Deel 2 trilogie Anne Frank
Na de kennismaking met de families Frank & Holländer in Frankfurt en de verhuizing naar Nederland, ga ik in deel twee van deze trilogie naar het Achterhuis in Amsterdam. De stad waar Otto en Edith Frank een veilige plek zochten voor hun jonge gezin. Hoe anders pakte dit uit?
Anne Frank en het Achterhuis
De eerste keer dat ik Het Achterhuis bezocht, is meer dan 25 jaar geleden. Nog vóór de grote renovatie van 1999. Ook toen al werd je gewaarschuwd voor lange wachtrijen. Omdat we een weekend in onze hoofdstad logeerden zijn we ’s morgen heel vroeg met de fiets naar de Prinsengracht gegaan. Tijdens het bezoek aan Frankfurt realiseerde ik me dat ik heel graag nog eens naar het Achterhuis wil. Hier sta ik dan! Dit is het huis waarin Anne haar dagboeken schreef en waarin zij samen met Peter op zolder naar de kastanjeboom keek. Heb jij het Anne Frank Huis al eens bezocht? En wat kun jij je nog van dit bezoek herinneren?
Een veilig huis
Als Otto en Edith Frank in de zomer van 1933 Frankfurt verlaten, gaan zij op zoek naar een nieuw en veilig bestaan voor hun gezin. Ze vertrekken met hun dochters naar oma in Aken. Daarna reist Otto alleen door naar Amsterdam. Via zijn zwager, Erich Elias, krijgt Otto de kans om het bedrijf Opekta op te zetten. Dit is een bedrijf dat geleisuiker produceert waarmee je jam kunt maken. Hij vindt een huis aan het Merwedeplein. In 1934 komen Edith, Margot en Anne weer bij hem wonen in deze Amsterdamse nieuwbouwwijk. Beide meisjes gaan naar een montessorischool en leren al heel snel de Nederlandse taal.
Reisplannen voor Engeland
Ondanks de rustige tijd schrijft Edith in een brief in december 1937 dat ze overwegen om eventueel naar Engeland te vertrekken. Dit plan gaat niet door. Na een aantal onbezorgde jaren wordt ons land op 10 mei 1940 de Tweede Wereldoorlog ingezogen. Otto en Edith Frank realiseren zich dat hun relatief veilige bestaan voorbij is. Ze kunnen niet terug naar Duitsland en maken plannen om onder te duiken. Vanaf september 1941 gaan Margot en Anne naar een speciale Joodse school, het Joods Lyceum. Omdat Joden niet langer een eigen bedrijf mogen hebben, benoemt Otto Frank, zijn medewerker, Jo Kleiman tot directeur van Opekta.
Otto en Edith treffen voorbereidingen
Achter het Opekta-kantoor aan de Prinsengracht 263 staat een leegstaand achterhuis. In het voorjaar van 1942 beginnen Otto en Edith hier met de inrichting van een schuilplaats. Later dat jaar op 12 juni viert Anne aan het Merwedeplein haar dertiende verjaardag. Ze krijgt dan van haar ouders een dagboek. Hierin begint ze direct te schrijven. Ze creëert een penvriendin Kitty aan wie ze al haar belevenissen en geheimen toevertrouwt. Ook beschrijft ze wat er in de stad gebeurt met betrekking tot het Joodse leven.
Oproep voor Margot
Als er op 5 juli 1942 een oproep komt voor Margot om zich te melden voor ‘werkverruiming’ is dat het signaal waarop Otto heeft gewacht. Hij besluit de volgende ochtend vroeg te vertrekken. Anne voelde dat er iets in de lucht hing en had voor zichzelf al enkele dingen ingepakt zoals haar dagboek en haar pennen. Ze weet niet dat haar vader haar collectie prenten van filmsterren al heeft meegenomen naar het nieuwe adres. De volgende ochtend in alle vroegte haalt Miep Margot op met de fiets, even later vertrekken ook Anne, Edith en Otto naar hun schuiladres. Een week later trekt de familie Van Pels (Hermann, Auguste en zoon Peter) bij hen in en op 8 november 1942 volgt de laatste, de achtste bewoner van het Achterhuis: Fritz Pfeffer. Tijdens de twee jaar dat ze hier verblijven, worden ze verzorgd door de meest naaste medewerkers van Otto Frank: Miep Gies, Jo Kleiman, Viktor Kugler en Bep Voskuijl.
DIT is dé plek
Als ik binnen ben, realiseer ik me: DIT is dé plek. Dat is natuurlijk het meest essentiële verschil met al die andere Anne Frank centra in de wereld. Hier heeft Anne geslapen, gegeten, gespeeld, gelachen, haar eerste zoen gekregen, gehuild, over haar toekomst gedroomd en veel, heel veel geschreven.
Ondanks de drukte ben ik even alleen in de eerste ruimte. Hier hangen vier grote zwart wit foto’s van Anne met daarnaast haar citaat:
“Eens zal deze verschrikkelijke oorlog toch wel aflopen, eens zullen we toch weer mensen en niet alleen Joden zijn” .
Het leven van Anne in het Achterhuis speelt zich af tussen deze ruimte op de begane grond en de zolder (zaal 13) met de videobeelden met Hannah Goslar. In deze video vertelt Hannah over de Sjoa en over haar laatste contact met Anne in maart 1945 in het kamp in Bergen-Belsen.
Een maand voor het einde van de oorlog sterft Anne aan de gevolgen van tyfus in dit concentratiekamp. Anne dacht dat haar ouders allebei dood waren, maar dat was niet zo. Hannah vraagt zich op de video vertwijfelt af:
“Als Anne had geweten dat haar vader nog leefde, had ze dan misschien meer kracht gehad om nog door te leven?”.
Anne wordt postuum bestseller auteur
Dit zullen we nooit weten. Wel weten we dat Otto Frank na terugkomst in Nederland in juni 1945 de allergrootste wens van zijn jongste dochter postuum in vervulling laat gaan. Bijna twee jaar later op 25 juni 1947 verschijnt de eerste uitgave van het boek van Anne. De titel ‘Het Achterhuis’ is door Anne zelf bedacht. Ze schrijft hierover aan haar dagboekvriendin: de mensen zullen vast denken dat het een detective is….
Van schuilplaats tot museum
Otto Frank zet zich na de oorlog, tot het einde van zijn leven, in voor bestrijding van discriminatie en vooroordelen. In 1957 wordt het pand aan de Prinsengracht 263 met afbraak bedreigd. Enkele Amsterdammers richten de Anne Frank Stichting op en weten zo de afbraak te voorkomen. Uiteindelijk schenkt de eigenaar het pand aan de nieuwe stichting. Daarna worden plannen gemaakt voor een museum. Otto Frank werkt actief mee aan dit project om zijn oude kantoor en het Achterhuis open te stellen voor publiek. Maar hij wil meer dan een museum. Hij wil hier een ontmoetingsplek creëren waarin jongeren uit de hele wereld elkaar ontmoeten. De educatieve stichting die Otto Frank opzet, organiseert ontmoetingen in het Achterhuis. Aan verschillende conferenties neemt hij ook zelf deel.
Op zwart-wit foto’s zie ik dat Koningin Juliana op 3 mei 1960 het Anne Frank Huis in Amsterdam officieel opent. Op uitdrukkelijk verzoek van Otto Frank blijven de kamers leeg, ter nagedachtenis aan allen die zijn gedeporteerd. Op foto’s en maquettes en in de gratis museumgids krijg je een indruk hoe de bewoners hun kamers hadden ingericht.
En dan opeens ….
Sta ik een kort moment alléén in de kleine kamer die Anne met Fritz deelde. Op de muur zie ik nog vaag de kaarten die Anne hier heeft opgeplakt. De stilte, de smalle kamer, de kaarten aan de muur. Ik ben haar dankbaar voor haar verhalen! En dan stroomt de kleine kamer weer vol met een groep leerlingen uit Mexico. Ik loop snel via de wasruimte de trap op naar de kamer van de familie Van Pels.
Nu bijna 70 jaar later is haar dagboek in meer dan 70 talen uitgegeven en is het verplichte leerstof in vele landen buiten Nederland. In de lange wachtrij en later tijdens mijn bezoek aan het Achterhuis, hoor ik allerlei talen om me heen. Jong en oud wachten geduldig tot het hun beurt is om over de drempel te stappen van een van de meest bekende woonhuizen ter wereld.
Dit tweede bezoek aan het Achterhuis heeft me wederom diep geraakt. Twee keer ben ik even alleen in een ruimte. Eerst alleen met de vier foto’s van Anne en later op haar kamertje. Dat zijn mijn mooiste momenten en ik bewaar ze in mijn hart.
De stap door de draaideur van de boekkast, heb ik heel bewust gezet. Ik ervaar dit als de grens tussen zijn en niet zijn.
Ik kijk met belangstelling uit naar de nieuwbouwplannen en kom dan graag nog eens terug.
Je kunt het Anne Frank Huis ook thuis online bezoeken Net als de jeugd van nu ‘heeft’ Anne een Facebook-pagina en een Twitter account
Tip koop thuis alvast online een kaartje
Als je thuis online entreekaarten bestelt, kun je bij aankomst in Amsterdam via de speciale ingang, links van de hoofdingang, sneller naar binnen.
Het laatste nieuws
In een persbericht van 6 juni 2015 geeft de Anne Frank Stichting aan dat ze actief opzoek is naar meer ruimte. Op dit moment mag het Achterhuis jaarlijks 1,2 miljoen bezoekers welkom heten. Daarvoor is de bestaande ruimte te beperkt. De aangrenzende panden zijn studentenwoningen van Woonstichting De Key. De buren staan positief tegenover de uitbreidingspannen van het Anne Frank Huis. Wordt vervolgd!
© tekst Wilma Lankhorst
© gebruik foto’s met dank aan Anne Frank Huis Amsterdam
Anne een meisje uit Frankfurt
Meer lezen over Anne Frank?
Anne Frank Zentrum Berlijn – 25 jaar actief
Anne Frank, een meisje uit Frankfurt