Summer in the Citie(s)
Elfsteden Friesland
In de vijfde en laatste aflevering in de zomerserie Summer in the City gaan we naar Friesland. Dit keer niet één stad maar zeven om deze prachtige zomer nog eens extra te vieren. In Leeuwarden wordt dit jaar volop de verkiezing tot Culturele Hoofdstad van Europa gevierd. Naast een volgepropte feestkalender voor de Friese hoofdstad is er ook veel in de provincie te zien en te doen. Wij hebben Friesland doorkruist en delen graag zeven tips met je. Wat weet jij van Friesland en de Elfsteden? Volg ons op de nieuwste Elfsteden-route, het pad van de Elf fonteinen.
Tip 1: Dra8888
Ook dit jaar weer volop actie in Museum Drachten. Na een STIJLvol-jaar is er nu de expositie Beyond Dada en de Stijl II. Het Dadaïsme is een korte en heftige kunststroming die tijdens de Eerste Wereldoorlog ontstond in het neutrale Zwitserland. Veel gevluchte kunstenaars zochten daar hun heil en spraken elkaar over de vernietigende oorlog. Ze streefden naar één ding: het omverhalen van alle logica die tot deze oorlogsellende heeft geleid. De Dadaïsten dreven de spot met de waarden en normen van die tijd. Ze gingen tekeer tegen een maatschappij die in hun ogen was gebouwd op materialisme en hebzucht. De Dada-kunstenaars legden de nadruk op het onlogische, het associatieve.
Dada in Drachten
Kurt Schwittert en Theo van Doesburg brachten Dada naar Drachten. Ze organiseerden een Dada-tour door Nederland. In Museum Drachten kun je een verrassende tentoonstelling zien van verschillende kunstenaars die graag buiten de lijntjes kleurden. Aan deze tournee heeft Drachten de mooie schrijfwijze Dr8888 te danken. In de huidige expositie gaat het om de vraag: Hoe ziet de hedendaagse Dada-spirit eruit? Welke artiesten laten zich door Dada inspireren? En welke hedendaagse beelden & technieken gebruiken zij? In deze tentoonstelling ligt de nadruk op typografie, hergebruik en humor!
Beyond Dada en de Stijl II is nog t/m 30 september 2018 te zien in Museum Drachten.
Van Doesburg Rinsema Huis
Als je vanuit Museum Drachten de rood, blauw, geel en wit geglazuurde tegels volgt, kom je in de Torenstraat. In de Papegaaienwijk staat op nummer 3 een authentiek huis volgens de STIJL-traditie. Hier kun je zelf ervaren hoe Theo van Doesburg zijn kleurenplan voor deze wijk van middenstandswoningen uit 1921 heeft uitgewerkt. Drachten speelde in het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw een belangrijke rol in de STIJL-beweging.
Theo, Evert & Thijs
Grondlegger Theo van Doesburg raakt tijdens zijn diensttijd bevriend met Evert Rinsema. Rinsema is schoenmaker maar schrijft ook gedichten. Als Van Doesburg Drachten bezoekt, raakt hij ook bevriend met Thijs de broer van Evert . Ook Thijs is schoenmaker en kunstenaar (schilder en meubelontwerper) in zijn vrije tijd. Het Van Doesburg Rinsema Huis in Drachten is op dit moment (helaas) alleen nog maar virtueel te bezoeken via een app. Houd de site van het Museum in de gaten voor extra informatie.
Kleurenplan voor nieuwbouw
Als de bouwplannen voor de Papegaaienbuurt worden ontwikkeld, krijgt van Doesburg de opdracht een kleurenplan te ontwerpen voor zowel het exterieur als het interieur van de woningen. Van Doesburg woont & werkt zelf in die dagen aan het Bauhaus-instituut in Duitsland. In Drachten nam collega De Boer de uitvoering van zijn werkzaamheden waar. De Boer heeft naar eer en geweten de instructies van Doesburg vertaald in een kleurenpallet voor de woningen in Drachten. De Friese gebroeders Rinsema hebben o.a. Stijl-meubels ontworpen voor dit huis.
Tip 2: Beetsterzwaag
We kennen bijna allemaal de avonturen van de Groningse ontdekkingsreiziger Abel Tasman. Maar wat weet je van de Friese avonturier Tinco Martinus Lycklama à Nijeholt (1837- 1900)? In een statig pand in de Culturele Hoofdstraat van Beetsterzwaag is t/m 9 september 2018 de expositie Tinco Lycklama, een Friese Jonker in de Oriënt te zien. De oudste zoon van de burgemeester van Beetsterzwaag wilde niet de gedoodverfde opvolger van zijn vader zijn. Na de dood van zijn moeder, verlaat Tinco als 17-jarige jongen Friesland. Via de universiteiten van Utrecht en Groningen komt hij in Parijs. Daar begint zijn fascinatie voor het Midden-Oosten.
Friese Jonker in de Oriënt
Op zijn 27ste maakt Tinco zijn eerste grote reis. Via de Baltische Staten, Rusland en de Kaukasus reist hij door naar het Midden-Oosten. In o.a. Iran, Irak, Syrië, en Palestina doet hij allerlei unieke archeologische vondsten. Lycklama heeft een brede belangstelling. Zijn verzameling bevat munten, flesjes, sieraden, ragfijne geweven kleding, reisboeken en schilderijen. In 1871 opent Tinco in Beetsterzwaag zijn eigen Oriëntaalse museum voor oudheden en oosterse kunst. De stroeve relatie met zijn vader en zijn bekering tot het katholieke geloof zijn de belangrijkste oorzaken voor zijn definitieve vertrek uit Friesland.
Op weg naar Cannes
Het Zuid-Franse Cannes wordt zijn nieuwe woonplaats. Daar is zijn collectie nu ondergebracht in het Museé de la Castre. Na 150 jaar is een deel van zijn bijzondere collectie deze zomer weer in Beetsterzwaag te zien. Lycklama beschrijft zijn avonturen in vier (Franstalige) boeken die samen 2200 pagina’s tellen.
Tinco Lycklama op NPO 2
Deze link brengt je naar de NPO 2-uitzending over Tinco.
Wil je meer weten over het leven en werk van Tinco Lycklama lees dan hier verder. Op de tweede verdieping kun je ook eigentijdse impressies uit het Midden-Oosten zien van archeoloog en kunstenaar Theo de Feyter.
Tip 3: Haren in de Wind in Langezwaag
Verhalen vertellen is één van de grote thema’s rondom de Culturele Hoofdstad (LF2018). En dat kan op allerlei manieren. In het project ‘Under de Toer’ (onder de toren) staat de geschiedenis van 32 Friese kerken centraal. De inwoners van Langezwaag hebben meegewerkt aan de verhalen rondom hun dorpskerk. Bij Haren in de Wind, ontdek je wat de koster deed met de haren die in de kam achter bleven. Waarom er een paard op de kerktoten staat in plaats van een kruis. Kinderen in Langezwaag hebben met hun ouders en grootouders tientallen gouden paardjes gemaakt. daarmee vertellen zij hun verhaal van het paard.
De verwondering en de veerkracht van het leven
In de kerk staat een paard, maar ook een kleed van de dominee met gespreide armen. Bij de troon van de vijf vrouwen, lees ik op stroken inspirerende wensen. Achter in de kerk ligt op een plankje onder de spiegel een grote grijze kam. Op de buitenmuur van deze tijdelijke kerk staan portretten van mannen, vrouwen en kinderen die hun haar in model brengen met dezelfde kam. In het gastenboek staan veel dankbare reacties. Je kunt Haren in de wind nog t/m 21 oktober 2018 zelf ervaren in Langezwaag (tussen Heerenveen en Gorredijk). Kijk hier voor meer informatie en foto’s.
Tip 4: Zoek de kievit in Sloten
Artistiek leider Anna Tilroe kreeg voor Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 de opdracht om een internationaal kunstproject te ontwerpen voor de Friese Elfsteden. Zij koos voor het thema fonteinen. Watersproeiers brengen mensen bijeen, hier worden gesprekken gevoerd en ervaringen gedeeld. Daarnaast is water één van de kernwaarden van Friesland. Met de elf-fonteinen-route heeft Friesland nu dus een permanente Elfstedentocht. Wij gingen op zoek en onze eerste doorkomst-plaats was Sloten. Nadat we de auto achter de brug hebben geparkeerd, lopen we het dorp in. Voor de plaatselijke supermarkt staat de fontein de Kievit van het kunstenaarsduo Lucy en Jorge Orta. Zij vertellen het verhaal van de kwetsbare natuur en de kievit die uit het Friese landschap dreigt te verdwijnen.
The Colorfield Performance
Iets buiten het dorp, ontdekken we het Land-Art project van Dirk Hakze: The Colorfield Performance. 499 schildersezels staan in een grote gelijkzijdige driehoek van 144 meter in het veld. De ‘doeken’ zijn deels nog maagdelijk wit, deels al kleurrijk beschilderd. Deze maatvoering verwijst naar de Gulden Snede, de driehoek is een vorm die zich autonoom verhoudt ten opzichte van het verkavelde Friese landschap. Voor Dirk Hakze is de vorm van de driehoek ook verbonden met de beginselen van onze democratie: Gelijkheid, Vrijheid en Broederschap.
De EU verbonden door canvas
De 444 kunstenaars komen uit 14 verschillende Europese landen. Per dag wordt er in groepjes van 4 tot 6 artiesten gewerkt aan nieuwe doeken. Tijdens ons bezoek waren Lenie Groenendal (Sint Nicolaasga) en Rienk van Houten (Drachten) aan het werk.
Bij Lenie zag ik danseressen in de wind ontstaan. Met paletmes brengt ze toefje voor toefje de soepel vallende rokken aan.
Rienk richt zich op abstracte kunst. Hij wil met kleurrijke werken hoop, vertrouwen en positieve energie overbrengen. Na Sloten is zijn werk dit jaar o.a. te zien in Dresden.
Tip 5: Hindeloopen – watervogels & schaatsen
Kwetterende watervogels
Onze volgende stop op de Elf-fonteinen-route is Hindeloopen aan het IJsselmeer. Dit stadje ken ik van het Hindeloopen schilderwerk. We vragen een inwoner naar de locatie van de fontein. Tevens willen we graag weten wat hij er zelf van vindt. Hij wijst ons de locatie, rechts achter de kerk. Zijn mening over het kunstwerk is tweeledig. De kern, de boom met de vogels vind hij prachtig. De grote houten geweien rondom de fontein vindt hij lelijk en onzinnig. Als we bij het kunstwerk Flora & Fauna komen, zien we talrijke kinderen die over het gewei klauteren. Het heeft dus wel een functie.
Wapen van Hindeloopen
De Chinese kunstenaar Shen Yuan heeft zich laten inspireren door het wapen van Hindeloopen. In het kleine kerkje hebben we het wapen gezien. Centraal in dit ontwerp staat een levensboom met een hert en een hinde. Vogels zijn een veelvoorkomend thema in het Hindelooper schilderwerk. De kwetterende gevleugelde vrienden in de fontein zorgen voor veel spraakwater.
1e Friese Schaatsmuseum
Onze volgende ontmoeting is in het 1ste Friese Schaatsmuseum. Zonder enige vorm van subsidie hebben Gauke en Gretha Bootsma de collectie voor dit museum bijeen verzameld. Gretha vertelt ons dat haar man, van oorsprong Hindelooper-schilder, bijna al hun spaargeld heeft gebruikt voor de aankoop van schaatsen en andere collectie-onderdelen. In 1983 zijn de deuren geopend voor bezoek. Maar sinds de opening heeft Gauke nog jarenlang driftig door verzameld.
Koek-en-zopie
Voor slechts € 3 per persoon ontdek je een unieke wereld van Friese doorlopers, de Elfsteden, Oranjes op het ijs, koek-en-zopie en nog veel meer. In de laatste zaal staat en Tv-toestel waarop doorlopend documentaires over schaatswedstrijden en vrouwen op de schaats worden vertoond.
Tip 6: IJlst – trots op Japanse kunst
Wij hebben de mooiste!
Bij het spontaan opsommen van de Elfsteden komt IJlst niet in mijn rijtje voor. Maar dit dorp, iets ten zuiden van Sneek, ligt echt op de historische schaatsroute. Op onze zoektocht naar de fontein spreken we een tuinliefhebster aan. Zij wijst ons de weg naar de zaagmolen. Aansluitend vertelt ze ons enthousiast dat zij de mooiste hebben. Nu worden we echt nieuwsgierig. We lopen de brug over en slaan links af bij de supermarkt. Ik zie eerst de contouren van de molen en daarvoor staat een aantal mensen en zij staan voor de fontein van IJslt.
Japanse bloemkunst in Friesland
De Japanse kunstenaar Shinji Ohmaki ging op zoek naar de geschiedenis van IJlst. Cultuur en natuur rusten allebei op een onderlaag waar nieuwe generaties steeds verder op voortbouwen. Voor IJlst zijn dat de stinzenplanten die overal in het dorp in de onderlaag voorkomen. Deze oude, verwilderde stinzenplanten worden in de fontein verbonden met een authentieke Japanse bloemschikkunst. Ik moet eerlijk toegeven dat de enthousiaste mevrouw wel een punt heeft: de onsterfelijke bloemen-rikka is echt een plaatje van een fontein.
Tip 7: Sterren kijken in Franeker
Aan de noordkant van de Elfstedenroute ligt de oude universiteitsstad Franeker. Hier brengt de Franse kunstenaar Jean-Michel Othoniel een ode aan Jan Hendrik Oort. Deze astronoom is hier in 1900 geboren. Van hem is de hypothese dat in het zonnestelsel een wolk ronddraait van duizenden komeetachtige objecten. De Oortwolk staat vlakbij het Planetarium. Net vóór de fontein ontdekken we de beste suikerbrood-bakker van ons land. Voor ons is dit een mooi moment om even een pauze in te lassen.
Oudste planetarium ter wereld
Als ik aan Franeker denk, denk ik aan het Planetarium van Eise Eisinga. Jaren geleden heb ik het statige pand al eens bezocht. Ik was direct onder de indruk van dit unieke staaltje wis- en sterrenkunde. Anno 2018 sta ik opeens voor een compleet uitgebreid en gemoderniseerd museum. Uiteraard is de woonkamer nog steeds authentiek en ik ben weer onder de indruk.
Friese wolkammer
Als oudste zoon werd van Eise verwacht dat hij zijn vader zou opvolgen als wolkammer in het familiebedrijf. Dankzij de steun van zijn ouders krijg tde jonge Eise ook de kans om extra wiskundige onderwijs te volgen. In die dagen werd er al veel over de sterren, de zon en de maan gesproken. Weinig mensen wisten hoe het systeem werkte. Eise wilde dit laten zien. Aan het plafond van zijn woonkamer bouwde hij tussen 1774 en 1981 een werkend planetarium. In dezelfde ruimte woont- en slaapt hij met zijn vrouw en kinderen. De bedstee, de laden waar de kleintjes in lagen zijn allemaal nog te zien.
Tip:
Bij binnenkomst kun je aan de receptie vragen hoe laat de uitleg in deze woonkamer wordt gegeven. Dit is een unieke ervaring, neem er even de tijd voor. Hier vind je alle informatie die je nodig hebt voor een bezoek.
© tekst, foto’s en video’s Wilma Lankhorst © gebruik van diverse afbeeldingen met dank aan Museum Dr8888, het 1e Friese Schaatsmuseum, project Haren in de Wind, The Colorfield Performance en de tentoonstelling Tinco Lycklama, een Friese jonker in de Oriënt.
Eerder verschenen in deze serie:
Nijmegen
Mechelen
Valencia
Rotterdam
