De bekendste Engelandvaarder van ons land is zonder twijfel Erik Hazelhoff Roelfzema (1917-2007). Hij werd bekend door zijn boek en later de film ‘Soldaat van Oranje’. Maar er zijn nog 1705 andere Engelandvaarders, mannen en vrouwen die ook de gevaarlijke tocht hebben gemaakt. Allen met het doel actief de strijd tegen de vijand aan te gaan. Noordwijk eert hen nu met het Museum Engelandvaarders. Hier wordt het hele verhaal van de soldaten van oranje verteld.

UPDATE 12 JULI 2024
Vandaag is de de laatst nog levende hashtag#Engelandvaarder mevrouw Ellis Brandon (101) overleden.

Mevrouw Brandon is in 1923 Amsterdam geboren en tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ze op haar 17de al actief in het verzet. Ze helpt Joodse gezinnen, is betrokken bij diefstal van bonkaarten en ze bracht o.a. het Parool rond. En dan moet ze vluchten!
Nadat ze in 1942 in Engeland aankomt, krijg ze aanbiedingen voor, naar haar mening, weinig zinvol werk. Uiteindelijk krijgt ze een militaire functie en speurt ze het luchtruim boven Londen af naar mogelijke aanvullen vanuit de lucht.
In 1980 is Ellis Brandon onderscheiden met het hashtag#Verzetsherdenkingskruis.

Wilhelmina op de boulevard

We staan op de boulevard in Noordwijk tegenover het beeld van Koningin Wilhelmina (1880-1962) van beeldhouwer Kees Verkade. De westenwind waait flink in ons gezicht. We kijken naar uitvoering een de oud koningin die we niet eerder zagen. Verkade heeft haar hier afgebeeld zoals ze op 4 april 1940 de in Noordwijk gelegerde troepen inspecteerde. Het beeld is op 7 mei 2000 onthuld door Erik Hazelhoff Roelfzema. We lopen rechts richting de vuurtoren van Noordwijk en pakken daar de Bosweg naar de bunker waarin het museum is gevestigd. Deze bunker is onderdeel van de ruim 5.000 kilometer lange Atlantikwall, de verdedigingslinie van Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Museum in een bunker

De bunker in Noordwijk is een unieke omgeving voor Museum Engelandvaarders. We lopen via een pad door de duinen naar de dikke ijzeren toegangsdeur. In de entreehal is de kleine receptie met koffiehoek en een garderobe (met gratis lockers). De museumgids vraagt ons of we bekend zijn met het begrip Engelandvaarders. Wij hebben de film en de musical Soldaat van Oranje gezien, dus ja we weten er wel iets van.

De gids leidt ons via een smalle gang naar de eerste van de vijf grotere ruimtes in de bunker. In ruimte B is het thema ‘Een land op slot’. In deze smalle ruimte ligt een pak kranten, we ontdekken ook panelen met foto’s en teksten. Aan het einde links is de toegang tot de ruimte met alle verhalen over de tocht over de zee. We kijken eerst naar de video waarin de vrouw van schipper Kees Koole haar ervaringen met ons deelt. Ook studenten Kees van Eendenburg (25), Karel Michielsen (24) en Freddy Vas Nunes (25) nemen ons mee in hun verhaal.

‘Ik zie een Engelandvaarder als iemand, die aan een ‘onmachtige’ situatie heeft willen ontsnappen. Dus niet vluchten, maar wegwezen
om onbewust levende gevoelens tot voortzetting van strijd te kunnen bevredigen en verwezenlijken.’
den Hartog-Vogelaar

De lange route over land

De route over de Noordzee was de kortste route naar bondgenoot Engeland. De verhalen van deze Engelandvaarders zijn het meest bekend. Minder bekend is dat er ook tientallen mensen een lange reis over land hebben gemaakt. In een aparte ruimte komen zij aan bod. De route over land was lang en vol gevaar. Denk hierbij aan het gegeven dat de Duitse politie de grenzen van neutrale landen als Zweden, Zwitserland en het Iberisch schiereiland bewaakten. In de Pyreneeën maakten de Duitsers jacht op deze vluchtelingen. Uit verschillende bronnen komt naar voren dat ongeveer 700 Engelandvaarders een poging hebben gedaan om via Scandinavië naar Engeland te reizen. Er hangen in deze ruimte verschillende telefoonhorens waarmee je hoorspelen kunt beluisteren.

De vrouwelijke Engelandvaarders

Bij de entree krijg je een ticket met een foto en een naam van een Engelandvaarder. Het is mijn opdracht om het verhaal van Malie van der Laan te ontdekken. De directie heeft Annabelle Remmerswaal, bachelor student Geschiedenis in mei 2021 opdracht gegeven om meer informatie te zoeken over de vrouwelijke Engelandvaarders. Agnes Dessing spreekt in haar boek ‘Tulpen voor Wilhelmina’ (Uitgeverij Bert Bakker, 2004) over 46 vrouwelijke leden. In het onderzoek van Remmerswaal staat de teller voorlopig op 69. De dame op mijn kaartje Malie van der Laan (1922-?) is een van hen. Samen met haar zus Pien (1919) was Malie een van de 149 overlevenden van de aanval van vier torpedo’s op Port Victor (schip). 

Varen voor Victorie

In de laatste ruimte ligt de zeilboot waarmee familieleden van Engelandvaarders de overtocht in april 2014 hebben gemaakt. Zittend in de boot, kijken we naar filmfragmenten van deze herdenkingstocht ‘Varen voor Victorie’. De beelden van deze 260 kilometer lange zeiltocht zijn indrukwekkend. Net voor de uitgang ontdekken we het beeldscherm waarop we meer informatie kunnen vinden over de persoon die op ons toegangsticket staat. Met een hoofd vol indrukken, staan we na twee uur weer bij de receptie. We zijn toe aan een kop koffie en praten wat na met een van de vrijwilligers. In de museumwinkel ontdek ik oranje tulpenbollen, speciaal geteeld ter herinnering aan de Engelandvaarders. Een zakje tulpenbollen gaat mee naar huis zodat we in onze tuin nog jaren een kleurrijke ode kunnen brengen aan de moedige mannen en vrouwen.

Onze ervaringen na het bezoek aan dit museum:

 Indrukwekkend museum in een historische omgeving waardoor alles nog meer binnenkomt;
Je leert veel over de moed en het avontuur van de ruim 1700 Engelandvaarders;
Fijn dat er aandacht wordt besteed aan de strijdlustige vrouwen die mee deden;
Dit museum is een ideale geschiedenisles voor iedereen!

Museum Engelandvaarders in Noordwijk is van dinsdag tot en met zondag geopend van 10.30 tot 16.30 uur. Museumkaarthouders en veteranen hebben gratis toegang.

Fietsen in het spoor van de Engelandvaarders

De ANWB heeft een fietsroute langs gekust uitgezet in het spoor van de Engelandvaarders. Leiden en Scheveningen spelen een belangrijke rol in het verhaal van de Engelandvaarders. Tussen deze twee plaatsen ligt Duin, Horst & Weide, een verrassend gevarieerd (natuur)gebied. Op een traject van 57,5 kilometer volg je het spoor van de Soldaat van Oranje, Erik Hazelhoff Roelfzema. In de museumwinkel ligt de route voor je klaar. Op korte afstand van het museum staat het bordje met knooppunt nummer 32. Op de ANWB site begint de route aan de voorzijde van NS Station Den Haag Centraal. Met een overzicht van de knooppunten hieronder, kun je op elk gewenst punt starten.

30 > 29 > 37 > 36 > 39 > 40 > 41 > 43 > 47 > 61 > 48 > 49 > 79 > 53 > 02 > 86 > 02 > 77 > 91 > 57 > 90 > 52 > 55 > 54 > 46 > 44 > 35 > 34 > 33 > 32 > 30.

Tip: lees voor je begint te fietsen eerst de routebeschrijving. Soms wijkt de route iets af van de knooppunten. Dat komt omdat in de routebeschrijving bezienswaardigheden op de route worden beschreven. Doe er je voordeel mee.

Meer weten over het Engelandspiel?

Kijk dan hier naar de documentaire ‘Engelandspiel of Germany game ‘van Andere Tijden waarin verder wordt in gegaan op deze open wond uit de Tweede Wereldoorlog. Nederlandse geheime agenten vielen, nadat ze op vaderlandse bodem waren gedropt, bijna allemaal in Duitse handen. Volgens nieuw onderzoek kwam dat niet door Engelse stommiteiten, maar juist door Engelse opzet, die vereiste dat al die Nederlandse agenten werden opgeofferd.

Andere musea in Noordwijk

• Space Expo. Wij hebben met astronaut André Kuipers en journalist Sander Koenen een reis door de ruimte gemaakt. Space Expo is een kidsproof museum, dus voel je vrij je kinderen of kleinkinderen mee te nemen voor een reis naar de toekomst. Gratis entree voor Museumkaarthouders.
• In Museum Noordwijk krijg je een inkijkje in het leven van de vissers en hun familie in Noordwijk. In stijlkamers vind je kleding, ceramiek, beelden en foto’s die het verhaal vertellen. Naast deze vaste collectie worden er jaarlijks verschillende wisselexposities aangeboden. Tot en met 20 maart 2022 zijn dat onder andere acht zeegezichten kunstschilder Kees Putman (Noordwijk, 1951). 

Vanaf 16 april t/m 11 september 2022 is het podium voor de Duitse kunstenaar Leo Klein Diepold. Deze expositie heet ‘Uit de schaduw van Max Liebermann’. 

• Het Atlantikwall Museum gaat in april 2022 weer open. Dit museum in het duinenlandschap rondom Noordwijk bestaat uit twaalf bunkers uit de Tweede Wereldoorlog. Ze worden verboden door een 500 meter lang gangenstelsel. Je krijgt hier een beter beeld van het leven in de bunkers tijdens de spannende oorlogsjaren. Je leert ook hoe de Europese kustlijn door de Duitsers werd omgebouwd tot een heuse vesting.
• Het Museum of Comic Art (MoCA) is het eerste Nederlandse stripmuseum. Je vindt hier originele tekeningen die rechtstreeks van de tafel van striptekenaars komen zoals Edgar P. Jacobs (Het gele teken) Hanco Kolk (Meccano) en . Je ziet hoe strips worden gemaakt. Sinds het einde van de negentiende eeuw telt dit fenomeen wereldwijd miljarden fans. Ik ben zelf al jaren fan van Tom Poes en zijn verhalen, mijn neven lezen al dertig jaar wekelijks de Donald Duck. Die miljarden fans daar kan ik me wel iets bij voorstellen.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank en met toestemming van het Museum Engelandvaarders, genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.