Vanavond (26 juni 2014) komen de Europese regeringsleiders bijeen in het Belgische Ieper om de start van de Eerste Wereldoorlog te herdenken. Als wij aan deze strijd denken, is de veel gehoorde uitspraak: ‘wij waren neutraal’. Door deze keuze heeft het onderwerp geen serieuze kans gemaakt om onderdeel te worden van onze geschiedenislessen. Als we er met vrienden over praten, weet bijna niemand iets zinnigs te zeggen, simpelweg omdat we er te weinig van weten.
Ondanks onze neutrale houding kwamen we tijdens een verblijf in de Achterhoek drie wetenswaardigheden op het spoor. Zo vonden we in Winterswijk een zeldzaam herdenkingsmonument van WO1, bezochten we op de grens van Beek en Elten de enige Duitse loopgraag van ons land, en gaf mijn tante me een foto van opa Willem als militair in WO1. Het bezoek aan de Achterhoek is de opmars naar een langer en uitgebreider bezoek aan de Vlaamse Westhoek. Maar we zeggen eerst A!
WO1 monument in Winterwijk
We komen er bij toeval langs. We zijn op weg naar het NS station in Winterwijk om een OV-fiets te huren. Net voor het station staat een gedenkteken dat onze aandacht trekt. Op de steen staat: ‘Nederland neutraal 1914-1918’. Dat is bekend. Het aangrenzende informatiepaneel geeft meer informatie. Dit monument is in 1923 onthuld op initiatief van Winterswijk Belang, de voorloper van de huidige VVV. We lezen verder: Een monument ter herinnering aan de Grote Oorlog in ons land is zeer zeldzaam. Het oorspronkelijke monument was opgebouwd uit rode baksteen en voorzien van een fontein die in eerste instantie niet was aangesloten op het waternet. In 1926 beleefde Winterswijk een primeur, de fontein werd toen aangesloten op de plaatselijke watertoren waardoor ze werd aangesloten op het waterleidingnet. Hierna spoot ze alleen water bij bijzondere gelegenheden. Na de Tweede Wereldoorlog is het monument in de vergetelheid geraakt en lange tijd als bloembak gebruikt. In de periode tussen 2009 en 2012 is dit herdenkingspunt volledig gerestaureerd en in ere hersteld, inclusief een werkende fontein.
Loopgraven uit WO1 in Achterhoek
Later op een terras in Aalten lezen we in het tijdschrift ‘Goed uit in de Achterhoek’ dat in het Bergherbos (Montferland) een deel van een loopgravenstelsel uit de Eerste Wereldoorlog opnieuw is ingericht. Het verhaal gaat dat de Duitsers in 1917 dit verdedigingswerk in het veel betwiste grensgebied rondom de Elterberg hebben aangelegd. Zij vreesden dat het neutrale Nederland zich alsnog bij de geallieerden zou kunnen aansluiten. Om een eventuele aanval over Nederlands grondgebied af te kunnen weren, bouwden onze oosterburen in het Bergherbos 84 bunkers en werd over een afstand van een ruime kilometer een loopgravenstelsel aangelegd. De loopgraven werden ontdekt tijdens een onderzoek naar de glooiingen in het natuurgebied. Natuurmonument beheert het bos en heeft opdracht gegeven om ze te restaureren. 50 Meter is nu uitgegraven en deels gereconstrueerd, ze liggen klaar voor je verkenning.
De behulpzame wandelaar
Als we een dag later gaan wandelen in het Montferland hebben we het tijdschrift bij ons. In het bewuste artikel staat dat wandelpaden langs de reconstructie leiden. We parkeren onze auto in Beek bij uitspanning ’t Peeske en bekijken de wandelkaart. We hebben de keuze uit een blauwe, rode, paarse en de ‘Nordic walking’ route. Nergens staat een verwijzing naar de door ons gezochte oorlogslinie. We spreken wandelaars aan die de langste route hebben gelopen, zij hebben niets gezien op deze tocht. Omdat de blauwe route voor een groot deel samenvalt met de rode kiezen wij voor de meest afwijkende optie: de paarse route. Na ruim een uur zijn we terug bij het uitgangspunt, de linie ligt ook niet op dit traject.
Zullen we toch de blauwe nog even proberen? Al lopend, spreek ik een wandelaar aan. Hij woont in dit gebied en weet wat wij zoeken. Hij is erg enthousiast over de recente reconstructie en vertelt ook over de ijzeren grenspaal met een handgranaat erop. Ja, hij kan ons wel vertellen hoe we er bij kunnen komen, nee niet via deze blauwe route. Wij blij, terug naar de auto en we rijden vanuit Beek naar Elten. Op de grens ligt een druk bezocht benzinestation. Daar parkeren we onze auto in de hoek van de parkeerplaats Vanaf deze plek lopen we het bos in, na 200 meter zien we de loopgraaf aan onze rechterhand.
Op patrouille
De reconstructie is nog kakel vers. De ijzeren paal met de handgranaat (kunstwerk van gevonden ijzer in dit gebied) staat er wel. Van het informatiebord staat er alleen het omhulsel. Het informatieve deel ontbreekt nog. De 50 meter loopgraaf is met behulp van palen en planken opnieuw ingericht. We staan oog in oog met een deel van het enige Duitse loopgraafstelsel in ons land uit de Eerste Wereldoorlog. Als je over de richel loopt en over de rand van de loopgraaf kijkt, kun je met de lens van de fototoestel hetzelfde beeld vangen dat de soldaten in 1917 hadden: vanuit de bosrand kijk je vrij over het lager gelegen weiland. We lopen door de loopgraaf en pakken daarna nog een stuk van het niet herstelde stelsel mee. Als wij ‘patrouille lopen’ is rustig en vredig in het bos. De vogels fluiten en de droge bladeren knisperen onder onze wandelschoenen.
Oorlogslinie WO1 – Bergherbos – Montferland
Startpunt bij parkeerplaats benzinestation grens Elten op weg naar Beek (Montferland)
Via de site van Omroep Gelderland kun je zien hoe de restauratiewerkzaamheden zijn verlopen.
Meer weten over WO1?
NTR-NPS heeft (van 5 april tot 7 juni jl.) de documentaire ‘de dagboeken ’14- ‘18’ uitgezonden. Tot 7 juli a.s. kun je via programma gemist nog enkele afleveringen terugkijken. Klik hier om een aantal bijzondere verhalen te lezen zoals: Wie was Mata Hari, en wat deed Anthony Fokker in de Eerste Wereldoorlog?
Mijn schoonmoeder vertelde ons dat er tussen 1914 en 1918 ruim 1 miljoen Belgische evacues in ons land verbleven. Een deel van onze zuiderburen woonden tijdelijk in de Brabantse Peel o.a. in het geboortehuis van schoonmama in Westerbeek.
’s Avonds bij de koffie en krentewegge laat mijn tante me de foto van opa Willem (1893-1960) in uniform zien.
“Wist je dat niet dat opa Willem tijdens WO1 in het leger diende”, vraagt de tante.
Nee, dit stukje familiegeschiedenis is nieuw voor me.
En zo komen we tot de ontdekking dat zowel Martin als ik in de familie lijntjes hebben met WO1. En nu op naar de Vlaamse Westhoek, op naar Ieper en Diksmuide, op naar de Vlaamse Velden.
Wil je meer weten over de Last Post ceremonie in Ieper, lees dan hier verder.
