Wie is Jean-Michel Basquiat?
2019 is een bijzonder jaar voor mij. Als ik me inlees voor de expositie van Jean-Michel Basquiat, zie ik dat hij in 1960 is geboren. Dat is ook mijn geboortejaar. We zijn dus tijdgenoten, net als Erwin Olaf die ik onlangs in Den Haag mocht ontmoeten. Olaf is tot zijn verjaardag in juli 2019 net zo oud als ik nu ben. Alvorens ik je mee neem naar Museum Schunck in Heerlen, hier eerst een kennismaking met Jean-Michel Basquiat. In welke omgeving werd hij geboren en welke omstandigheden waren van invloed op zijn leven en zijn transformatie tot kunstenaar?
Sneak preview
UPDATE 9 maart 2024
Sinds het begin van deze eeuw neemt de aandacht voor street art en graffiti steeds verder toe. Bij veilingen worden enorme bedragen neergelegd voor werken van o.a. Banksky èn Basquiat. De hoogste prijs die tot nu toe voor een Basquiat werd betaald is $110.5 miljoen bij Sothebey’s (2018). Deze toenemende aandacht was voor galerie Gagosian de aanleiding om een nieuwe expositie te organiseren met onbekend werk van Jean-Michel Basquiat. Made on Market Street, Jean-Michel Basquiat is van 7 maart tot een met 1 juni 2014 te zien in Gagosian – Beverly Hills (LA).
Lees er alles over in dit artikel van artnet.
Jean-Michel Basquiat
De wieg van Jean-Michel Basquiat stond in 1960 in de wijk Brooklyn in New York. Zijn vader komt uit Haïti en zijn moeder van het eiland Puerto Rico. Jean-Michiel heeft twee jongere zussen Lisane en Jeanine. Zijn eerste jeugdherinnering is dat hij op zijn zevende jaar is aangereden door een auto. Na dit ongeluk moet hij maandenlang revalideren in het ziekenhuis. Om hem wat af te leiden, geven zijn ouders hem het boek Gray’s Anatonomy. Hierin staan allerlei tekeningen en schetsen van delen van het menselijke lichaam. Deze anatomische lessen op papier zijn van grote invloed op zijn latere werk.
Ik ben zo vrij om hier een gelijkenis tezien met het leven van Frida Kahlo. Ook haar leven kreeg een grote wending na het tramongeluk. Ook Frida’s ouders zorgen voor afleiding. Bij haar in de vorm van tekenbenodigdheden en een spiegel in haar bed. Zowel Basquiat als Kahlo zetten door een ingrijpend verkeersongeluk de eerste stappen in de richting van een artistieke toekomst. Beiden ontwikkelen zich in dit vak als autodidact.
Hij tekende altijd
Zijn zussen herinneringen hem als de leuke broer die altijd tekende. De tienerjaren van Basquiat speelden zich af in New York in de jaren zestig en zeventig. In die tijd waren grote delen van de stad, zoals East Village, onderhevig aan verval. Voor artistiekelingen als Basquiat was New York in die dagen een ongekend creatief paradijs. Jean-Michiel spijbelde veel en vaak van school, hij vierde het leven op straat. Basquiat begon de lege en verbrokkelde muren in de stad te gebruiken als zijn canvas. Waar hij kon kleurde hij de muren met graffiti. Beeldtaal en poëzie wisselden elkaar af. Uit de Close Up documentaire ‘Basquiat – Rage to Riches’ komt hij naar voren als een zachtaardige, charmante jong. Hij weet steeds op verrassende manieren ergens een bed te ritselen. Hij heeft verschillende relaties o.a. met Susanne Mallouk (nu psychiater) en Madonna.
Graffiti en de opkomst van SAMO©
Basquiat zuigt de graffiti- en straatcultuur van de jaren zeventig intensief in zich op. Als hij 17 is, begint hij samen met zijn vriend Al Diaz (19 jaar) als graffitischrijver. Hij ontmoet Al Diaz op de City-As School High School in Manhattan. Ze gaan samen werken onder de tag SAMO©, dit is gebaseerd van de woorden “same old shit”. Op de vraag, How are you? (Hoe gaat het) was dit een dit is een veelvoorkomend antwoord. Op allerlei plekken in SoHo en East Village schrijven zijn hun tag. Als Basquiat zich tijdens het Canal Zone-feest zelf ontmaskert, is het einde van SAMO© nabij.
Ansichtkaarten verkopen
Basquiat verzint van alles om geld te verdienen. Samen met een vriendin tekent hij ansichtkaarten en verkopen deze in de stad. Op een dag lopen Basquiat en een vriendin langs een restaurant in Down Town New York. Door het raam ziet Jean-Michel zijn idool Andy Warhol zitten. Hij loopt naar binnen en tien minuten later, komt hij stralend naar buiten. Hij heeft net twee ansichtkaarten aan Warhol verkocht. De opbrengst van deze spontane actie US $ 5.
Caravaggio en Pollock
Basquiat bezoekt met vrienden musea en zegt hierover dat hij door heel goed en veel te kijken zijn kennis over kunst heeft verworven. Hij heeft een speciale belangstelling voor het werk van de Italiaanse schilder Caravaggio. In zijn geval niet zo zeer voor de specifieke lichtbehandeling maar voor de zeer realistische scenes waarin o.a. zwaarden worden gebruikt (Judith en Holofernes). Ook raakt Basquiat gefascineerd door de kroon. Zowel zwaarden als kronen komen daarna veelvuldig in zijn werk voor. Naast Caravaggio maakt ook het werk van Jackson Pollock (Autumn Rhythm) grote indruk op Jean-Michel. Hij raakt o.a. bevriend met een andere graffitikunstenaar Keith Haring.
COLAB en de Times Square Show
In het begin van de jaren tachtig ligt de bron van de avant-garde kunst in New York bij COLAB. Dit is het kunstenaarscollectief Collaborative Projects Inc. Basquiat weet dat en gaat op zoek naar deze groep, hij wil zich hierbij aansluiten. In de zomer van dat jaar organiseert COLAB het spraakmakende evenement: The Times Square Show. Meer dan 100 jonge kunstenaars laten hier hun experimentele werk zien. Van schilderkunst tot video van mode tot graffiti. Illegale straatkunst en kunst met een grote K komen hier samen in de zes verdiepingen van een leegstaand bordeel. De show is 24 uur per dag open en Basquiat is van de partij, nu nog als SAMO©. Snel na deze show zet Jean-Michel definitief een punt achter de samenwerking met Diaz door de tag #SAMO©isDEAD te verspreiden. Na de Times Square Show richt Basquiat zich volledig op de schilderkunst.
Schilderij voor Blondie
Toen hip hop en postpunk de straten van New York kleurden, was Basquiat fan. Samen met enkele kunstenaars begon hij de band Gray. Ze speelden o.a. in Club 57. Jean Michel was ook een frequent bezoeker van The Mud Club. Hier traden in die dagen o.a. David Bowie, Elvis Castello en Debbie Harri (Blondie) op. Jean-Michel luisterde graag naar deze nieuwe muziekvormen. Volgens zijn zussen had hij altijd muziek aan staan als hij aan het werk was. Hij verkoopt zijn eerste schilderij voor US $ 200 aan zangeres Blondie.
Souterrain in Gallery Nosei
Na de Times Square Show, biedt de New Yorkse Galeriehouder Annina Nosei Basquiat slaap- en werk ruimte aan in het souterrain van haar kunsttempel. Op haar tentoonstelling in het najaar van 1980 ‘geeft’ ze Basquiat een muur voor zijn werk. Hij verkoopt al snel drie doeken voor US $ 9000. Deze expositie wordt gezien al dé grote doorbraak voor Jean-Michel als gevierd kunstenaar. Binnen het jaar organiseert Gallery Annina zijn eerste solo expositie. Zijn ster schiet omhoog van lokale illegale straat artiest via het stadium van gevierd kunstenaar tot aan de status van internationale megaster. Het geld stroomt binnen, Basquiat organiseert decadente feesten met veel drank en cocaïne. Hij breekt met Nosei en vliegt met een andere galeriehouder, Larry Gagosian, voor shows naar Los Angeles. Zijn nieuwe leven als megaster kent voor hem geen grenzen.
Dankzij de steun van galeriehouders als Annina Nosei en Larry Gagosian kreeg Basquiat snel, veel succes.
New York Times
Naar aanleiding van zijn eerste solo tentoonstelling in New York wordt hij gevraagd voor een reportage in de New York Times. Trots als een pauw met het bereiken van deze mijlpaal, koopt hij zelf verschillende exemplaren op. Hij heeft zijn doel bereikt: erkenning als Amerikaanse kunstenaar en niet als een excuus voorbeeld van een zwarte artiest. Tijdens een lunch ontmoet hij zijn idool Andy Warhol weer. Warhol maakt in die tijd polaroidfoto’s van mensen om deze afdrukken later te gebruiken voor zijn portretstudies. Basquiat vraag om een foto van hen samen. Met deze afdruk in zijn hand, verlaat Basquiat de lunch. Anderhalf uur later komt hij terug met en doek waarop hij een dubbelportret van Warhol en hem staat. Warhol is totaal verbluft en nodigt hem uit voor een duo-expositie.
Internationale doorbraak
Na verschillende galerieshows, zijn de schilderijen van Basquiat in 1981 voor het eerst te zien in een museumtentoonstelling. De expositie New York/New Wave wordt in PS1 gehouden. Dit is nu het Museum of Modern Art (het MOMA) in New York. Dit is het startschot voor zijn internationale doorbraak. In 1982 reist de Nederlandse galeriehoudster Marion Busch (Rotterdam Art Space 1983-2001) naar New York en zij ontmoet Basquiat in zijn studio. Haar gesprek en foto’s worden in 1983 in het tijdschrift Museumjournaal gepubliceerd. Iets daarvoor in 1982 organiseert galeriehouder Hans Sonneberg (1927-2017) de eerste Basquiat tentoonstelling in ons land. Plaats van actie: Galerie Delta in Rotterdam.
Als Vader en Zoon
Andy Warhol (1928-1987) en Jean-Michel Basquiat (1960-1988) hadden qua leeftijd vader en zoon kunnen zijn. Jean-Michel is erg blij met de uitnodiging van Warhol. Enthousiast gaan ze samen aan de slag. Warhol kan de werksnelheid van de jonge, energieke Basquiat niet bijhouden. Hij schijnt regelmatig te hebben geroepen: “You work me out “ (je werkt me er uit). De expositie wordt een groot succes. In de media wordt Basquiat neergezet als de assistent van Warhol. Warhol spreekt dit niet tegen, Basquiat wordt boos en verbreekt het contact met Warhol. Als Andy Warhol in 1987 overlijdt, is Basquiat totaal van slag. Ondanks de eerdere teleurstelling over Warhol’s gedrag, weet Jean-Michel zich nu geen raad. Hij zoekt de oplossing door meer cocaïne te gaan gebruiken. Dat wordt hem in 1988, dan nog maar 27 jaar jong, uiteindelijk fataal.
Wordt vervolgd…
Deel 2: Na twintig jaar Basquiat-tentoonstelling in Nederland
Basquiat – The Artist and His New York Scene
SCHUNCK Glaspaleis Heerlen – 2 februari t/m 2 juni 2019
© tekst, foto's en video Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum SCHUNCK, Basquiat, Alexis Adler en alle bruikleengevers
Films en documentaires over het leven en werk van Jean-Michel Basquiat:
BASQUIAT – RAGE TO RICHES
Close up AVRO TROS uitzending 20 december 2018
In het Museum kun je de documentaire ‘Boom for Real: The late Teenage Years of Jean-Michel Basquiat’ (2018) te zien. Regisseur en filmmaker Sara Driver geeft in 78 minuten een levendig portret van de avontuurlijke beginjaren van Basquiat. Neem er de tijd voor!
De film Basquiat
Collega kunstenaar Julian Schnabel heeft in 1996 de film Basquiat geregisseerd. De rol van Basquiat wordt hierin gespeeld door Jeffrey Wright en David Bowie is te zien als Andy Warhol. De filmmuziek is van John Cale (medeoprichter van The Velvet Undergroud) en Julian Schnabel.
Interview Julian Schnabel en David Bowie over de film Basquiat