Bijna dagelijks staat er een lange rij wachtende voor het Anne Frank Museum annex het Achterhuis in Amsterdam. Jaarlijks komen tienduizenden nationale en internationale bezoekers naar deze plek. Ze willen de locatie met eigen ogen zien en meer leren over de geschiedenis van de familie Frank en de Tweede Wereldoorlog. Veel minder bekend is dat een kleine twintig kilometer verder, aan de Barteljorisstraat in Haarlem ook een soort van achterhuis staat. Hier woonde de familie Ten Boom. Hier staan geen lange rijen wachtenden voor de deur. Maar hun moed vraagt ook om een verhaal dat we door moeten vertellen. Ik zet daarin graag een stap. Wie gaat er mee naar Haarlem?

 Dit jaar (2023) is een bijzonder jaar voor het Corrie ten Boomhuis,
op 15 april jl. is de 40ste sterfdag van Corrie herdacht.

Ten Boom-horlogemakers

De familie Ten Boom in Haarlem is een familie van horlogemakers. Opa Willem opende hier in 1837 zijn horlogezaak. Uit twee huwelijken kreeg hij elf kinderen. Casper is de oudste zoon uit het tweede huwelijk van Willem ten Boom. In 1884 trouwt Casper (1859-1944) met zijn leeftijdsgenoot Cornelia (Cor) Luitingh (1860-1921). Samen krijgen ze vijf kinderen: Betsie, Willem jr. Hendrik-Jan, Arnolda (Nollie) en Corrie. Als moeder Cor in 1921 na een beroerte overlijdt, worden de gezinstaken herverdeeld. Betsie helpt als oudste dochter haar vader in de winkel en Corrie, de jongste verzorgt het huishouden. Al snel blijkt dat Corrie meer aanleg heeft voor het vak van horlogemaker en boekhouden dan haar oudere zus. En zo treedt Corrie in haar vaders voetsporen.

De Tweede Wereldoorlog in Haarlem

In het pand dat nu het Corrie ten Boomhuis heet, woonde en werkte de familie Ten Boom ook tijdens de bange dagen van 1940-1945. Naast de familie woonden hier in die dagen zowel Joodse als niet Joodse onderduikers. In het huis werd met behulp van een architect een geheime kamer (een achterkamer) gebouwd waarin de onderduikers zich in geval van nood konden terugtrekken. In 1971 verschijnt het boek The Hiding Place (in het Nederlands vertaald als ‘De schuilplaats’). Daarin staat gedetailleerd hoe de vlucht naar de achterkamer zich voltrok. Omdat de familie ervan uitging dat na een controle de kust na enkele uren weer vrij zou zijn, was er in de geheime kamer geen proviand aanwezig. Je leest hoe Corrie en haar familieleden de onderduikers helpen en hoe zij hun informatie krijgen van het verzet. De winkel en horlogewerkplaats spelen hierin een belangrijke rol.

Het verraad

Helaas wordt de familie Ten Boom, net als de familie Frank verraden. Op 28 februari 1944 valt de Gestapo de winkel en het woonhuis binnen. Op het moment van de inval waren er relatief veel mensen in het pand aanwezig. Er vindt op dat moment een van de vele Bijbelstudies plaats. Onder de deelnemers zijn vier onderduikers en twee verzetsstrijders. Zij weten tijdens het tumult snel de weg te vinden naar de schuilkamer en kunnen zich zo veilig verbergen. Omdat de Gestapo een sterk vermoeden heeft dat er een geheime kamer in het pand is, worden vader, Betsie en Corrie gevangengenomen. Zij worden opgesloten in het zogenaamde Oranjehotel in Scheveningen. Daarna volgt een grondig onderzoek naar de geheime kamer. Een zoektocht zonder succes.

De bevrijding van de onderduikers

Het lukt de Gestapo niet om de geheime kamer te vinden. Als er de volgende dag een vader op het politiebureau van Haarlem melding maakt van een verloren zoon, gebeurt er iets. De agent die de aangifte opneemt, heeft het vermoeden dat deze jongen in het huis van de familie ten Boom is. Hij zorgt ervoor dat hij persoonlijk de opdracht krijgt voor de wacht op 1 maart 1944. De agent weet niet zeker of de jonge man er daadwerkelijk is. Toen hij de echte naam (dus niet de verzetsnaam) van de jongen riep, kregen de onderduikers het vermoeden dat ze veilig waren. Na twee benauwde dagen zonder eten en drinken, wist de agent hen te helpen om te ontsnappen.

Het Oranjehotel

Ondertussen zitten vader, Betsie en Corrie ten Boom in Scheveningen. Een maand na de inval sterft vader Casper in zijn cel in de gevangenis in Scheveningen. De gids daagt ons uit om de geheime kamer in te stappen door de kleine opening in de muur. Het waarom van de dagelijkse training om snel en geruisloos naar deze geheime ruimte te vluchten, is opeens heel duidelijk.

Gevangeschap van de familie Ten Boom

Na het overlijden van vader Ten Boom worden Betsie en Corrie van het Oranjehotel overgeplaatst naar Kamp Vught. Medewerkers van Philips, die gedwongen werden voor de bezetter te werken, ontdekte dat beide dames technische kennis hadden. Voor hen werd (snel) ander werk geregeld. In het boek lees je dat Corrie het advies krijgt ‘wat minder snel en precies te werken’. Een foutje in de productie zou niet erg zijn.

Ravenbrück

Na Kamp Vugt volgt de deportatie van Betsie en Corrie naar het Duitse concentratiekamp Ravensbrück. In de dit kamp barst het van de luizen, waardoor de bewakers op ‘veilige’ afstand van de bevuilde gevangenen blijven. De twee zussen gebruiken deze ‘ruimte’ om geheime Bijbelstudies te organiseren voor hun medebewoners. De nazi’s hadden de Bijbel verboden omdat het volgens hen een boek vol leugens was. Op 16 december 1944 overlijdt Betsie in Ravensbrück. Door een fout in de administratie wordt Corrie enkele dagen na het overlijden van haar zus opeens vrijgelaten.

 “Waren ze hier niet geweest
Waren ze wel ergens anders
Plaats genoeg onder de hemel
Maar het was hier: En nog”
Gedachte Huub Oosterhuis in Kamp Vught

Corrie’s leven na de oorlog

In de zolderruimte die als expositieruimte is ingericht, vervolgt de gids zijn verhaal. Hij vertelt dat Corrie zich na de bevrijding zich volledig op evangelisatieactivitieten richt. Ze organiseert Bijbelstudies en -bijeenkomsten. Corrie zal uiteindelijk in meer dan zestig landen duizenden mensen ontmoeten en haar ervaringen met hen delen. Centraal in Corrie’s verhaal staat de vergeving door Jezus Christus en in het verlengde daarvan de vergeving door de mens. Ze krijgt zelf ook haar deel als ze na de oorlog Jan Vogel ontmoet, de man die haar familie heeft verraden. In het boek lees je hoe Corrie eerst verbittert reageert en later in de bijbel leest dat in Gods ogen haat gelijk staat aan moord. Met dit inzicht stuurt ze Vogel, die gevangen zit, een brief. Corrie schrijft hem dat zij hem zijn verraad en het daaruit volgende leed voor haar en haar familie vergeeft ‘omdat Jezus in haar hart woont’. Bij de brief voegt ze een exemplaar van het Nieuwe Testament.

Het boek ‘De schuilplaats’

Corrie’s levensverhaal is in 1971 door het Amerikaanse echtpaar John en Elizabeth Sherrill verwerkt tot de roman The Hiding-Place (vertaald als De schuilplaats). Corrie heeft het boek niet zelf geschreven, maar het wordt wel uitgebracht als autobiografie. Net zoals de uitgave van het Achterhuis bijdraagt aan de bekendheid van Anne Frank en haar familie, gebeurt dat ook met De schuilplaats en Corrie ten Boom. Vier jaar na het boek, komt de gelijknamige film The Hiding Place uit. Het zal je niet verbazen dat Corrie’s naamsbekendheid in de Verenigde Staten groter is dan in ons land. Als wij het Haarlemse achterhuis bezoeken, heeft meer dan de helft van de bezoekers de Amerikaanse nationaliteit.

In de voetsporen van Corrie

Na het bezoek aan Haarlem, heb ik het boek gelezen. Met de publicatie in de hand hebben we ook kamp Vught bezocht. Corrie ten Boom is in 1962 bevorderd tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Voor de hulp aan Joodse onderduikers krijgt ze in 1967 de Yad Vashem onderscheiding voor ‘Rechtvaardige onder de Volkeren‘ van de staat Israël. Haar vader Casper en zus Betsie krijgen deze onderscheiding postuum in 2008.

Je kunt het Corrie ten Boomhuis alleen op basis van een reservering bezoeken. Hier vind je alle informatie die je nodig hebt om je komst aan te door te geven. We eindigen onze rondleiding in de voormalige horlogezaak. Hier zie ik een folder van de Corrie ten Boom-wandeling door Haarlem liggen. Voor € 1 zijn we een nieuwe uitdaging rijker.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van het Corrie ten Boomhuis.