaar te vestigen in Den Haag, dan het centrum van de kunst in ons land. Suze volgt zijn raad op. Ze geeft de zekerheid met een jaarsalaris van twee duizend vijfhonderd gulden op om haar droom waar te maken. Tot die tijd had Suze nog nooit een schilderij buiten de opleidingsmuren gemaakt, laat staan een verkocht. Familie en vrienden vinden haar roekeloos. In Den Haag wordt Suze lid van verschillende vakgroepen zoals de Pulchri Studio,  de Hollandsche Teekenmaatschappij, de Nederlandse Etsclub en van Arti en Amicitiae. Ze neemt extra portrettekenlessen. In de tentoonstelling hangen enkele krachtige voorbeelden van het model Adolphe Boutard.

Voorloper van de Amsterdamse Joffers

Als Suze Robertson haar droom gaat waar maken, is de Haagsche School, de richtlijn voor de kunstwereld in ons land. Grijs en bruintinten overheersen in de landschappen van deze kunstenaars. Maar Suze weet wat ze wil. Ze kiest een eigen, afwijkend kleurenpalet, ze schildert met grove kwasten en krachtige penseelstreken. Haar favoriete onderwerp is de vrouw. Haar werk is mede door deze keuzes niet in een hokje te plaatsen en dat vinden de heren (kunst)critici lastig. Ook de kunsthandelaren vroegen haar regelmatig of ze de gezichten van haar modellen niet wat mooier kon schilderen. Suze Robertson zei hier zelf over: “Ik schilder geen lieve gezichtjes. Ze werd liever bestreden dan genegeerd. “Ik troost me ermee dat het beter is te worden bestreden dan genegeerd”. Als je haar werk toch wilt duiden zou je kunnen zeggen dat Robertson tot de voorlopers van de Amsterdamse Joffers behoorde.

“Iets presteren in twee vakken is onmogelijk”
schrijft Suze Robertson in een van haar brieven

Deze uitspraak doet me denken aan de uitspraak van Jeanne Bieruma Oosting
“Je kunt geen twee heren dienen”.

Sientje en Hendrik Willem Mesdag

 Via Pulchri Studio maakt Suze onder andere kennis met schilder George Breitner en het kunstenaarsechtpaar Sientje Mesdag Van Houten en Hendrik Willem Mesdag*. Pulchri Studio was groot in die dagen, maar het was wel een mannenbolwerk. Van de tien procent vrouwelijke leden werd verwacht dat ze zich bescheiden zouden opstellen. Dat was niet wat de 27-jarige Suze Robertson voor zichzelf in gedachten had. Ze eist vanaf het begin haar positie als kunstenaar op. Zo volgt ze steevast de wekelijkse tekenavonden van Pulchri.

Door de kwaliteit van haar teken- en schilderwerk verdient Robertson vrij snel het respect van haar mannelijke collega’s. Robertson strijdt verder voor gelijke rechten voor vrouwelijke kunstenaars. Het lukt haar om de leestafel van Pulchri ook toegankelijk te maken voor vrouwen.
* Sientje en Hendrik Willem Mesdag worden later belangrijke verzamelaars van Suze’s werk.

“Wilt u het niet hebben?
Goed.
 Anders moet u het maar nemen zoals het komt”.
Suze’s reactie op menig kunsthandelaar die reageerde op haar werk

“Ik schilder geen lieve gezichtjes”

Suze kijkt wel naar de werken van haar collega’s Jozef Israëls en Van Maris, maar trekt altijd haar eigen plan. Ze wil weten wie de vrouw achter haar model is. Ze vraagt aan haar model wat ze de hele dag doet en hoe het voelt om dit werk te doen. Suze kijkt als vrouw naar een andere vrouw en dat levert andere beelden op. Als Suze 1885 een beurs krijgt, trekt ze er op uit voor inspiratie. Ze bezoekt het Brabantse kunstenaarsdorp Dongen, later ook Leur en Heeze. Hier tekent ze de boerinnen, de schuren en de bewoners. In 1892 trouwt Suze met schilder Richard Bisschop en twee jaar later wordt hun enige kind, dochter Sara geboren. Suze blijft werken. Haar man schildert langzaam en verkoopt weinig. Robertson werkt voor twee en put zichzelf daardoor ook langzaam uit.

 Ron Dirven (directeur van het Vincent van Gogh Centrum in Zundert)
is groot bewonderaar van Suze Robertson. In de documentaire ‘
‘Beter bestreden dan genegeerd’ zegt hij (gebaseerd op de Hollande periode van Vincent
dat Van Gogh misschien wel de mannelijke Suze Robertson is.

Terug naar Harderwijk

Na drie zalen met een inleidende kennismaking, zie ik in de vierde zaal het campagnebeeld van de expositie: Pietje/Lezend meisje (ca. 1898). Robertson maakt drie schilderijen van haar voormalige dienstmeisje Pietje prins. Het zijn mooie verstilde werken met bladgoud achter Pietjes hoofd. Deze toevoeging geeft deze werken een heel eigen sfeer.  In de volgende zaal hangt het schilderij dat voor mij de kennismaking was met het werk van Robertson. In Nunspeet zag ik op de tentoonstelling Vrouwen Uit de kunst! Kunstenaressen op de noordelijke Veluwe 1880-1950 de Vischpoort uit Harderwijk (1908-1909). In de werken in deze zaal zie je steeds beter hoe Robertson haar composities opdeelt in vlakken. Dat zie je in de verschillende versie van de bleekvelden, maar ook in de serie ‘het witte huis’.

De stad als een spel van lijnen en vlakken

Haar latere stadsgezichten zijn geen topografische herkenbare stadsgezichten zoals haar tijdgenoten die maken. Ze schildert de stad als een spel van lijnen en vlakken. Robertson denkt daarbij aan de verdeling van de compositie in donker en licht. Ze gebruikt hiervoor foto’s die ze zelf maakt tijdens haar inspiratiereizen. Deze afdrukken verwerkt ze later in de composities in haar atelier. In haar familiearchief hebben de onderzoekers verschillende foto’s gevonden die Robertson heeft gemaakt. Voorbeelden hiervan zie je ook in de tentoonstelling.

Waardering tijdens haar leven

Het werk van Suze Robertson is tijdens haar leven bekroond tijdens tentoonstellingen in binnen- en buitenland. In 1900 krijgt zij in Londen een gouden medaille op de Internationale Tentoonstelling voor Vrouwenarbeid. Gevolgd door een bronzen medaille op de Internationale Tentoonstelling in Parijs. In 1905 valt ze in Arnhem in de prijzen met een gouden medaille toegekend op de Tentoonstelling van Kunstwerken. Tussen 1903 en 1914 is Robertson het meest productief. In 1913 was haar werk te zien op de tentoonstelling De Vrouw 1813-1913. In 1921 geeft Pulchri Studio haar werk een podium. Een jaar later op 22 oktober 1922 overlijdt Suze Robertson op 66-jarige leeftijd in haar geboorte- en woonplaats Den Haag.

Dochter Sara Bisschop

Tot slot nog even kort een alinea over haar dochter. Sara Bisschop (1894-1992). Omdat ze zorg voor haar kind moeilijk kon combineren met een fulltimebaan als kunstenaar, gaat Sara naar een pleeggezin. Twaalf jaar en enkele pleeggezinnen verder komt Sara weer thuis wonen bij haar ouders in Den Haag. Ze schrijft zich daarin voor de Koninklijke Academie voor Beeldende kunsten. Later volgt ze net als haar moeder de academie in Rotterdam. Sara schildert en exposeert de laatste jaren van Suze’s leven soms samen met haar moeder. Ook Sara trouwt (5 juni 1925) met een kunstenaar Christiaan Hendrik Eckhart. Ze krijgen een dochter en noemen haar Suzanne. Suzanne Eckhart (Den Haag, 1947) is beeldhouwer. In 1976 was werk van drie generaties te zien bij Kunsthandel Borzo in Den Bosch: moeder Suze Robertson, dochter Sara Bisschop en kleindochter Suzanne Eckhart.

Catalogus voor een vernieuwer

Bij leven had ze veel succes, ze stond bekend als een vernieuwer. Suze was een wegbereider voor andere vrouwen. Na haar dood in 1922 verdwijnt de belangstelling. Niemand brengt haar werk in kaart, niemand schrijft haar biografie. Ze raakt in de vergetelheid. Door de vondst van een familiearchief is een begin gemaakt met een groot onderzoek naar haar werk en haar leven. Op basis van onder andere brieven, schetsboeken en ook rekeningen is een beter en completer beeld van Suze’s leven als kunstenaar.

Historicus Kees van der Geer doet elf jaar intensief onderzoek naar het werk van Robertson. Een monnikenklus omdat Suze haar werk niet dateerde. Van der Geer maakt schattingen op basis de informatie uit het familiearchief en enkele catalogi van exposities waaraan Robertson had meegedaan. Volgens Suzanne Veldink, kunsthistorica, verbonden aan Panorama Mesdag is het werk van Robertson mede in de vergetelheid geraakt omdat ze geen mainstream werk maakte en omdat ze vrouw was.

De tentoonstelling Suze Robertson Toegewijd. Eigenzinnig. Modern. is nog tot en met 5 maart 2023 bij Museum Panorama Mesdag in Den Haag.

Als je er dan toch bent, neem dan ook even extra de tijd om het panorama van Scheveningen te bekijken én de de hoogtepunten uit de Mesdag-collectie (zie foto hier boven).

© foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van Museum Panorama Mesdag, genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.