De een houdt van woonprogramma’s op televisie, de ander struint graag op websites als Funda. Bijna schaamteloos gluren hoe een ander woont of hoe je droomhuis er uit kan zien. Eén van mijn liefhebberijen is het huis of atelier van een kunstenaars bezoek. Zelf zien in welke omgeving kunstenaars hun meesterwerken maken en hoe hun atelier eruit ziet. Dit jaar viert het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht haar 100ste verjaardag. Een mooie gelegenheid om tijdens ons verblijf in Utrecht dit unieke huis te bezoeken. Dit huis is ontworpen in 1924 en oogt een eeuw later nog steeds modern en innovatief. Wat weet jij van het Rietveld Schröderhuis?

Meubelmaker & architect

Een jaar nadat advocaat Frits Schröder (1878-1923) de man van Truus Schröder-Schrader (1889-1985) overlijdt, vraagt zij aan Gerrit Rietveld (1888-1964) om een huis voor haar gezin te ontwerpen. Gerrit Rietveld komt uit een familie van meubelmakers en zo leerde Truus hem enkele jaren daarvoor ook kennen. Haar man had voor hun huis een kast besteld bij de vader van Rietveld en Gerrit kwam dit meubelstuk bezorgen. Gerrit is dan nog vooral actief als meubelmaker. In 1919 ontwerpt hij zijn beroemde rode stoel. Van 1904 tot 1908 volgt Rietveld avondlessen bij architect Piet Klaarhamer en bij Het Kunstindustrieel Onderwijs der Vereeniging van “Het Utrechtsch Museum van Kunstnijverheid te Utrecht“. In 1910 begint hij aan een tweede cursus bij Klaarhamer. In 1917 opent Gerrit zijn een meubelmakerij in Utrecht. Hij is wars van de traditionele en massieve meubels die in die dagen werden gemaakt.

Truus Schröder weet precies wat ze wil:
Soberheid en leven in plaats van geleefd worden

Een vrouw met een visie

Als Frits Schröder, Rietveld in 1921 uitnodigt voor een kamerverbouwplan, wordt snel duidelijk dat Truus haar eigen ideeën heeft. Ze luistert aandachtig naar Rietveld en deelt op haar beurt haar visies met hem. Als Frits twee jaar later overlijdt, wil Truus een nieuw begin, een nieuw huis voor haar en haar drie kinderen. Een huis dat licht is en niet de zwaarte heeft van hun oude woning. Ze heeft een budget van 6000 gulden en nodigt Gerrit Rietveld uit om een ontwerp te maken. De eerste schets keurt ze af. Ze legt haar ideeën over de ideale woning nog eens uit en dan ontstaat er een totaal nieuwe ontwerp. Een huis dat van binnenuit wordt opgebouwd. De woonwensen van de bewoners staan in dit proces centraal, er moet volop ruimte en licht zijn. Truus vraagt zich af of muren wel vast moeten zijn, zijn schuifwanden misschien een optie?

Sloffen aan en audiotour mee

Er is maar beperkt ruimte in het Rietveld Schröderhuis waardoor je je bezoek vooraf online moet aanmelden. Als we bij de woning komen, krijgen we sloffen aangereikt en een audiotour. Daarna hebben we alle tijd om zelf het huis in ons eigen tempo te verkennen. Het huis telt twee verdiepingen, op de begane grond wordt gewerkt, op de eerste verdieping gewoond en het leven gevierd. De levenswijze van Truus Schröder kun je in een woord beschrijven: soberheid. Dat is wat je hier ook ervaart. Geen onnodige luxe, alles wat er is, doet er toe. Op de begane grond is een ruime keuken met de slaapkamer voor de keukenhulp. Er is een luik waardoor de bestellingen worden afgeleverd. Er zijn geen gordijnen maar luiken om de ramen te verduisteren en een gevoel van veiligheid te creëren. In het archief liggen nog rollen met ontwerpen voor De Stijl.

Het atelier van Truus en de studeerkamer maken het geheel op deze werketage compleet. Bij de trap ontdekken we vier lades, dit zijn de postbakjes voor Truus en haar drie kinderen. Ook staan er twee telefoons bovenop deze kast, één voor privé en één voor het werk.

Het hele Rietveld Schröderhuis ademt De Stijl

De Stijl in functie en kleur

Als ik de trap op wil lopen, rinkelt er een bel. Opeens schuift er een wand voor de trap. Wat gebeurt hier? Boven worden de schuifwanden verplaatst. Hiervoor wordt beneden de schuifdeur voor de trap (tijdelijk) gesloten. In 1917 is in ons land De Stijl opgericht. Rietveld is een belangrijk lid van deze nieuwe kunststroming. Je ziet dat hier zowel in het functionele gebruik van de ruimte als in het kleurgebruik terug. Rietveld gebruikt de ruimte in en om het huis optimaal. Overal verwerkt hij in zijn ontwerp de drie dimensies: hoogte, breedte en diepte. De schuifdeur voor de trap heeft meerdere functies. Als de deur dicht is, kun je beneden rustig werken en het scheelt ook in de stookkosten.

“De kinderen vinden het maar een gek huis en schamen zich er voor
als anderen er iets van zeggen.” Truus Schröder.

Wonen tussen schuifwanden

In de woonkamer op de eerste etage is een innovatief hoekraam gemaakt. Als je dit opent, valt de hoek weg en heb je het idee alsof je buiten staat. Overdag is de bovenverdieping een grote open ruimte. ’s Avonds worden de schuifwanden gesloten en dan ontstaan de slaapkamer voor zoon Binnert (1912-1994) en een aparte slaapruimte voor de dochters Marjan (1913-1990) en Han (1918-1992). De slaapruimte van Binnert is overdag ook de muziekkamer, hier staat de vleugel. Truus zelf heeft een hele sobere, compacte slaapkamer met een wastafel in een kast. Tussen haar slaapkamer en die van de dochters ligt de badkamer (met zitbad). De slaapkamers van de kinderen zijn ook buitenom verbonden met een balkon. Het is een bijzondere ervaring om dit huis te verkennen en ik zou er stiekem zelf ook wel in willen (proef)wonen.

Mijn ervaringen in het Rietveld Schröderhuis

• Het Rietveld Schröderhuis is in 1924 ontworpen door Gerrit Rietveld voor de jonge weduwe Truus Schröder. Zij had zelf een flinke vinger in de pap bij de indeling en inrichting. Truus Schröder heeft hier tot aan haar dood in 1985 gewerkt en gewoond;
• Ik word helemaal blij van dit huis en dat komt vooral door het vele licht dat hier naar binnen valt. Ondanks dat de groene weidsheid van 1925 er nu niet meer is, voelt het huis nog licht aan;
• Het effect van de schuifdeuren is ondanks de eenvoud van het idee een openbaring. Als de museummedewerkster aan de koorden treft en de wanden verzet, gebeurt er echt iets. Iedereen blijft opeens staan en kijkt verwondert naar de nieuwe ruimte die ontstaat;

• In het huis naast het Rietveld Schröderhuis bevindt zich de receptie en museumwinkel. Hier zijn ook lockers, toiletten en een filmkamer. De video die hier wordt vertoond is zeker de moeite waard. Je hoort zowel Truus Schröder als Gerrit Rietveld zelf praten over hun gezamenlijke passies en ontwerp.

Een boek over een geheime liefde

Jessica Geel (1973), cultuurhistoricus en journalist heeft een boek geschreven over de (geheime) liefde tussen Truus Schröder en Gerrit Rietveld. Ruim veertig jaar hadden ze een relatie, naast het gegeven dat Gerrit getrouwd bleef met Vrouwgien Hadders (1883-1957). Met haar kreeg hij zes kinderen, waarvan dochter, schilder en tekenaar Bep Rietveld (1913-1999) de oudste is. 

Het Rietveld Schröderhuis is geopend van dinsdag tot en met zondag van 11.00 tot 16.00 uur. Lees hier alle praktische details. Museumkaarthouders betalen alleen en toeslag van € 3 per persoon. Reserveer hier je ticket online zodat je niet voor een dichte deur komt te staan.

© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan ene met toestemming van het Centraal Museum en het Rietveld Schröderhuis.