1001 Vrouwen in de 20ste eeuw
in Amsterdam Museum
Ken jij het 1001 vrouwenboek van Els Kloek?
Het begon allemaal in 2013 met het boek: 1001 vrouwen in de Nederlandse geschiedenis. Vijf jaar later ziet het indrukwekkende vervolg hierop het daglicht: 1001 vrouwen in de 20ste eeuw. Hierin staan 1001 levensverhalen van Nederlandse vrouwen die elk op een bijzondere manier en plekje verdienen in dit boek. Samen met het Amsterdam Museum is een selectie gemaakt van 200 vrou wen van wie het verhaal is te lezen en te zien in de tentoonstelling: 1001 vrouwen in de 20ste eeuw. Ga je mee op speeddate door de twintigste eeuw?
Sneak preview…
Historica Els Kloek
De bevlogen historica Els Kloek stoort zich aan de afwezigheid van de vrouwen in ons algemeen historisch besef. Ze wilde hier iets aan doen en stelde zich een doel: het zichtbaar maken van vrouwen in de Nederlandse geschiedenis. Na jarenlang onderzoek bereikt ze in 2013 haar doel met de publicatie van het boek 1001 vrouwen in de Nederlandse geschiedenis. Binnen één week vliegt de eerste oplage de deur uit en volgen een tweede en derde druk. In 2016 wordt dit levenswerk beloond met de uitverkiezing tot ‘beste geschiedenisboek aller tijden’. Door dit succes groeit ‘1001 vrouwen’ uit tot een begrip. En nu is er een vervolg met het duimdikke boek ‘1001 vrouwen in de 20ste eeuw’. (foto Els Kloek – Monique Kooijmans).
Zaalimpressie Amsterdam Museum 1001 vrouwen, uniform Majoor Bosschardt.
Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland
Het verhaal van de 1001 vrouwen ontwikkelt zich eigenlijk in een omgekeerde volgorde. De basis ligt bij de website Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN). Dit digitale platform bevat een bron aan informatie over opmerkelijke vrouwen uit de geschiedenis van ons land. Kloek heeft hiervoor zowel naar Nederland als naar de overzeese gebiedsdelen gekeken. Na het succes van de site volgde het eerste boek in 2013 en nu deel twee. Ga eens kijken op de deze site, het is een geweldige bron voor spreekbeurten en lezingen. Zowel de site als de boeken beloven mooie ontmoetingen met kanjers van vrouwen.
website 1001 vrouwen
Er is een tweede site met de krachtige naam 1001 vrouwen. De stichting achter dit online platform streeft er naar om door te gaan met het in beeld brengen van nog meer sterke vrouwen.
En nu is er ook een tentoonstelling
Het zal je vast niet ontgaan zijn, Koning Willem-Alexander heeft de tentoonstelling ‘1001 vrouwen’ in het Amsterdam Museum geopend. Ik zou voor koning Maxima hebben gekozen, maar zo heeft ieder zijn voorkeur. Willem-Alexander komt uit een geslacht met sterke vrouwen. Zowel zijn overgrootmoeder (Koning Wilhelmina) als zijn oma (Koning Juliana) maken deel uit van de selectie van 200 vrouwen in de tentoonstelling. Maar het zijn echt niet allemaal gekroonde hoofden.
Lange lijst met selectiecriteria
Els Kloek heeft een indrukwekkende lijst aan selectiecriteria opgesteld zodat de selectie van 200 een enorme variatie aan vrouwen en prestaties en beroepen laat zien. Van de eerste vrouwelijke schaatser tijdens de Elfstedentocht tot verzetsstrijders uit Nederlands Indië.
“Al ligt de nadruk op het verleden, de tentoonstelling is uiterst actueel: ook vandaag de dag zijn mogelijkheden
en hindernissen voor vrouwen onderwerp van gesprek”.
Uitspraak Els Kloek
Vijf generaties
Zowel in het boek als in de tentoonstelling zijn de vrouwen chronologisch ingedeeld in vijf generaties. Er zijn twee constante factoren: ze leefden allemaal (een deel) in de 20ste eeuw en alle vrouwen die we hier zien zijn overleden. De eerste groep, de kwartiermakers, zijn voor 1870 geboren. De tweede groep (geboren tussen 1870 en 1889) laten een grote verscheidenheid aan beroepen zien. De derde groep (geboren tussen 1890-1909) heeft Kloek de generatie van de ‘nieuwe vormen’ gedoopt. De vierde categorie (geboren tussen 1909-1929) leefden tijdens de Eerste Wereldoorlog en een deel van het Interbellum. De laatste groep (geboren vanaf 1930) is de groep die streefde naar ‘alles moet anders’.
Ontwerp van Irma Boom
Zeg: Ontwerp een bijzonder boek!
Dan is de reactie: Vraag het Irma Boom!
Er is heel wat kennis voor nodig om een vuistdikboek van ruim 1600 pagina’s aantrekkelijk en overzichtelijk te maken. Irma Boom (Lochem 1960) heeft laten zien dat zij dit als geen ander kan. Boom ontwerpt naast boeken, huisstijlen, jaarverslagen, postzegels, kalenders én exposities.
“OCH, WAS IK MAAR EEN JONGEN, DAN KON IK OOK STUDEREN ALS MIJN BROER EN DOMINEE WORDEN!”
(101) Codien Zwaardemaker-Visser (schrijfster)
Vijf generaties & vijf kleuren
Dezelfde vijf kleuren van de vijf generaties in het boek, gebruikt Boom in de tentoonstelling. Ook de nummering bij de geselecteerde 200 vrouwen in Amsterdam, komen overeen met de nummers in het boek. In drie grote en een kleine zaal zijn talrijke foto’s, originele attributen en verhalen te zien. De grote portretfoto’s staan op de grond. Als je er een foto van wilt maken, moet je een kleine buiging maken. Ik heb dit ervaren als een extra respectvol moment.
“IK WIL NIETS NALATEN WAT ME NIET BEVALT!”
(171) Anna Cramer (componiste)
De eerste & de laatste vrouw
In de rode zaal begint de expositie met de foto en het verhaal van (3) Marie Vlier (1828-1908). Maria is onderwijzeres, ze is de dochter van een in slavernij geboren moeder. Ze groeit op tussen de gekleurde elite van Paramaribo en gaat naar Nederland voor haar opleiding. In 1863 publiceert zij haar allereerste schoolboeken over de geschiedenis van Suriname. Met dit werk wint zij op de Wereldtentoonstelling van 1883 in Amsterdam een zilveren medaille.
Het boek begint met het verhaal van (1) Ine Kusumoto (1827-1903). Zij is ook bekend onder de namen Shimoto Ine en O-Ine. Ine Kusumoto is een buitenechtelijk kind van Kusumoto Taki (courtisane) en de Nederlandse geneesheer-majoor Philipp Franz von Siebold. Op de foto in het boek staat een lezende Ine. Zij is de eerste vrouwelijke arts in Japan. Er is helaas geen attribuut van haar gevonden dat Els Kloek hier met ons kon delen.
“…BOVENDIEN IS GEEN MAN VOOR 100% MAN EN GEEN VROUW VOOR 100% VROUW.”
(527) Lenie Schenk (journaliste)
Roofmoord in Guatemala
In de laatste, oranje-zaal eindigt deze tentoonstelling met een prachtige foto van (995) Esther Kroon (1966-1992). Esther volgt een fotografieopleiding in Den Haag. Ze vult dat aan met een cursus portretfotografie in Amsterdam. Ze krijgt o.a. les van Rineke Dijkstra en wordt later haar persoonlijke assistent. In 1991 gaat Esther samen met Hatta Fokker naar New York voor een uitwisselingsprogramma met de Cooper Union. Ze is een groot fan van portretfotograaf Luis González Palma. In januari 1992, aansluitend op het programma in New York, zoekt ze hem op in Guatemala (City). Op 20 januari wordt Esther op klaarlichte dag (in Antigua) op straat het slachtoffer van een roofmoord.
Jonge vrouwen die we niet mogen vergeten
Iets verder op staat een groot portret van (1000) Marianne (Imke) Vaatstra (1982-1999) moordslachtoffer. De laatste vermelding in het boek nummer 1001 is voor cabaretière Floor van der Wal (1985-2011). Na een optreden in de Amsterdamse Comedyclub wordt Floor ’s nachts rond een uur op haar fiets aangereden op het Mercatorplein. De automobilist rijdt door, de 26 jarige Floor van der Wal overlijdt later die nacht in het VU Medisch centrum.
Mijn ervaringen met 1001 vrouwen
- Toen ik de uitnodiging van het Amsterdam Museum kreeg, werd ik heel blij. Vrouwen aan het woord, die ons allemaal iets bijzonders te vertellen hebben;
- De inrichting is strak en stijlvol. De grote portretfoto’s staan op de grond. Voor elk vrouw die ik op de foto zet, ga ik door de knieën;
- De verbinding tussen het boek en de tentoonstelling is strak en helder;
- Tussen de 200 geselecteerde vrouwen, ontdek ik er best veel die ik niet ken, zoals Elfstedenschaatser Jikke Gaastra;
Trots op je afkomst
Heel stoer vind ik (354) Neeltje Lokerse (1868-1954). Ze is een Zeeuwse dienstbode die zwanger raakt van haar werkgever. Ze haalt de landelijke pers als de ze vader van haar kind met een pistool bedreigt. Maar onder druk van de publieke opinie wordt ze vrij gesproken. Na dit voorval treedt ze op als ‘propagandiste voor de wet op het onderzoek van het vaderschap’. Ze gaat altijd gekleed in Zeeuwse klederdracht;- Als ik de foto van politica Els Borst zie, doet me dat nog steeds pijn. Ze heeft zoveel voor ons land betekend en kwam zo verdrietig aan haar einde;
- Wat ben ik blij met de opname van (371) Corrie ten Boom (1892-1983) horlogemaakster en verzetsstrijder uit Haarlem. Ze schreef het boek ‘De Schuilplaats’. Haar familie achterhuis is (op afspraak) te bezoeken . Aanrader!
Kitty de Wijzeplaats in Nijmegen, beeld van Paul Swaaf (1995) ter herinnerng aan alle Joodse slachtoffers tijdens WO2. Zw foto Annemiek Bovee
Stoere vrouwen uit Nijmegen!
- Tussen alle dames ontdek ik een paar vrouwen die een link hebben met mijn woonplaats Nijmegen: (858) Ine Dales, eens onze burgemeester en (739) Kitty de Wijze die symbool staat voor alle Joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog;
- De voorwerpen in de vitrine variëren van de typmachine van Johanna Naber (78) het uniform van Alida ‘Majoor’ Bosschart (625), het dagboek van Anne Frank (835) tot de microfoon van Tante Leen (606), de voorzittershamer van Rosa Manus (259), de schaatsen van Jikke Gaastra (321) en de laatste handgeschreven kaarten van Kitty de Wijze (739).
- Niet in de tentoonstelling maar wel in het boek staat fotografe (581) Eva Besnyö;
- Laat je ook inspireren door de audioverhalen in de expositie;
- Het boek is een perfect cadeautip voor het komende Sinterklaasfeest of de kerstman.
Fijne tentoonstelling om met een vriendin naar toe te gaan!
In de interactieve zaal kunnen bezoekers zelf namen van vrouwen toevoegen aan ‘1001 vrouwen’ archief.
De tentoonstelling 1001 Vrouwen in de 20ste eeuw is te zien tot en met 10 maart 2019 in het Amsterdam Museum (Kalverstraat Amsterdam) .
Titel 1001 vrouwen in de 20ste eeuw (oktober 2018)
Vorm gebonden, 1612 pagina’s, meer dan 1001 afb.
Samensteller Els Kloek (met hulp van ruim 200 redacteuren)
Uitgeverij Van Tilt
ISBN 9789460043864
Prijs € 39,50
Els Kloek bij VPRO Boeken
Els Kloek was zondag 5 oktober 2018 te gast in het VPOR-programma Boeken. Zaterdag 13 oktober 2018 volgt een herhaling van dit Tv-programma: NPO 1 9.50 uur. Kijk hier als je de uitzending hebt gemist.
Kijk hier naar de ideeën van Irma Boom over het ontwerpen van een boek.
“EEN BEETJE INTEGER BESTAAT NIET.”
(858) Ien Dales (politica)
Onder de 1001 vrouwen bevinden zich talrijke kunstenaressen zoals schilder, teken- en beeldhouwkunstenaars. Ontdek in de tentoonstelling o.a.
Thérèse Schwartze (1851-1918) portretschilder; Elisabeth Sara Clasina (Saar) de Swart (1861-1951) beeldhouwster; Agnieta Cornelia Gijswijt (1873-1962) schilder en tekenaar; Johanna Cornelia Hermana (Nelly) Bodenheim (1874-1951) tekenaar & sierkunstenaar; Else Berg (1877-1942 Auswitz) kunstschilder, behoort tot de Bergense School. Echtgenote van kunstschilder en graficus Mommie Schwarz; Emilie Johanna Resink (1877-1946) borduurkunsrtenaar; Wilhelmina Cornelia Drupsteen (1880-1966) grafisch ontwerper, illustrator, wandschilder, schilder, tekenaar, tekenleraar, lithograaf, etser en boekbandontwerper; Geertruida Antonia (Truus) (Schröder) Schräder (1889-1985) binnenhuisarchitect. Samen met Gerrit Rietveld ontwierp zij het Rietveld-Schröder-huis in Utrecht ;
Compositie met witte kan (1930) Cupera (pseudoniem voor Nelly van Doesburg)
Petronella Johanna van Moorsel, vooral bekend als Nelly van Doesburg (1889-1975) avant-gardistisch pianist, danser (pseudoniem Pétro van Doesburg), beeldend kunstenaar en schilder (pseudoniem Cupera), echtgenoot (1928-1931) van kunstenaar Theo van Doesburg; Frederika Sophia (Fré) Cohen (1903-1943) graficus en tekenaar; Anna Maria Elisabeth (Ans) van Zeijst (1906-1988) kunstenaar, ontwerper en vormgever. Breder bekend als Zuster Theofoor; Agatha Abrahamina (Atie) Siegenbeek van Heukelom (1913-2002; illustrator, tekenaar en auteur.
Sophia Maria (Fiep) Westendorp (1916-2004) tekenaar en illustrator; Constance Wibaut (1920-2014) modetekenaar en beeldhouwster; Nellie van Ree – Bernard (1923-2010) muziekinstrumentenmaker; Ria Rettich (1939-2006) kunstschilder (eigen expressionistisch-figuratieve stijl) en Marion Herbst (1944-1995) beeldend kunstenaar en sieraden ontwerper. Johanna Adriana IIzerman, vooral bekend als Jo Schreve-IJzerman (1867 –1933), beeldhouwster.
* In deze opsomming zijn de fotografen, dichteressen en schrijfsters niet opgenomen.
© tekst, foto's en video Wilma LAnkhorst © gebruik van de foto's met dank aan Amsterdam Museum; foto's ontvangst Koning en overhandiging eerste boek ©Sebastiaan ter Burg