In de lichtstad Eindhoven woont en werkt kunstenaar Victor Sonna (1977). In 2015 kocht hij in een ‘vintage store’ in New Orleans een ketting van een ‘tot slaaf gemaakte’. Deze aankoop is het startpunt van een persoonlijke ontwikkelingsreis van Sonna door Ghana, Suriname en Nederland. Het eindresultaat van deze ontdekkingsreis is de solotentoonstelling 1525 in het Van Abbemuseum. Ik sprak met Victor Sonna in Eindhoven. Jij kunt t/m 30 mei 2021 deelgenoot worden van dit bijzondere avontuur.

Sneak preview Victor Sonna 1515

Wie is Victor Sonna?

Victor Sonna is geboren in Yaoundé, Kameroen. Op zijn 19e verhuist hij naar Nederland waar hij zich heeft ingeschreven voor de Design Academy in Eindhoven. Op advies van een docent stapt Sonna in het derde opleidingsjaar over naar de AKV St. Joost in ‘s­ Hertogenbosch. Victor Sonna heeft een sterk ontwikkeld gevoel voor vrijheid en kan moeilijk aarden tussen strakke (opleiding/maatschappij)-structuren. De extra ruimte aan de kunstacademie doet hem goed. Aan St. Joost volgt hij de richting voor beeldend kunstenaar. Victor Sonna maakt in zijn werk veel gebruik van bestaande materialen. Hij verwekt deze tot indrukwekkende kunstwerken. Zijn werk is aangekocht door verschillende internationale verzamelaars en musea.

Het creëren van een eenheid van tegenstellingen

Op zijn website deelt Sonna zijn visie op de huidige samenleving:

“In een samenleving die steeds meer op vooruitgang en jeugd gericht is, lijkt de dood een taboe te worden. De focus van mijn werk bestaat uit lagen en verbanden van de geschiedenis die zijn geëtst, gevangen en gelaagd in de aarde. Miljoenen wezens en mensen zijn gekomen en gegaan en zijn één geworden met het land waarop ze ooit leefden. Ik ben geïnteresseerd in het creëren van een eenheid van tegenstellingen die onze wereld vormt. Dood en levend”.

“Ik werk niet met een vooropgezet plan. Ik had niet voorzien dat een aankoop zou  leiden tot deze reis. Zo gaat dat vaker bij mij; het één vloeit voort uit het ander. Ik duik erin en onderga het.” 

 Victor Sonna (Eindhoven, 2020)

Wat is de betekenis van deze tentoonstelling?

Tijdens zijn bezoek aan New Orleans in 2015, kocht Victor Sonna ketens ‘van een tot slaaf gemaakte’. Aan het begin van de tentoonstelling liggen de handboeien in een vitrine. In deze handboeien is het nummer 152 gegraveerd. Voor Sonna was deze aankoop het startpunt van een persoonlijke ontdekkingsreis. Terug in Nederland, blijft de aankoop enige tijd doelloos liggen. In 2016 is hij aanwezig bij de lezing ‘het geëmancipeerde museum’ van Steven ten Thije. Na deze voordracht spreekt Sonna, Ten Thije aan en vertelt hem dat hij ook in Eindhoven woont. Victor nodigt Steven (curator Van Abbemuseum) uit voor een bezoek aan zijn atelier. Er ontwikkelt zich een diepgaand gesprek over kunst, maatschappij visie, kunstenaarschap, museale betrokkenheid en inclusiviteit. Dit atelierbezoek wordt het startpunt van een serie gesprekken en een gezamenlijke ontdekkingsreis. Het is ook het startpunt van een drie jaar durend project dat we nu kennen als 1525.

Kunstenaar en curator ‘samen op reis’

Het resultaat van de persoonlijke ontwikkelingsreis die Sonna en Ten Thije samen maken is een tentoonstelling met 152 unieke kunstwerken (serie 152), 6 films en 52 prints. De twee mannen blijven elkaar bevragen over de functie van kunst en het museum in het licht van maatschappelijke ontwikkelingen. In Nederland merkt Victor dat er wordt gesproken over het thema slavernij. Ook hij wordt er vanwege zijn huidskleur op aangesproken en naar gevraagd. Maar Sonna heeft persoonlijk geen verleden met slavernij, hij is in Kameroen geboren en daar speelde/speelt dit thema niet. Sonna’s vrije geest wilde er toch meer van weten en zo ontstond het plan voor een reis naar Ghana. Aan de Afrikaanse westkust vertrok in 1525 een van de eerst schepen met slaven richting het Caraïbische gebied.

Het dubbele gezicht van Ghana

De slavernij geschiedenis heeft in Ghana twee kanten. Enerzijds werden hier de tot slaaf gemaakte Afrikanen op transport gezet richting het Caraïbische gebied. Anderzijds waren het Afrikaanse mensenhandelaren die de Europeanen voorzagen van steeds nieuwe groepen mensen. Dit dubbele gezicht laat Victor ons zien in de serie 152. Op alle locaties heeft Sonna ook gefilmd. Deze beelden zijn later bewerkt tot zes mini documentaires die je deelgenoten maken van zijn reiservaringen en mede als gevolg daarvan van zijn steeds verder groeiende inzicht in de vele gezichten van het begrip slavernij.

Serie 152 

Voor zijn serie 152 verzamelde Victor Sonna 152 Europese gobelins, gemaakt tussen 18de en 20ste eeuw. Op deze wandtapijten zien we Europese welgestelde families in paradijselijke omgevingen. Alles lijkt ‘pais & vree’. De afbeeldingen geven geen beeld van de werkelijke maatschappelijke omstandigheden in die jaren. Sonna bewerkt en verwerkt deze gobelins samen met lokale ambachtslieden tot series die hij Bleek & Stof, Suiker & Rubber en Kaarten noemt. In Ghana combineert hij de Europese gobelins met kente, een traditioneel geweven doek uit Ghana. Dit combineert hij met Afrikaanse sculpturen én voorwerpen met een relatie tot het thema slavernij. Sonna maakt inkepingen in de wandtapijten, deze openingen worden door de lokale wevers weer opgevuld en samengevoegd met gekleurde stroken kente. Door deze aanpak is het alsof je de littekens van de geschiedenis voelt.

Suiker en Rubber

Uit de vele ontmoetingen en gesprekken die Sonna in Ghana heeft, wordt zijn nieuwsgierigheid geprikkeld voor de eindbestemming van de vele Europese schepen die uit Ghana zijn vertrokken. Hij kiest daarop voor en bezoek aan Suriname, een land met een sterke binding met Nederland, zijn nieuwe vaderland. Maar Suriname is ook een land waar, in tegenstelling tot Ghana, elke inwoner een familiegeschiedenis heeft met het slavernij verleden. Na aankomst in het Caraïbische gebied werden de ‘tot slaaf gemaakten’ hier ingezet voor het werk op de suiker- en rubberplantages. De vreselijke verhalen uit de tijd, kruipen als het ware onder je huid. Dit gevoel laat Sonna ons ervaren in de twee reeks wandtapijten die hij ‘Suiker & Rubber’ doopt.

Een jeugdherinnering uit het leven van Victor Sonna

“Als kind droeg ik gescheurde slippers. Ik durfde niet tegen mijn moeder te zeggen dat er gaten in zaten. Er was simpelweg geen geld voor nieuwe slippers. Ik bleef ze dragen. Iedere avond trok ik mijn kapotte slippers uit en veranderde ze in iets anders. Bijvoorbeeld een boot, een auto of en eiland. Ik creëerde een nieuwe context voor mijn gescheurde slippers, en zo gaf ik ze een nieuwe identiteit. De grens tussen afbeelding en realiteit was vervaagd”.

Hoe is de tentoonstelling ingericht?

Er is gekozen voor een installatie van steigermateriaal, die is maar liefst 25 meter hoog. Deze constructie staat in de Toren van het Van Abbemuseum. Op deze manier kunnen de bezoekers beide kanten van de kunstwerken bekijken. Dit was een belangrijk uitgangspunt voor Sonna. “Er zitten altijd twee kanten aan een verhaal of gebeurtenis”, aldus de kunstenaar.  

Het ontwerp van de steigerconstructie verwijst naar de toren van Babel. Dit wordt gezien als het oorsprongsverhaal over het uiteenvallen van de mensheid in verschillende volkeren. Sonna ziet zijn ontwerp als de omgekeerde toren van Babel.

De naam 1525 is een spel met de getallen 152, 2015, 25 en 1525. Je wordt
hierdoor ook geattendeerd op een historische gebeurtenis uit 1525.

Wat was de aanleiding voor deze tentoonstelling?

Het bereiken van het (voorlopige) eindpunt in de jarenlange dialoog tussen Victor Sonna en Steven ten Thije was de aanleiding voor deze tentoonstelling in Eindhoven. Daarnaast past deze tentoonstelling in de deelname van het Van Abbemuseum in het landelijke programma Musea Bekennen Kleur.
Op mijn vraag aan Sonna of de vele internationale acties in het kader van Black Lives Matter ook van invloed is geweest, antwoordt hij ontkennend. “Dit proces speelde al eerder en staat voor mij los van BLM”, aldus Sonna. Later in ons gesprek, attendeert Sonna er nogmaals op dat het voor hem erg belangrijk is dat mensen beseffen dat elk verhaal, elke gebeurtenis twee kanten heeft. Dit laat hij ons letterlijk zien in de Toren in het Van Abbemuseum. De serie 152 kun je steeds aan voor- en achterzijde bekijken en op je in laten werken.

Ik kan het niet beter zeggen…

Na mijn bezoek aan 1552 en mijn gesprek met Victor Sonna vraag ik me af: “Hoe omschrijf je 1525”?  En dan schiet me een uitspraak te binnen van Rudi Fuchs. Hij zei het ooit mooi tijdens een lezing: “Kunstenaars hebben een ander brein dan jij en ik, ze bedenken dingen die nog niet eerder zijn bedacht en laten ons dingen zien die we niet eerder zagen. Daarom zijn kunstenaars van grote waarde voor de maatschappij”.

Wat mij betreft is dit een prachtige samenvatting van Victor Sonna – 1525. Ik wens iedereen veel ontdekkingsenergie.

Victor Sonna -1525 is tot en met 30 mei 2021 te zien in de Toren van het Van Abbemuseum in Eindhoven.

Later deze zomer verschijnt er een publicatie bij de tentoonstelling. Het wordt een uitgave die rijk is geïllustreerd en het bevat een essay van tentoonstellingsconservator Steven ten Thije en een interview met Victor Sonna.

* Inclusie heeft betrekking op het feit dat iedereen, ongeacht afkomst, gender, kansen en mogelijkheden, volwaardig mee kan doen en erbij hoort. Tegenwoordig hoor je vaak het begrip inclusieve samenleving als synoniemen voor de gevarieerde samenleving.

Doe­-het-­zelf-rondleiding

Met de speciale doe­-het-­zelf-tour kun je verbanden leggen tussen de tentoonstelling 1525 en de kunstwerken uit de collectie van het Van Abbemuseum.

Publieksprogramma

Tijdens de duur van de tentoonstelling wordt er een uitgebreid publieksprogramma aangeboden. De thema’s zijn: ‘Wie zijn wij?’ en de ‘Sporen van een koloniaal verleden in Brabant’ In dit programma worden bezoekers uitgenodigd te reflecteren op de rol die complexe geschiedenissen als slavernij en kolonialisme spelen in ons leven. Vanaf oktober 2020 kun je deze overwegingen ook terug te vinden in het museum.

© tekst, foto en video Wilma Lankhorst
© gebruik van het beeldmateriaal met dank aan het Van Abbemuseum, Victor Sonna en alle bruikleengevers.

Landelijke samenwerking: Musea Bekennen Kleur

Musea Bekennen Kleur  is een initiatief van dertien musea in ons land. Zij werken samen rondom de vraagstukken diversiteit en inclusie* binnen de museale sector. Het doel is musea duurzaam te verenigen in hun streven om diversiteit en inclusie daadwerkelijk te verankeren in het DNA van de verschillende organisaties. Daarbij ligt de focus op 4P’s: programma, publiek, personeel en partners. De tentoonstelling 1525 van Victor Sonna is onderdeel van dit programma.

De deelnemende musea in het programma In Musea Bekennen Kleur zijn onder andere: Amsterdam Museum, Bonnefanten Museum, Centraal Museum, Dordrechts Museum, Frans Hals Museum, Museum Arnhem, Museum Het Rembrandthuis, Nationaal Museum voor Wereldculturen, Rijksmuseum, Stedelijk Museum, Van Abbemuseum, Van Gogh Museum en het Zeeuws Museum.

Lees ook …Woorden doen er toe

Woorden doen er toe – Words Matter is een incomplete gids voor woordkeuze binnen de culturele sector. Deze uitgave is ontwikkeld door het Tropen Museum (Amsterdam),  Afrika Museum (Berg en Dal), Museum Volkenkunde (Leiden) en het Wereldmuseum   (Rotterdam).