De tentoonstelling Spuiten & Stikken wordt gepresenteerd als ‘Kunst met een boodschap’. Deze titel is een mooi woordspelletje met het in 2016 veel bekeken tv-programma Spuiten & Slikken. Graffitikunstenaars worden in de kunstwereld vaak spuiters genoemd. Van hen is bekend dat ze (snel) reageren op maatschappelijke ontwikkelingen. Hoe dat het geval is bij textielkunstenaars ga ik onderzoeken in het Centraal Museum in Utrecht.

Waarom spuiten & stikken?

Graffiti en textielwerk zijn al jaren twee kunstvormen die in opkomst zijn aan de rafelrand van het kunstenveld. Graffiti stond decennia synoniem aan illegale spuitactiviteiten door met name jonge waaghalzen. In de schemeruren en ’s nachts schreven (spoten) ze, in voor leken, onbekende taal (tags) illegaal op muren, viaducten, treinen en bruggen. Schoonmaakdiensten hadden er een flinke taak aan om deze illegale schrijfsels daarna weer te verwijderen. Het werk van graffiti-spuiters werd niet serieus genomen door de gevestigde orde, er was vooral irritatie.

Leuk voor vrouwen

Ook textielwerk werd lang niet als serieuze kunstvorm gezien. Het was leuk voor vrouwen om thuis hun creativiteit te beoefenen op het gebied van handwerk. Gezellig ’s avonds bij de schemerlamp kruissteekjes maken. Op sommige kunstopleidingen werd het vak ‘textiele kunst’ wel aangeboden, maar het was vooral een richting om de vrouwelijke studenten in ‘weg te zetten’. Best bijzonder als je bedenkt dat deze studierichting op de beroemde Bauhaus-opleiding toentertijd de meest rendabele studierichting was. Ondanks dit financiële succes beoordeelden de met name mannelijke, witte en westerse kunstwetenschappers eeuwenlang dat textielwerk niet in de kunstgeschiedenis thuis hoorde. Zo verging het ook decennia lang  de graffitischrijver. 

“Kunst is niets als je niet elk
deel van de bevolking bereikt”

uitspraak Keith Haring

Keith Haring

De Amerikaanse popart kunstenaar Keith Haring (1958-1990) vond dat ‘Kunst niets is als je niet elk deel van de bevolking bereikt’. Haring verhuisde voor zijn studie naar New York. Daar heeft hij een kunstopleiding succesvol doorlopen. Hij ontwikkelden een eigen, cartoonachtige stijl. Hij sprak met krijttekeningen op lege billboards in de metro van New York tot zijn publiek over thema’s als aids, racisme en apartheid. Vanwege zijn graffiti-achtergrond werd Haring in het begin van zijn carrière nauwelijks serieus genomen. Later kochten grote musea zijn werk. Zowel graffiti als textielwerk bezitten zowel het vermogen tot activisme als tot sociale verbinding. De laatste jaren stellen steeds meer musea zich open voor maatschappelijke ontwikkelingen en kunstvormen die lang niet binnen de muren te zien en te horen waren. Het team van het Centraal Museum laat ons nu kennismaken met deze twee kunstvormen.

Spuiten om museummuren

De zalen voor de tijdelijke exposities in het Centraal Museum zijn hoger dan wat je doorgaans ervaart in musea. De uitgenodigde (graffiti-)kunstenaars konden zich flink te buiten gaan op de grote witte wanden. In zaal een word je blik bij binnenkomst direct gevangen door een groot werk van Keith Haring. Links hiervan ontdek ik een meer dan wand vullend werk van de Mexicaanse kunstenaar Carlos Morales. Ik zie acht silhouetten van gezichten met daar tussenin papieren kostuums. De gestileerde gezichten, opgebouwd uit meerdere lagen, zijn Morales’ interpretatie van de oermythe van de slangen god Naga die het universum vormgeeft met haar stem. Elke 25 miljoen jaar werpt Naga haar huid af en begint een nieuw, onbekend heden. De kostuums tussen de gezichten staan voor de werelden van verleden en toekomst.

Carlos Morales is al decennia op zoek een nieuwe taal. In de filmzaal achter zijn kunstwerk, kun je hier een documentaire over zien. Deze film is samen gemaakt met een koor uit Utrecht. 

Gevecht met de draak

Van Keith Haring hangt hier een groot doek (4 meter breed x 7,36 meter hoog), zonder titel uit 1983. Op een geel geverfd zeildoek zijn met felle kleuren drie menselijke figuren getekend die door een kruis zijn gespietst. Links hiervan lopen talrijke groene mensfiguurtjes, allen met een stok in de hand. Tussen hen in ligt een fantasiefiguur, een soort draak. Ik zie twee wapperende benen, twee borsten een paar ogen en een opengesperde bek waar vuur tongen uitkomen. Helaas hangt er geen informatie bij het werk waardoor ik er verder niets meer over kan zeggen. Ook het worldwideweb biedt hiervoor geen uitkomst.

Textielkunst uit de hele wereld

In de tentoonstellingszalen ontdek je graffiti- en textielkunst samen in een ruimte. Je ontdekt hier hoe textielwerk uit de hele wereld zich in al zijn kwetsbaarheid uitspreekt en hoe graffiti kunst van de jaren zeventig tot nu in grote verscheidenheid de taal van de straat viert. Naast kijken en ontdekken kun je ook zelf meewerken aan nieuwe kunstwerken. Er worden workshops aangeboden door Creative Lab Utrecht (CLU). De in Utrecht wonende graffitikunstenaar Munir de Vries (1988) heeft een ontwerp gemaakt voor een groot wandkleed waarop hij ons Nederlands slavernijverleden verbeeld. Op 13, 14 en 15 augustus worden tussen 12.00 en 17.00 uur workshops aangeboden om hier aan mee te werken. Kijk op deze link. Ik kan je zo’n workshop van harte aanbevelen.

Jaren geleden heb ik een graffitiworkshop in Berlijn gevolgd. Sindsdien kijk ik met andere ogen naar deze kunstvorm. Op 17 – 24 augustus en op 7 september (14.00 tot 15.30 uur) is er een graffiti-workshop. Kijk hier voor de details. 

Droomwolk

Uit het grote aanbod aan textiele werken wil je graag je aandacht vragen voor de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Igshaan Adams. Adams is in 1982 in Kaapstad geboren. Hij groeide op in de community Bonteheuvel, op de Cape Flats in het zuidoosten van Kaapstad. De ontstaansgeschiedenis van Bonteheuvel gaan terug tot het tijdperk van de apartheid in Zuid-Afrika. Zelf noemt Adams zich queer. Hij maakt onder andere grootschalige wandtapijten, wand- en vloerinstallaties van allerlei alledaagse materialen zoals plasticwaslijndraad, stofresten, textiel zoals washandjes en tuinhekken. Voor zijn werk grijpt hij vaak terug naar zijn jeugdherinneringen, familierelaties, het huis waarin hij opgroeiden en de gekleurde gemeenschap waarin hij woonde. Naast een groot wandkleed hangt hier een droomwolk van zilverkleurig draad met daarin onder andere gekleurde kralen en kleine figuurtjes.

Verhalen uit de eigen collectie

Bij de voorbereiding van deze interessante tentoonstelling is ook opnieuw naar de eigen collectie gekeken.. Op uitnodiging van het museumteam heeft Utrechtse collectief Crafting Resistance (CR) verder onderzoek gedaan naar deze objecten. CR ziet textiele werkvormen als symbolische en politieke instrumenten. Textiele werken kunnen bijvoorbeeld onbekende geschiedenissen tot leven wekken. Door de samenwerking met Crafting Resistance zie je nu nooit eerder getoonde collectie-objecten zoals een gehaakte langspeelplaat, een Bevrijdingsrok/levensrok, verschillende merklappen en een geel woordenboek ingepakt met rode wol. CR-leden hebben hier een audiotour bijgemaakt, die je met QR-codes kunt beluisteren.

Spuiten en stikken kunst met een boodschap is tot en met 8 september 2024 te zien in het Centraal Museum in Utrecht. Kijk hier voor de details. Museumkaart (MK) is geldig.

© foto’s en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met goedkeuring van het Centraal Museum, genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.

Kunstenaars waarvan werk te zien is:

Igshaan Adams, Carlos AmoraIes, Anna, APACHE, Anni Apol, Beaps, Blade, Abraham Bloemaert, Melanie Brands, Rolf Brenner, Camel, Coim, Lianes Colsa, Marie Cornelisse, Reinier Craeyvanger, René Daniels, Hanne Darboven, Sonia Delaunay, Anneke Dillen,dphazer, Marlene Dumas, Dutch Graffiti Library, Jacob Willem Elink Sterk, Adam Elsheimer, Epos, Feministische Handwerk Partij (FHP), Wil Fruytier, FUTURA2000, Mevr. M. van der Giesen-Delia Mouton, George Gilles Haanen, Sonia Gomes, Keith Haring, Heat, Sheila Hicks, Loes van der Horst, Imperials ( = IMPS), JanIsDeMan, Esteban Jefferson, Philipp Jordan a.k.a. Teddies in Space, Nadia Kaabi-Linke, Susanne Khalil Yusef, Abdoulaye Konaté, Rob van Koningsbruggen, Philine Kreuzer, Nona Kuppen, Hendrika Linschoten,

Mevr. W.A.M. van der Lip-Kibbeling, Inica Loe, Manks, Catharina Margaretha, Jacob Maris, Claudia Martínez Garay, Gordon Matta-Clark, Monali Meher, Mellie, Marie-Claire Messouma Manlanbien, Mir, Renata Mirón, MOK-C, Emmeline de Mooij, Sachiko Morino, Mulder, Samar Nasrullah Khan, Jordan Nassar, Blanca Oliva, Henny Overbeek, Pauw, Sophia Pekowsky, Lee Quiñones, Rammellzee, Reaze, Re-G, Rhone, RUDE, Rythm 62, Stéphanie Saadé, L. Schilperoort, Désirée Scholten-Van De Rivière, Jolanda Schouten, SEEN, Serum, shark, Shave, Sigma, Lilly van der Stokker, Koen Taselaar, Tech, Boris Tellegen (DELTA), H.P.J. baronesse van Till-Tutein Nolthenius, Jan Hendrik Verheijen, Munir de Vries, Wat Kleins, Dondi White, Rachel Eulena Williams, Yalt, Claire Zeisler, Zephyr en ons onbekende makers.