Het Van Gogh Museum in Amsterdam bestaat dit jaar 50 jaar en viert volop feest. In de Noorderkerk in de Amsterdamse Jordaan vindt een bijzondere ontmoeting plaats tussen Vincent van Gogh en Rembrandt van Rijn. Ontdek in een kleurrijke 360 graden presentatie hoe Rembrandt de jonge Vincent inspireerde in zijn werk. Wordt onderdeel van een verhaal over talent en inspiratie, over kleur, diepgang en toewijding. Ontmoet Van Gogh en Rembrandt in Amsterdam en ontdek het ‘nooit vertelde verhaal’.
De locatie: de Noorderkerk
In de Jordaan staat aan de Noordermarkt een van de iconen van Amsterdam: de Noorderkerk. Dit Godshuis is tussen 1620 en 1623 gebouwd naar een ontwerp van architect Hendrick de Keyser (1565-1621). De architect zelf heeft de opening niet mee mogen maken. Tot op heden komen leden van de Noorderkerkgemeente hier samen. Ze delen het kerkgebouw nu met de ontwerpers van het immersieve licht- en klankspel ‘Van Gogh & Rembrandt in Amsterdam’. Waar tijdens de dienst stoelen staan, liggen nu kussens om op de rug naar het plafond van het Griekse kruis te kijken. De muren en het plafond vormen het canvas voor deze kleurrijke vertoning.
De hoofdpersonen: Van Gogh & Rembrandt
De titel zegt het al Vincent van Gogh ontmoet Rembrandt van Rhijn in Amsterdam. Onze nationale meester-schilders Rembrandt van Rijn (1606-1669) en Vincent van Gogh (1853-1890) hebben elkaar nooit echt ontmoet. De verteller in de show citeert teksten uit de vele brieven die Vincent aan zijn broer Theo stuurde. Op de website van de Noorderkerk staat dat Vincent van Gogh op 10 juni 1877 aanwezig was bij de preek van Ds. Eliza Laurillard (1830-1908, De gelijkenis van de zaaier. De jonge Van Gogh is zoekende naar zijn levensdoel.
Op 9 juli 1877 schrijft Vincent vanuit Amsterdam aan Theo: “Dan ga ik veel naar de kerk, er zijn mooie oude kerken hier en uitmuntende predikers, Oom Stricker hoor ik dikwijls en wat Hij zegt is zeer goed en Hij spreekt met veel warmte en gevoel. Ds. Laurillard hoorde ik driemaal, die zou U ook bevallen, want Hij schildert als het ware, en zijn werk is te gelijk hooge en edele kunst, Hij heeft het gevoel van een kunstenaar in den waren zin van het woord.’
Het nooit vertelde verhaal
De ontmoeting tussen Vincent en Rembrandt wordt door de bedenkers het ‘nooit vertelde verhaal’ genoemd. We zoeken een plekje op het hoogste niveau in de kerkbank onder het orgel. In het midden van kerk liggen tientallen bezoekers op hun rug op dikke kussens en volgen de ontmoeting horizontaal. Het begint met twee molens, een door Rembrandt en de ander door Vincent geschilderd. Dan krijgen we een korte introductie over het leven van Rembrandt, de Meester tussen licht en donker. Op zijn 25ste verhuist Rembrandt van zijn geboortestad Leiden naar Amsterdam. De verteller geeft aan dat de schilder in die dagen verschillende zondagsdiensten in de Noorderkerk heeft gevolgd. In diezelfde kerk ziet Vincent in 1877 een kleine oude vrouw. Zij doet hem denken aan een ets van Rembrandt waarop een oude vrouw bij het lezen van de Bijbel in slaap is gevallen. Blijf wakker want nu gaat het beginnen.
Mijn ervaringen
De kleuren spatten van de wanden. Werken van Rembrandt en Vincent volgen elkaar snel op, soms vloeien ze in elkaar over. Terwijl wij ons overgeven aan deze kleurexplosie luisteren we naar ‘the untold story’. Het zijn deze brieffragmenten die deze beleving een extra dimensie geven. Vincent neemt je in zijn brieven mee in zijn wereld, zijn ontdekkingen en zijn dromen. “Jonge! Latijn en Grieks studeren, het is zo moeilijk, maar toch voel ik me er heel gelukkig onder.”(brief L133).
wandeling door Amsterdam
“Ik ga vandaag weer eens een lange wandeling maken, door de buurt, ik heb nog niet veel van Amsterdam gezien. Ik heb nu wel het huis van Rembrandt in de Breestraat gevonden”, aldus Vincent in brief L144 aan zijn broer Theo in Parijs. Na een hevige onweersbui ervaart Vincent een soort mist over de stad. Zie ziet een vreemd effect van licht en wolkenschaduw. “Dit doet me denken aan de schilderijen van Rembrandt”. (L152).
Vensters en licht
Vincent schrijft in brief L318 aan Theo over zijn atelier. Daarin bevinden zich drie ramen en die geven volgens de veel te veel licht. “Vergelijk een modern raam eens met een raam uit Rembrandts tijd. Toen had iedereen nog een soort van behoefte aan een eigenaardig, gedempt licht, dat niet meer lijkt te bestaan. Ik kan nu twee vensters volledig verduisteren. Zo komt het licht nog maar van één kant, wat het effect op mijn schilderijen veel sterker zal maken”, aldus Van Gogh. Terwijl we naar deze woorden luisteren zien we de vensters van het Rembrandthuis open en dicht gaan. In de open vensters zie je werken van Rembrandt en Vincent. Je blijft kijken, er komen steeds nieuwe beelden.
Vincent meets Rembrandt in het Rijksmuseum
Naast zijn zoektocht naar de essentie van het geloof en zijn eventuele roeping, blijft Vincent tekenen. Ik zie schetsen van de aardappeleters in wording. Hij maakt studies van handen en hoofden. Hij krijgt kritiek op zijn studies, zijn handen zouden zonder beweging zijn en te koket. Vincent schrijft aan Theo (L515) dat hij wanhopig zou zijn als zijn personages wel zouden kloppen. “Ik wil juist niet dat ze academisch correct zijn. Mijn grote wens is om te leren zulke onnauwkeurigheden, zulke variaties, bewerkingen, wijzigingen van de werkelijkheid te maken, zodanig dat ze nog echter zijn dan de letterlijke waarheid”, aldus Van Gogh. “Ik MOET schilderijen zien. Het meest verlangend naar Rembrandt ga ik nog deze week naar het nieuwe Rijkmuseum.”(L533) Hierop volgt een wervelwind van schilderijen uit de collectie van het Rijks.
Zonnebloemen en een baby
Naast brieven van Vincent aan Theo, citeert de verteller uit brieven van Theo aan hun zus Wilhelmina en brieven van Vincent aan collega-schilder Emile Bernard (1868-1941). Als Vincent vertelt over zijn nieuwe studies over de zaaier, zien wij allerlei schetsen van de zaaier op de kerkmuren. Als Vincent naar Arles vertrekt, beginnen de zonnebloemen te bloeien. De kerk kleurt geel zoals de logeerkamer die Vincent schildert voor zijn vriend Paul Gauguin (1848-1903). Theo schrijft aan zijn broer (L848) dat hij en Jo de ouders zijn geworden van een zoon: Vincent Willem. Vincent reageert (L850) vol enthousiasme op dit nieuws en wij zien tekeningen van de jonge Van Gogh-telg.
Tot slot een prachtige sterrennacht
Een van de laatste briefteksten die door de kerk gaat is “Hemel en aarde zullen verdwijnen maar mijn woorden zullen nooit verdwijnen. Die gesproken woorden, onze Heer God nam niet eens de moeite om ze op te schrijven. Die zin is het allerhoogste wat je met kunst kunt bereiken. Dat is pure, scheppende kracht”, aldus Vincent aan Emile Bernard (L632). Daarna beginnen in de Noorderkerk voorzichtig enkele sterren te stralen. Er volgen er steeds meer, we blijven in verwondering achter. Gun je zelf de kans en ontdek “The untold story” van Vincent meets Rembrandt in de Noorderkerk in Amsterdam.
Bekijk hier de video van Amsterdam Calling waarin Hennie Jaspers (ontwerper van de voorstelling) meer vertelt over het creatieproces.
Hier vind je alle details over Van Gogh en Rembrandt in Amsterdam, the untold story, in de Noorderkerk in Amsterdam.
50 jaar Van Gogh Museum
Aan het begin schreef ik al dat het Van Gogh Museum dit jaar vijftig jaar bestaat. In dit kader is op 12 mei jl. de nieuwste tentoonstelling ‘Van Gogh in Auvers’ geopend. In de laatste 70 dagen van zijn leven, maakt Van Gogh maar liefst 74 schilderijen en meer dan 50 tekeningen. Vijftig schilderijen en twintig tekeningen en schetsen uit deze periode komen nu samen in Amsterdam. Van Gogh in Auvers was tot 3 september 2023 te zien. Jammer dan.
© tekst en afbeeldingen Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en toestemming van ‘Van Gogh & Rembrandt in Amsterdam'.