Banksy gespot in Amsterdam
Er zijn Banksy’s gespot in Amsterdam! Op billboards en affiches, maar ook in twee exposities. Eén in Museum MOCO en een tweede in de Beurs van Berlage. Na de Keith Haring tentoonstelling in de Kunsthal (Rotterdam) is dit de tweede street art-kunstenaar met een museale expositie in ons land. Hoe komt street art in een museum terecht? Deze twee begrippen staan volgens mij haaks op elkaar. Na mijn bezoek aan Amsterdam zag ik opeens ook overal street art en graffiti in mijn woonplaats Nijmegen. Mijn telefoon staat nu vol kleurrijke tags en beelden. Tijdens mijn gesprekken met kunstenaar ‘Fred de Imker’ ontstond het idee om op dit blog het thema straatkunst een podium te geven. November wordt de maand van ‘street art’. Iedere woensdag neem ik je mee op mijn ontdekkingsreis door de wereld van graffitischrijvers, street art kunstenaars en museale belangstelling voor deze stroming. Vandaag deel een: Banksy in het MOCO in Amsterdam. Dit is de eerste museale expositie van deze street art kunstenaar in ons land en je kunt hier kennismaken met ruim 50 werken van zijn hand, uit zijn spuitbus.
Graffiti als kunstvorm in musea
Het voelt vreemd en verwarrend om een street art kunstenaar in een museum te zien. Maar dat is precies wat ik ga doen. Vóórdat ik het Villa Alsberg (MOCO Museum) binnen ga, loop ik door een tuinpoort waaraan met touwtjes twee rode ballonnen in de lucht dwarrelen. Banksy heeft de ballon vaak gebruikt in zijn stencils ‘Girl with balloon’. Er staat ook een bord waarmee bezoekers hun eigen Banksy selfie kunnen maken. En dat wordt het tijd voor mijn street art ontdekkingsreis in het museum.
Banksy hult zich als geboren graffitischrijver graag in de anonimiteit die bij deze creatieve stroming past. Hij leeft als een buitenstaander (outsider) die tegen zijn zin in, de wereld van het kunst establishment in wordt gesleurd. Hij steekt zelf veel en vaak de draak met galeries en musea. Ondanks dit bezocht hij, verkleed als oude man met lange baard, in 2003 het Tate Museum in Londen. Onder zijn arm draagt hij een papieren tas. Hij loopt heel gericht naar zaal zeven op de twee verdieping. Rondkijkend bepaalt hij de ideale plaats. Dan pakt hij zijn eigen werk uit de papieren tas en hangt (plakt) het op de muur. Hij voorziet het werk ook van een tekstbordje zoals alle andere kunstwerken in dit museum. Deze actie wordt niet opgemerkt door een suppoost, maar wordt wel opgenomen op de bewakingscamera. In dat laatste blijkt Banksy zelf weer een vinger in de pap te hebben. Hij gebruikt deze beelden later voor een promotievideo waarop hijzelf eerst onherkenbaar wordt gemaakt.
Na drie uur laat de lijm los en valt het werk ‘Crimewatch UK Has Ruined the Countryside of All of Us’ op de grond. Een bewaker komt snel aangerend om te zien wat er gebeurt in zaal zeven. Op 13 maart 2005 herhaalt hij een soortgelijke stunt in het Brooklyn Museum in New York. Met een andere vermomming loopt hij gericht naar de zaal van de ‘American Identities’ op de vierde verdieping. Of het werk hier acht (Banksy) of drie dagen (museum) heeft gehangen is onbekend. Belangrijker is dat de hele actie die maar 33 seconden duurt en nam weer is gefilmd. Banksy zegt later over de acties:
‘Mensen vragen vaak of graffiti kunst is. Het moet wel nu het in het f*cking Tate hangt’.
(Banksy, de man achter de muur, Will Ellsworth-Jones (Lebowski-2012).
Wie is Banksy?
Officieel weten we niets of bijna niets over de straatkunstenaar met het pseudoniem Banksy. Volgens hem maken het fenomeen anonimiteit een onverbrekelijk deel uit van de graffiti-wereld. Mede door de anonimiteit, de illegaliteit en de losbandigheid wordt graffiti ervaren als een spelletje met de autoriteiten. De pakkans is groot als je zo actief bent als Banksy of vóór hem Keith Haring. Het is juist die pakkans die de graffitikunstenaar een adrenaline kick bezorgt die hij niet zou hebben, en dan zeker zou missen, als het schrijfwerk legaal zou zijn.
Ondanks zijn streng bewaakte anonimiteit wil ik toch meer te weten over deze kunstenaar. Mijn kennisbron is onder andere de ‘niet geautoriseerde’ biografie ‘Banksy, de man achter de muur’ van journalist en schrijver Will Ellsworth-Jones. Dit boek is te koop in de museumwinkel van het MOCO. Banksy is in 1973 (of 1974) in de Engelse kustplaats Bristol geboren, hier zal hij zijn eerste graffiti-schrijfsels gezet als lid van de lokale graffiti gang DryBreadZ Crew.
Later verhuist hij naar Londen en ontwikkelt zich verder als street art kunstenaar. Hier maakt zijn publiek kennis met zijn antikapitalistische boodschappen. Banksy houdt zijn publiek graag een spiegel voor, kijk bij een bezoek aan MOCO eens goed naar ‘Laugh Now’,‘ Kids on Guns’, ‘Flower Thrower’ en ‘Bomb Hugger’.
In een periode van ruim tien jaar laat Banksy over de gehele wereld zijn stencils, tag en meesterwerken (master pieces) achter. In het vluchtelingenkamp ‘the Jungle’ in Calais maakt hij een muurschildering van Apple oprichter Steve Jobs. Jobs was zelf zoon van een Syrische migrant en we zien hem hier met een zak op zijn rug en een oude Apple computer in zijn rechterhand.
Er wordt veel gespeculeerd over de ware identiteit van Banksy. Zo wordt gesuggereerd dat zijn echte naam Robert Banks of Robin Cunningham zou zijn. Laatstgenoemde is in 1973 in Bristol geboren en vertrekt rond de Millenniumwisseling naar Londen Vooral journalisten proberen zijn echte naam te achterhalen. Dit is iets waar zijn echte fans helemaal niet op zitten te wachten. Het mysterie rondom de persoon wordt door de fans als authentiek ervaren. Als je eerlijk bent moet je ook zeggen dat Banksy zijn anonimiteit ook goed weet te gebruiken als marketinginstrument. Fantasie van fans is altijd sterker dan de waarheid.
Banksy wandeling en indoor art
In Londen kun je een speciale ‘Street Art en Banksy route’ lopen. Veel spuitwerk is ook weer verwijderd, deels omdat dit inherent is aan de wereld van graffiti en straatkunst. Schoonmakers die in opdracht van gemeenten publieke gebouwen en bruggen moeten schoon houden, hebben menig Banksy werk met schoonmaakmiddelen verwijderd. Een andere specifieke reden voor het verlies van Banksy’s werk is een graffiti-strijd in Londen tussen hem en (Team) Robbo. Er zijn ook werken verdwenen omdat fans de originele prints uit muren hebben gezaagd voor verkoop en omdat sommige gebouwen of muren zijn afgebroken in verband met nieuwe bouwplannen.
Banksy begon zijn creatieve loopbaan als straatkunstenaar, maar hij werd als snel populair en de vraag naar zijn werk groeide snel. Als reactie daarop begon hij met het maken van studiowerk. Op onaangekondigde tijdens organiseerde hij verkoopmomenten van zijn zogenaamde ‘indoor-art’. Ook opende deze indoor-art de deuren van galeries en musea voor hem. Zo kon hij werk gaan verkopen en inkomsten genereren. Door dit commerciële pad in te slaan, treedt Banksy in het spoor van zijn creatieve inspirators Keith Haring en Jean Michel Basquiat.
In het MOCO Museum zijn ook werken te zien die Banksy speciaal op canvas heeft gemaakt om zijn beeldprotest en -verhalen aan belangstellenden te kunnen verkopen. Het doek ‘Beanfield’ is hiervan een voorbeeld.
Apen en luipaarden
Het eerste werk dat ik tegenkom is een luipaard met een streepjescode. ik zie een luipaard die wegloopt van een transportwagen, de kooi waarin hij zat is gemaakt van een streepjescode. Dit beeld wordt door sommigen geïnterpreteerd als een statement van Banksy tegen de illegale handel in wilde dieren en hoe de consument deze wilde dieren tot producten maken. Anderen zien het als een metafoor: de streepjescode symboliseert de neiging van de mens om alles om hem heen te vercommercialiseren. Het zou laten zien hoe wij als mens veranderen in consument. Het luipaard staat hier symbool voor onze natuurlijke aard, onze oerdrift, om ons van deze kunstmatige consumptiemaatschappij te willen bevrijden.
Even verderop hangen apen met ‘sandwich borden’ om hun nek. Hun schouders hangen naar beneden en in combinatie daarmee interpreteer ik hun oogopslag als terneergeslagen. Op het bord staat: ‘Laugh now, but one day we’ll be in charge’ (lach nu maar, maar er komt een dag waarop wij het voor het zeggen hebben). Banksy stencilde deze chimpansees in 2002 voor het eerst op muren. Hij reageerde hiermee op de uitspraak ‘Don’t step on the little people on your way top the top’ (Trap niet op de gewone, kleine man, tijdens je weg naar de top). Hetzelfde sjabloon heeft Banksy later gebruikt met andere uitspraken, zoals ‘Keep it real’ (houd het realistisch) en ‘Lying to the police is never wrong’ (liegen tegen de politie is nooit verkeerd). Verderop het MOCO ontdek ik nog meer varianten van de chimpansee met sandwich bord.
Ballonnen, geweren en de bloemengooier
Belangrijke ingrediënten in het werk van Banksy zijn sociaal-maatschappelijke kritiek, satire, politieke commentaren en zwarte humor. In de voorstelling ‘kids on guns’ (2003) is de humor ver te zoeken of het moet een voorbeeld zijn van zwarte humor. Ik zie silhouetten van kinderen die op een berg wapens staan en er zweeft een rode ballon. Het lijkt erop dat de kinderen niet echt treurig zijn, hun aandacht wordt getrokken door de rode ballon in de vorm van een hart. Banksy zelf noemt dit werk een voorbeeld van zijn zogenaamde ‘indoor art’.
In de erker zie ik een buste met mozaïektegels voor het voorhoofd. Dit is een aanklacht van Banksy tegen de veel gevallen van kindermisbruik door katholieke priesters. Banksy ‘doopte’ deze buste van een geestelijke ‘Cardinal sin’ (‘kardinaal zonde’) Ik vertaal het liever als ‘Kardinale FOUT’.
En dan zie ik de bloemengooier. Op het eerste gezicht een verwarrend werk omdat ik een handgranaat in de hand van de gooier verwacht en niet een bos bloemen. Dit is weer eens zo’n voorbeeld van Banksy’s humor. Rage, de bloemengooier draagt een hoofddoek met daarover een baseball cap met de klep naar achteren, voor zijn mond is een doek geknoopt. Hij draagt een zwarte sweater en een witte broek. In zijn hand heeft hij een bos bloemen, gewikkeld in papier. De vrolijke kleuren van de bloemen en de groene stengels staan in fel contrast met (naar mijn idee) de agressieve houding van de man. Deze afbeelding is geïnspireerd op beelden uit de jaren 1960 toen er veelvuldig studentenrellen voorkwamen op universiteiten en op straat.
‘Het meisje met ballon’ is misschien wel het meest bekende werk van Banksy. Niet iedereen kent zijn naam, maar velen hebben deze afbeeldingen als wel eens gezien op posters, T-shirts of zelfs tatoeages. Eén van de beroemdste versies ervan werd gevonden aan de zijkant van een betonnen trap op de South Bank (Theems) in Londen. Op de vieze muur stond vaag in wit de tekst ‘there is always hope’ (er is altijd hoop). De kracht van dit werk van Banksy zit in de combinatie van de tekst, de troosteloze omgeving en de afbeelding van het meisje met de rode ballon.
Recent zag ik (een kopie) van ‘meisje met ballon’ in de Mexicaanse badplaats Cancun. Bij nadere bestudering van het stencil, moest ik helaas vaststellen dat de Banksy tag ontbreekt waardoor dit spuitwerk aan de eindeloze rij van ‘copy cats’ kan worden toegevoegd.
Ondanks het vele kopieerwerk waaraan vele afbeeldingen van Banksy ten prooi vallen, heeft de kunstenaar geen behoefte om zijn wettelijke beeldrecht op te eisen. Hij is in principe zelfs tegen deze vorm van eigendom. Om de echtheid van zijn werk te laten zien en vervalsingen tegen te gaan, richt hij in 2008 de organisatie ‘Pest Control’ op. Alléén werken die door deze organisatie als ‘echt’ worden aangemerkt, krijgen een certificaat. Dit is de helft van een door Banksy’ s ontworpen bankbiljet van £ 10 met daarop de afbeelding van wijlen Prinses Diana.
Mijn ervaringen:
De sfeer in het MOCO Museum is gastvrij en open. De werken van Banksy hangen in verschillende zalen verspreid over drie etages. Ik zie veel jeugd en hoor allerlei talen om me heen. De toegangsprijs van € 12,50 (€10 voor studenten) weer houdt hen er blijkbaar niet van om het veelbesproken werk van Banksy te bekijken.
Het merendeel van de Banksy-werken hier is specifiek voor exposities en verkoop gemaakt. Banksy organiseerde zelf vaak verkopen van zijn werk, waarbij de liefhebbers hem nooit te zien kregen. Een deel van deze ‘collectors items’ kun je hier zien. Er hangen en staan hier ook enkele werken die zo van de straat komen, zoals een uitgezaagde muur in de tuin en een volledige beschilderde bus in een aparte aangebouwde (donkere) tent naast het museum.
Om meer over het werk van Banksy te leren kan ik je de audio van harte aanbevelen. Deze is verkrijgbaar bij de receptie bij binnenkomst. Ik heb veel plezier gehad aan de uitleg die bij veel werken werd gegeven en je kunt de teksten steeds weer opnieuw beluisteren als je de werken intensiever bekijkt.
Dat Banksy zich ook heeft laten inspireren door het werk van Andy Warhol, zie je in de kelder als je de zeefdruk van Kate Moss (2005) ontdekt. Je herkent de stijl van Warhol direct als je zijn beroemde werk ‘Marilyn’. voor de geest haalt. Als verrassing voor Moss heeft Banksy het origineel van dit werk op de badkamer muur van het appartement aangebracht, tijdens de huwelijksreis van Kate Moss. later naakt hij meerdere (gelimiteerde) versies voor de verkoop. Leuk detail is dat de zeefdrukken waarop Kate Moss staat met blond haar, voor de hoogste prijzen worden verkocht.
Het dichtst bij het mystieke gevoel van graffiti kom je in de speciaal aangebouwde tent in de museumtuin. In een donkere ruimte staat een pantserwagen compleet beschreven met graffiti. Op dit werk de SWAT Van (2006) ervaar je op de ene kant het ademloze moment vóórdat een speelse kwajongen een streek uithaalt. En op de andere kant ontdek je de rauwe agressie en het vandalisme van elkaar overlappende verfstreken. Banksy laat via deze pantserwagen zijn bravoure houding spreken als het gaat over zijn waarheid ten aanzien van macht. Je voelt de dreiging bijna fysiek in deze donkere ruimte. De originele functie van het voorwerp (in dit geval de pantserwagen) wordt volledige ondermijnd door de nieuwe functie die Banksy het geeft. Net zoals Marcel Duchmaps een urinoir transformeert tot fontein, geeft Banksy het pantservoertuig in SWAT Van een nieuwe functie van speeltuin en daarmee wordt het een contra-cultureel canvas. Dit werk is tijdens de loop van deze expositie aangekocht door de eigenaren van het MOCO Museum.
De museumwinkel (in de kelder) heeft een leuke collectie cadeaus’ waarmee je verrassend uit de hoek kunt komen tijdens de komende feestdagen. Van buttons tot posters, van T-shirts tot allerlei boeken over street art en over Banksy (en Warhol). Als je alleen de Museumwinkel wilt bezoeken, moet je dat bij binnenkomst even melden bij de portier.
Banksy ‘Laugh Now’ is nog tot en met 31december 2016 te zien in het MOCO Museum in Amsterdam Museumkaarthouders krijgen € 3 korting op de entreeprijs van € 12,50. het museum is dagelijks geopend van 10.00 tot 18.00 uur.
Zin om een Banksy te kopen? Kijk dan eens op de site van Lionel Gallery in Amsterdam.
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst gebruik van afbeeldingen met dan aan het MOCO Museum
MOCO Museum
MOCO is het nieuwste museum in Amsterdam op het gebied van Moderne hedendaagse kunst (MOdern COntemporary Museum). Op 9 april jl. openden dit museum haar deuren met twee spraakmakende exposities: Andy Warhol’s ‘Royal’ en Banksy.’s ‘Laugh now’. Van beide kunstenaars samen zijn meer dan 80 werken te zien in een fraai gerestaureerde stadsvilla (1904) van architect Eduard Cuypers, neef van de beroemde bouwmeester Pierre Cuypers. ‘Zijn’ Rijksmuseum ligt tegenover deze statige Villa Alsberg. Deze stadsvilla werd tot 1939 gebruikt als privé huis, daarna kreeg het allerlei andere functies en nu is het een museum. De laatste verbouwing en renovatie is uitgevoerd door Studio Piet Boon.
Het museum is een privé initiatief van kunstverzamelaars en galeriehouders Lionel en Kim Logchies. In hun kunstbolwerk ‘Lionel Gallery’ vind je o.a. werk van hun favoriete kunstenaars zoals Keith Haring, Andy Warhol, Jean Michel Basquiat, Damien Hirst, Jeff Koons, Picasso en Salvador Dali. Hiernaast hebben ze een warme belangstelling ontwikkeld voor de ontwikkeling van de street art beweging. In hun verzamelactiviteiten richten ze onder andere op ontwikkelingen van kunstenaars met nieuwe trends en innovatieve vormen in de zogenaamde ‘ondergrondse kunst-scene’. In de toekomst willen ze hun publiek nader kennis laten maken met o.a. Os Gemeos, KAWS en Maya Hayuk. Je vindt het MOCO Museum naast het van Gogh Museum dichtbij het Museumplein.
Meer weten over Banksy? Bekijk dan de film ‘Exit through the gift shop’ (2010). Deze documentaire werd gedraaid tijdens het Sundance Film Festival in 2010 en werd genomineerd voor een Academy Award.