Deze zomer met Escher op reis
Het Fries Museum brengt M.C. Escher tijdens de viering van de Culturele Hoofdstad weer thuis in zijn geboorteplaats. Maurits Cornelis Escher is hier in 1898 in het stadspaleis geboren. Als 15-jarige maakt hij zijn eerste buitenlandse reis. Na omzwervingen in Zwitserland, Italië en Spanje komt hij in 1968 terug in ons land. Met een grote expositie in zijn geboorteplaats is de cirkel rond. Tot en met 28 oktober 2018 kun je in het Fries Museum je hoofd breken over zijn puzzels, trappen en wiskundige creaties. Maar er is meer, veel meer. Pierre Bokma leest voor uit Escher’s dagboeken en zo begint een nieuwe ontdekkingsreis. Zin om mee te gaan?
Sneak preview
Correctie op de video: In het bijschrift van bovenstaande video heb ik een foutje gemaakt m.b.t. het Friese jubellied. Het feestlied voor Leeuwarden Culturele Hoofdstad is een productie van Nynke Laverman.
Friese wortels
Het geboortewiegje van Maurits Cornelis (M.C.) Escher stond in het voormalige stadspaleis van Prinses Marie Louise van Hessen-Kassel (in Leeuwarden liefkozend Marijke Meu (Tante Marijke)genoemd). Marie Louise was getrouwd met Prins van Oranje en Stadhouder van Friesland, Johan Willem Friso. Na zijn dood nam zij de honneurs tijdelijk waar.
De wieg van Escher was een kinderbed op stand én in een gezin dat geen financiële beperkingen kent. Zijn vader is bouwkundig ingenieur en reist veel, zowel voor zijn werk als privé met zijn gezin. Als jongen van 15 jaar maakt Maurits met ouders en vier broers zijn eerste buitenlandse reis. Hij maakt tijdens deze reis langs de Bretonse kust en Parijs veel foto’s met zijn nieuwe camera. Landschapsimpressies hebben zijn warme belangstelling.
Zien & Leren
Via zijn dagboekfragmenten weten we dat het Escher aan niets ontbrak. Hij heeft altijd kunnen doen wat hij graag wilde. Op de lagere school was tekenen zijn favoriete vak. De middelbare schooltijd is niet zijn favoriete periode. Hij zakt voor zijn eindexamen, maar kan gaan studeren. Papa ziet een architect in hem en zo begint Maurits aan de studie bouwkunde aan de TU in Delft. Al snel loopt hij daar vast.
Graficus en kunstdocent Richard Holst adviseert hem om over te stappen naar de School voor Bouwkunde en Sierende Kunsten in Haarlem. Hier ontmoet Maurits de grafiekdocent Samuel Jesserun de Mesquita. In Haarlem begint Maurits weer met bouwkunde. De Mesquita ziet zijn grafische talent en overtuigd Escher senior dat zijn zoon beter af is op de grafische afdeling van de opleiding. Maurits wens komt uit, hij zet zijn eerste stappen op weg naar het kunstenaarschap.
Plekken die niets met elkaar te maken hebben, smeedt Escher af en toe tot een nieuw (schijnbaar) realistisch geheel. Met onzichtbare verbindingen ontstaan nieuwe landschappen. Uit zijn vele schetsboeken, haalt hij details van planten en fragmenten van dorpjes. Ze duiken later op in een totaal ander (collage)landschap.
v.l.n.r. Kringloop (1938), Klimmen & Dalen (1960) en Castrovalva (1930)
afbeeldingen © MC Escher Company
Een kunstenaar ontwaakt
Onder de vleugels van De Mesquita ontwikkelt Maurits zijn grafische talent verder. Hij is ambitieus en oefent dag en nacht. Hij specialiseert zich in het maken van houtsneden en studeert af als graficus. Na zijn studie, trekt hij als 21-jarige de wijde wereld in. Hij begint in Florence.
In 1923 ontmoet hij in Ravello zijn toekomstige (Zwitserse) vrouw Jetta, zij wordt zijn grote liefde. Ook met haar reist en vaart hij veel door het Middellandse Zee gebied. Hij schets wat hij ziet en fotografeert volop. Deze grafische herinneringen werkt hij uit in houtsneden en later in litho’s. Als Maurits en Jetta trouwen, gaan ze in Rome wonen. Zijn vader helpt hem financieel bij de aankoop van een huis. Hierin maakt Escher ook een atelier. Deze werkruimte is nagebouwd in de tentoonstelling. Hier heeft hij o.a. zijn beroemde bol met zelfportret gemaakt. Hij herontdekt spiegels en reflecties als middel om verschillende werelden samen te voegen.
Escher Rome bij Nacht
In de museumzaal waar enkele maanden geleden Mata Hari [ link ] haar sluierdans opvoerde, is het nu stil en donker. Je ontdekte hier het favoriete Rome van Escher: Rome bij nacht (1934). Zittend op een klapstoel met een zaklamp aan een knoopsgat van zijn jasje…verkent hij de pure vorm van de Eeuwige stad. In twaalf prenten zien we zijn wereld. let hier extra goed op de details. Elk van de twaalf prenten is met een ander grafische element opgebouwd. Dit stilte in deze zaal, maakt dit voor mij tot een bijna magische ruimte.
‘Ik werkte aldus: des avonds van plusminus acht uur tot elf of twaalf uur ‘s nachts, schetste ik in Rome, in dat verwonderlijk prachtige nachtelijke Rome, waarvan ik zooveel meer houd dan van de zelfde architectuur overdag. Alle overmatige barok-tirelantijnen waarmee Rome overvuld is vervagen des nachts’.
Brief M.C. Escher (1940) aan zijn vriend Hein ’s Gravensande i.v.m. diens artikel over Eschers werk.
Beginnende beeldgedachten
Als de fascistische beweging in Italië groeit, vinden de Escher’s het tijd om te gaan. In april 1936 verhuizen ze naar Spanje. Hier bezoeken ze o.a. het Alhambra. Met veel geduld en vakmanschap tekent Escher de ingenieuze patronen van de Moorse tegels na. Hier merkt hij dat het landschap niet lager zijn primaire inspiratiebron is. Escher richt zijn blik naar binnen, bijna mediterend begint hij met het maken van ‘regelmatige vlakvullingen’. Deze grafische beelden groeien uit tot complexe, wiskundige beelden.
Het is in Spanje dat zijn werk verschuift van landschappen naar beeldgedachten. De prenten die hierna ontstaan maken hem wereldberoemd. Dit is ook het werk dat ik me het best herinner van prenten op school en in exposities. Daarom is deze tentoonstelling zo leuk omdat het veel vroeg, voor mij onbekender werk laat zien.
Sinds zijn bezoek aan het Alhambra is Escher ‘tot over zijn oren verliefd op regelmatige vlakvullingen. Hij wordt volledig in beslag genomen door het ontwerpen van patronen waarin hij dieren en figuren naadloos op elkaar laat aansluiten.
Catalogus W.books (2018) p. 125
Handige reisgids & audiotour
Er is alles aangedaan om deze Escher ontdekkingsreis zo optimaal voor te bereiden. Acteur Pierre Bokma heeft een prachtige audiotour ingesproken. Escher heeft zelf menig dagboek vol geschreven over zijn vele reizen en de ontwikkelingen in zijn werk. Terugkijkend op zijn leven schrijft Escher in 1963: “Ik kan het niet laten om met onze onomstotelijke zekerheden te sollen”. Om je een beetje wegwijze te maken in het brein van Escher biedt het Bijschriftenboekje Escher op reis, uitkomst. In deze handige handleiding staat er per prent, schets of foto een extra toelichting. Ook de zaalteksten lichten tipjes op van de vele sluiers die deze grafische kunstenaar voor onze ogen spint.
Dé Escher Reisbijbel
Wie na zes zalen, met 80 originele prenten, 20 tekeningen, diverse foto’s en voorwerpen nog niet verzadigd is, kan zijn grafische honger stillen met de catalogus. Omdat je tijdens deze expositie geen foto’s mag maken is de tentoonstellingscatalogus voor de echte liefhebbers een uitkomst. In deze 192 pagina tellende reisbijbel staan op bijna elke bladzijde één of meer prenten van Escher. De uitgave is tweetalig waardoor liefhebbers hun Engelse vaardigheden kunnen toetsen en/of ophalen. De Escher-catalogus van WBooks (€29,95) is te koop in de museumwinkels, de betere boekhandel of hier online te bestellen.
Escher op reis, is t/m 28 oktober 2018 te
zien in het Fries Museum in Leeuwarden.
Tip:
Bezoek de Escher studio en maak een selfie met de beroemde Escher-bol.
#PlaneetEscher
Eén verdieping hoger in het Fries Museum is de tentoonstelling Phantom Limb: Art Beyond Escher. Met installaties, video’s, muurschilderingen, foto’s en schilderijen zetten jonge kunstenaars ons anno 2018 op het verkeerde been. Volgens het gedachtegoed van Escher scheppen ze een wereld waarin niets is, wat het lijkt.
De tentoonstelling Phantom Limb maakt onderdeel uit van het programma Planeet Escher. Op deze speciale website kun je er alles over lezen.
Bij Escher thuis
In het geboortehuis van Escher, nu het Keramiek Museum Princessehof is een kleine expositie opgezet. Hier ontdek je over de eerste levensjaren van Maurits Cornelis Escher in Leeuwarden. Er hangen jeugdfoto’s van Mauk. Via allerlei voorwerpen en een documentaire ontdek ik van alles over de band tussen Escher en zijn geboortehuis de Princessehof. En ja hoor, ook de invloed van keramiek op Escher’s kunstambitie is hier te zien.
Recordpoging voor Escher deken
In de kelder kun je enkele kleurrijke voorbeelden zien van de recordpoging voor de grootste deken van de wereld volgens Escher’s gedachtegoed. In allerlei steden in Leeuwarden wordt al maanden driftig gehaakt aan deze deken in Escheriaanse sfeer. Op 14 en 15 juli 2018 wordt de recordpoging in Leeuwarden omgezet in actie. Volg hiervoor de informatie op Planeet Escher.
‘Nu nog even een lofprijzing over de potloodslijper. Ik kan er absoluut niet meer buiten.
Dat merk ik nu pas, als ik zit te peuteren aan het ontwerp voor mijn nieuwe eindeloze trap.
Een heerlijk, onontbeerlijk voorwerp […].’
Fragment uit brief aan zijn zoon George in 1960
Escher-route van Leon Keer
Als je met de trein naar Leeuwarden komt, volg dan de 3D Escher-route op straat van de wereldberoemde straatkunstenaar Leon Keer. In opdracht van o.a. de NS heeft Leon met zijn assistent Marije Spelbos vijf drie dimensionale tekeningen gemaakt geïnspireerd door de gedachtengoed van M.C. Escher. Deze route is op 17 mei jl. officieel geopend en als het weer een beetje meezit, blijven de tekeningen gemiddeld twee maanden zichtbaar op straten en pleinen.
© foto’s, tekst en video Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Fries Museum, Ruben van Vliet, Keramiek Museum Princessehof en Leon Keer.
Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018
2018 Culturele Hoofdstad
In 2018 is het feest in Friesland. Leeuwarden mag zich 365 dagen lang de Culturele hoofdstad van Europe noemen. In de laatste jaren is hard gewerkt aan een uitgebreid en gevarieerd programma. Naast Leeuwarden doen tal van Friese steden mee aan dit culturele feest. Op de speciale feestsite kun je het hele programma bekijken.
Tip:
Bij het Informatiepunt Leeuwarden Culturele Hoofdstad, tegenover het NS Station is nu de installatie Waterpanorama, Kerend Tij te zien. Ontdek hier ook de Dichters fan Frysland.
Eerder verschenen in deze Leeuwarden–serie
Mata Hari, de ware en de legende
Planeet Escher geland in Leeuwarden
Street Art in feestelijk Leeuwarden
Sneak Preview street art tour via a guide to Leeuwarden