Kunst en Verzet
tijdens de week van herdenken
De eerste week van mei neem ik de tijd voor reflectie over de relatie tussen Kunst en Verzet. In onze jaarlijkse week van herdenken en vieren, onderzoek ik welke rol kunst kan spelen tijdens verzet en welke kunstenaars hun artistieke kwaliteiten in zetten voor protest. Tijdens het Jaar van het Verzet wordt er op allerlei locaties in ons land aandacht besteed aan een vorm van verzet. Tijdens de week van 4 en 5 mei kun je o.a. in Amsterdam Huizen van Verzet en Open Joodse Huizen bezoeken en mensen ontmoeten voor een gesprek.
Jaar van Verzet
Ieder jaar kiest het Nationaal Comité 4 en 5 mei een thema voor de evenementen op 4 en 5 mei. Dit jaar is het thema: Het jaar van verzet. Dit centrale onderwerp inspireert om de activiteiten van herdenken en vieren aan elkaar te verbinden. Het jaarthema biedt kansen om historische gebeurtenissen te verbinden met actuele onderwerpen. Eén van de activiteiten dit jaar is de samenwerking tussen het Nationaal Comité 4 en 5 mei en de Cartoon Movements. Zij hebben een internationale cartoonwedstrijd opgezet waarbij kunstenaars van over de hele wereld hun gevoel over verzet vorm konden geven. De uitingen van verzet zijn verschillend, de boodschap van de kunstenaars universeel: stop geweld!
Kunst en protest
We kennen allemaal kunstenaars die uiting geven aan een gevoel van onbehangen tegen gangbare (onwenselijke) opvattingen, of politieke acties. Dit gebeurt zowel illegaal (o.a. met street art en graffiti) als legaal met bijvoorbeeld museale installaties. Actueel zijn o.a. de uitingen van de Chinese kunstenaar Ai Weiwei. Hij vraagt met zijn kunst zowel aandacht voor zaken in zijn geboorteland China, als voor wereldwijde probleem zoals dat van de migratie.
Ook zijn landgenoot Zhao Bandi, ook bekend als de Pandaman, laat op dit gebied spraakmakend voorbeelden zien in a Chinese Journey in het Noordbrabants Museum. Zijn uitingen van verzet in de vorm van Night View (2015) en Scenery with monitors (2015) roepen weer protest op van de politieke leiders in zijn land. Van veel oudere datum, maar ook een voorbeeld van actie tegen kunst is De Beeldenstorm die in 1566 begon. Dit was in Europa een schoolvoorbeeld van protest tegen kunst die werd gebruikt om het geloof te verkondingen.
Picasso, James Rosenquist en Peter Saul
Met zijn werk Guernica laat Picasso de wereld kennis maken met de gruwelijkheden van het Franco-regiem in Spanje. Voor de Wereldtentoonstelling in Parijs zocht hij naar een onderwerp waarmee hij zijn land kon vertegenwoordigen. Toen op 26 april 1937 de Italiaanse en Duitse bommenwerpers op verzoek van generaal Franco de Noord-Spaanse stad Guernica plat gooiden, stond zijn besluit vast. Op een gigantische doek van 3,5 bij 8 meter gaf hij uiting aan zijn protest en riep hij op tot verzet. De Amerikaanse Popart kunstenaar James Rosenquist gebruikte dit werk weer in zijn uiting van verzet in The Swimmer in the Economist (1998). Van recentere datum is het werk Quak, Qauk Trump (2017) van Peter Saul. Dit werk is onderdeel van de tentoonstelling The American Dream in de Kunsthalle Emden
Nooit meer oorlog
Een kunstenaar die met haar beelden protest en verzet opriep tegen de schreeuwende leiders en de sociale ongelijkheid in haar dagen, is Käthe Kollwitz. Zij heeft zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog mee gemaakt. In de eerste verloor ze haar zoon, in de tweede haar kleinzoon. Na de Eerste Wereldoorlog is Käthe actief betrokken bij het Internationaal Comité voor hulp aan de arbeiders (het IAN). In deze periode tussen 1921 en 1924 tekent zij haar bekendste affiche ‘Nie wieder krieg’ (Nooit meer oorlog) voor de nationale jeugddagen in Leipzig. Haar ‘piëta’ – moeder en kind is nu het nationale symbool voor alle slachtoffers van beide wereldoorlogen in Duitsland.
Duitse schrijvers in ballingschap
Terug naar Amsterdam 2018. Op 5 mei kun je om 10.00 en 11.00 uur luisteren naar de verhalen van de Duitse schrijvers in ballingschap. Vanaf 1933 slaan veel Duitse schrijvers op de vlucht vanwege het opkomende nazisme. Onder andere in Amsterdam zijn zogenaamde exiluitgeverijen opgericht. Querido Verlag en Allert de Lange gaven werk uit van o.a. Klaus Mann, Josepsh Roth en Vicki Baum. Als je meer wilt weten over deze acties kun je je hier online aanmelden voor een treffen op 5 mei a.s.
Vrijheidsmaaltijd
Kunstenaar Ronald van Tienhoven vertelt tijdens een vrijheidsmaaltijd over de totstandkoming van het gedenkteken voor de 7-mei-beschieting op de Dam van 1945. Tijdens zijn lezing hoor je ook stukken van orgelmuziek. Het draaiorgel van Perlée speelde die bewuste middag op de Dam tijdens een bevrijdingsfeest. Er wordt op straat gevierd dit samenzijn wordt ruw verstoord door Duits geweervuur. Hierdoor vinden 32 mensen als nog de dood. Ronald van Tienhoven heeft een monument voor deze slachtoffers gemaakt. De namen zijn geschreven met steentjes.
Op 5 mei kun je het verhaal van Ronald van Tienhoven zelf horen in Huis de Pinto aan de Sint Antoniesbreestraat 69 in Amsterdam (18.00-20.00 uur). Er is plaats voor 40 gasten. Via deze link kun je je online aanmelden.
Kunstenaars plannen aanslag
In het Verzetsmuseum in Amsterdam is de indrukwekkende tentoonstelling Explosie gevaar! te zien en te beleven. Eric Corton neemt je met zijn indringende stem mee in de voorbereiding, de uitvoering en de nasleep van de aanslag op het Amsterdams Bevolkingsregister op 27 februari 1943. De basis van deze verzetsdaad werd gesmeed door zes kunstenaars waaronder één vrouw, celliste Frieda Bellinfante. Explosie gevaar was t/m 11 november 2018 te zien in het Verzetsmuseum in Amsterdam. AANRADER!
update 11 juni 2019
Het ontwerp voor de tentoonstelling Explosiegevaar! De aanlag op het Amsterdamse bevolkingsregister heeft op 8 juni 2019 in Warschau de zilveren European Design Award gewonnen.
Deze prijs is uitgereikt in de categorie Exhibition Design.
Vrouw in het verzet
Met alles wat ik doe, heb ik altijd belangstelling voor de rol van vrouwen. Of dat nu vrouwen in de kunst zijn of zoals in dit geval vrouwen in het verzet. Drie bijzondere evenementen kwam ik in dit kader tegen die ik graag met je wil delen. Auteur Paul van Tongeren schreef een boek over Jacoba van Tongeren en de onbekende verzetshelden van Groep 2000 (1940-1945). De gelijkenis is de achternaam is geen toeval, Jacoba was een tante van Paul.
Op 5 mei wordt het verhaal van Jacoba en haar Amsterdamse verzetsgroep van 140 leden verteld. Mede door een speciale CODE die Jacoba ontwikkelde, bleven de leden van de verzetsgroep onbekend en hebben velen de oorlog overleefd. Enkele jaren geleden vond neef Paul de ‘Herinneringen’ van zijn tante in een archief waarin ze al 50 jaar lagen opgeslagen. Paul van Tongeren vertelt om 14.00 uur over zijn bevindingen op de Antillenstraat 45-I in Amsterdam. Kijk hier voor meer details.
Drie foto impressies van Vrouwen in Verzet - nu te zien in Kamp Vught
Kamp Vught: Vrouwen in verzet
Tot en met 1 juli 2018 kun je in Kamp Vught bij Den Bosch de expositie ‘Vrouwen in Verzet’ bekijken. Bekende Nederlandse verzetsheldinnen zijn o.a. Hannie Schaft (bekend als het meisje met het rode haar) en de zusje Truus en Freddie Oversteegen. Tijdens de oorlogsjaren waren zijn de drie meest gezochte vrouwen van ons land. Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt zijn Hannie (19), Freddie (14) en Truus (16) nog tieners. Ze zijn er snel overtuigd dat ze moeten vechten voor hun idealen: solidariteit en gelijkheid.
Vrouwen in Verzet is nog t/m 1 juli 2018 te zien in Kamp Vught.
Achterhuis in Corrie ten Boom Huis Haarlem ©foto WL
Corrie ten Boom Huis in Haarlem
Notabene door Canadese gasten werden we geattendeerd op het Corrie ten Boom Huis in Haarlem. Honderden mensen staan dagelijks in de rij voor het Anne Frank Huis in Amsterdam. Maar ook Haarlem heeft een indrukwekkend achterhuis. En hiervoor hoef je niet in de rij te staan, je laat (5 dagen voor te voren) via een mail weten wanneer je graag wilt komen en dat wordt dat (bijna altijd) snel geregeld.
In het Corrie ten Boom Huis wordt de geschiedenis vertelt van de klokkenmakers familie Ten Boom. Willem ten Boom huurt in 1837 in Haarlem een ruimte aan de Barteljorisstraat voor zijn klokken- en horlogewinkel. Hier wordt later o.a. Corrie geboren, zij treedt als klokkenmaakster in de voetsporen van haar opa & vader. In Huis Ten Boom kun je de betrokkenheid van de familie bij de Joodse medemens tijdens de gruwelijke oorlogsjaren zelf ervaren. Zij creëerden achter hun huis en winkel een open-opvanghuis voor Joodse inwoners van Haarlem. Het Boom-achterhuis heeft ook geheime ruimtes die je zelf mag bekruipen. Dochter Corrie schreef later een boek (De Schuilplaats) over deze jaren. AANRADER.
© tekst, foto’s en video’s Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan de genoemde musea en artiesten.
Links bij de juwelierswinkel vind je de voordeur van het Corrie ten Boom Museum.
Meer weten over het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam?
Lees dan hier verder.