Wat weet jij van het dagelijks leven uit de voormalige Deutsche Demokratische Republik (DDR)? Na de val van de Muur in Berlijn 1989 is er veel veranderd in beide Duitslanden. In de wijk Prenzlauerberg in Berlijn kun je in het Museum Alltag in der DDR zelf ervaren hoe de mensen in het oostelijk deel van Duitsland tussen 1945 en 1989 woonden en werkten. En dit allemaal voor niets: de entree voor het museum en de extra tentoonstelling is GRATIS.

Terug in de tijd

Na het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog (8 mei 1945) beslissen Rusland en de Geallieerden over de toekomst van Duitsland. Het land van de verliezer wordt in tweeën gedeeld: De Bondsrepubliek Duitsland (BRD) en de Duitse Democratische Republiek (DDR). Het oostelijk deel, de DDR komt onder gezag van Rusland en verandert in een socialistisch regiem met dictatoriale trekjes. Afluisterpraktijken zoals bekend van de geheime politie in Rusland (KGB) komen vanaf dan ook dagelijks in de DDR voor.

In het DDR-regiem coördineert de Stasi het afluisteren van de burgers. Om hier meer van te weten, raad ik je aan het Stasi-museum te bezoeken en/of het German SPY Museum, beide in Berlijn. Hoe de mensen wonen en werken tijdens de DDR-periode kun je ervaren in Museum Alltag in der DDR.

15 november 2023
viering 10-jarig bestaan Museum Alltag in der DDR

Kulturbrauerei Berlin

We staan in de Berlijnse wijk Prenzlauerberg voor de Kulturbrauerei. Zoals de naam doet vermoeden is dit een (bier)brouwerij. Het brouwen van en de verkoop van het gerstesap stamt hier uit 1842. Tot aan 1941 is hier dagelijks bier gebrouwen. Tijdens de oorlogsjaren hebben verschillende militaire eenheden hier huis gehouden. Nadat de vrede in 1945 is getekend, wordt het bierbrouwen weer opgestart. Het laatste biertje wordt hier in 1967 geproduceerd. Vanaf 1970 krijgt het gebouw de status van Architectuur onder monumentenbescherming. Daarna gebeurt er jaren nagenoeg niets, tot de val van de Muur in 1989. Twee jaar later (1991) wordt de BV KulturBrauerei opgericht. Als resultaat hiervan zien wij hier nu een dansschool, een theater, een bioscoop, een galerie, een fietsverhuur (Berlin on Bike)  en Museum Alltag in der DDR.

Museum Alltag in der DDR

 Na een hartelijke ontvangst door een van de medewerkers nemen we de trap (er is ook een lift) naar de eerste etage. De tentoonstelling is verdeeld in twee thema’s: Wonen en het leven rondom huis (1) en Werken in de DDR (2). De focus in beide delen ligt op de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw. We beginnen bij wonen en staan direct in de supermarkt. Hier wordt duidelijk welk assortiment er te koop was. Eén soort linzen, één soort erwten, één wasmiddel. Waarom ook de keuzestress veroorzaakt door meer dan tien verschillende merken van hetzelfde product zoals in onze supermarkten?

Reizen op de Transitroute

De oplettende bezoeker ziet dat op de lijst van vleesproducten wel meer dan vijftien soorten dierlijk vet staan. Bedenk hierbij dat alles van het dier werd gebruikt, niets werd weggegooid. Even verderop herkennen we de Intourist Shop, speciale winkels voor westerse toeristen langs de toenmalige Transitroutes door de DDR. Op de ’verplichte’ rustplaatsen langs deze route kon je met westerse valuta allerlei producten (drank, sigaretten, kaviaar enzovoort) kopen die de gewone burgers in het oosten moesten ontberen. Ondertussen haalde de Volks Polizei bakken met geld op door op grote schaal snelheidsovertredingen te bekeuren.

Lopen door de Duitse geschiedenis

Een bezoek aan dit museum is als het lopen door de Duitse geschiedenis. Van de supermarkt tot mode in de DDR. Van vakantie met een Trabi tot het kantoor van een fabriekschef. Dan lopen we een woonkamer van een kunstenaarsgezelschap binnen en zien we welke kunst er in die dagen werd gemaakt. We krijgen uitleg over de woningmarkt en het valt ons op dat de problemen van toen wel erg veel op die van vandaag lijken. We herkennen steeds meer beelden en voorwerpen van onze bezoeken aan de voormalige DDR. Veel jonge bezoekers moeten het hebben van deze sfeerbeelden, wij hebben nog persoonlijke herinneringen aan onze autoreizen over de Transitroute, de pauzes bij de Intershops. In onze besteklade ligt nog een taartschep die we uiteindelijk hebben gekocht van het verplichte wisselgeld van West- in Ostmarken.

Honnecker, hamer & sikkel

Het tweede deel betreden we via het kantoor van een fabrieksmanager. Op zijn bureau staan een grote telefoon en vele stempels. Aan de wand hangt een groot portret van partijleider Erich Honnecker. Rechts van het kantoor hangt, hoog in de ruimte het symbool van de socialistische maatschappij. Een man en een vrouw die een hamer en een sikkel dragen. Dé vaandeldragers van het socialisme! Wie wil daar dan niet bij horen…? Wie zien gezinnen met jonge kinderen en scholieren die langs de werkplaatsen lopen. Ouders vertellen over hun eigen ervaringen en attenderen hun kroost op de vrijheden en verworvenheden van de democratie. Zij geven de voorkeur een nationale driekleur zonder ster, hamer en sikkel.

 3 oktober 1990 het einde van de DDR

Een bezoek aan het Alltag in der DDR Museum is een bijzondere geschiedenisles. Ik heb eerder in Berlijn het DDR Museum aan de Spree bezocht. Dit laatste is veel commerciëler waardoor de historie er naar mijn mening minder goed uitkomt. Daarnaast betaal je  € 8 tot € 13,50 aan entree. Als je echt iets over het leven in de DDR wilt leren, raad ik je Museum Alltag in der DDR van harte aan. Er is een audiotour en er zijn QR codes die je met de gratis wifi in het museum, zelf kunt verkennen.

Terugblik op fototentoonstelling Bettina Flitner (Keulen 1961)

Kort na de val van de Muur heeft fotograaf Bettina Flitner talrijke mensen uit Oost en West-Duitsland op een stuk braakliggend niemandsland in Berlijn gesproken. Ze stelt hen allemaal dezelfde vraag: “Wat voelt u nu?” Ze maakt een serie portretten in zwart-wit . Onder het portret schrijft Flitner de antwoorden op haar vraag. Zowel de portretten als de antwoorden zijn ontwapend.

2014: Musterdorf Mestlin

De tweede fotoserie is in kleur, hierin zien we wat er geworden is van het socialistische modeldorp Mestlin in Mecklenburg-Vorpommern. De 50 foto’s in de twee fototentoonstellingen Niemandsland en Musterdorf (Modeldorp) zijn helaas op 14 januari 2024 weer ingepakt.

VERWACHT Heavy Metal in de DDR

Verwacht: Vanaf 19 maart 2024 kun je de expositie Heavy Metal in de DDR bezoeken. Deze tentoonstelling duurt tot en met 9 februari 2025. Kijk hier voor alle details.  

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan Alltag in der DDR Museum, genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.