Themaserie 2019:Rembrandt en de Gouden Eeuw
Rembrandt en Velàsquez
in het Rijksmuseum
Het Nederland: Spanje in het Rijksmuseum. Rembrandt en Velásquez, elk met een eigen team bestaande uit Nederlandse respectievelijk Spaanse schilders. Na Alle Rembrandts sluit het Rijksmuseum het Rembrandt jubileumjaar af met een kijkje over de grens. De hoofdrolspelers van deze slot-expositie zelf hebben elkaar nooit ontmoet. Ondanks dat vertoont hun werk en situatie duidelijke overeenkomsten. 60 Schilderijen van dé grote meesters uit de 17de eeuw uit Nederland en Spanje laten dit zien.
Ontdek het t/m 19 januari 2020 in het Rijksmuseum.
Rembrandt (r) zelfportret met baret en gouden ketting (1654) en Diego Velàsquez (l) als man van stand met strakke witte kraag uit 1640.
Velen kennen dit werk beter als het Joodse bruidje Rembrandt
De Spaanse opstelling
Net als bij een voetbalinterland zijn we altijd benieuwd naar de opstelling. Ook voor deze tentoonstelling hadden de makers een ruime keuze uit een groot getalenteerd spelers aanbod. In de collecties van het Rijksmuseum in Amsterdam en het Prado in Madrid zijn veel werken van dé grote meesters uit de 17de eeuw voorhanden. Madrid koos voor Francisco de Zurbarán, Bartolomé Esteban Murillo, Francisco Ribalta, Jusepe de Ribera, Juan de Valdés Leal, José Antolínez, Juan Sánchez Cotán, Felipe Ramírez, Juan van der Hamen y León, Juan Fernández ‘El Labrador’, Juan de Arellano met Diego Velásquez (1599-1660) als hun team captain.
Het Nederlandse team
Het Rijksmuseum stelde voor deze unieke interland de volgende artistieke grootmeesters op: Pieter Jansz Saenredam, Abraham Bloemaert, Nicolaes van Galen, Abraham van den Tempel, Jan Asselijn, Jan Lievens, Frans Hals, Johannes Vermeer, Carel Fabritius, Jan Baptist Weenix, Bartholomeus van der Helst, Mester van de Amsterdam Bodegón, Nicolaes Maes, Melchior d’Hondecoeter, Willem Claesz Heda, Johannes Torrentius, Adriaen Coorte en de enige vrouw in het Nederlandse team Rachel Ruysch. Uiteraard is onze aanvoerder Rembrandt van Rijn (1606–1669).
De opstelling
Nadat beide teams hun samenstelling hadden gekozen, is diep nagedacht over het type spel dat vier eeuwen later aantrekkelijk zou zijn. Ronald Koeman geeft de voorkeur aan 3-4-3 maar dat bleek in deze artistieke interland geen aantrekkelijke optie. Nadat de Spanjaarden de beginselen van het poldermodel was bijgebracht, kozen beide partijen voor een opstelling in paren. Twee aan twee zijn de schilderijen aan elkaar gekoppeld. Op de app (gratis te downloaden op je telefoon) of anders op de audio (€ 5 p.p.) licht acteur Jacob Derwig de keuzes toe. Soms weet je het pas als je het ziet, zou Cruijff zeggen. En soms zie je het helemaal niet. Geef Derwig een eerlijke kans en laat hem uitspreken, dit zal je wat extra’s brengen in deze unieke interland. Ik wens je een mooie kijkwedstrijd.
Het eerste duo: Zurbarán en Saenredam
Direct bij het eerst paar worden je zintuigen op scherp gezet. Links hangt het Lam Gods (1635-1640) van Francisco Zurbarán en rechts het Interieur van de Sint-Odulphuskerk in Assendelft (1649). Het lam met een dikke, wollige vacht en samengeknoopte pootjes ligt stil op een tafel. De stilte in het witte kerkinterieur lijkt in eerste instantie ook oorverdovend. Zurbarán laat het Lam Gods op een zo roerende manier zien, als een teder lammetje dat met gebonden pootjes zijn lot geduldig ondergaat. Daarnaast deL lege, kale protestantse kerk van Saenredam waar alleen het Woord Gods van de kansel te horen is. Je ervaart hier twee vormen van diepe gevoelens in relatie tot religie: het katholieke van Zurbarán en het protestantse van de Nederlandse schilder Saenredam.
Rembrandt en Velàsquez meest voorkomende duo
Bij alle koppels die uitgekozen zijn, treden Rembrandt en Velàsquez het vaakst op als duo. De ene keer zijn het twee zelfportretten, portretten van vrouwen of een geschilderd verhaal. Van Rembrandt en Velásquez kan gezegd worden dat ze beiden hoofdrolspelers waren in hun eigen tijd. Rembrandt had in de Nederlandse Gouden Eeuw zijn sporen verdiend als invloedrijke schilder en etser. Velásquez bekleedde een hoge functie aan het Spaanse Hof. In de twee zelfportretten de hier naast elkaar hangen is hun verworven status goed zichtbaar. Ook al verschilde de wereld waarin zij leefden en woonden immens, hun artistieke ambities lijken nauwelijks te verschillen. Ook bezaten ze allebei het talent om het menselijk bestaan diep te doorgronden, hun modellen nauwkeurig te observeren én hun eigen karakters helder in verf op het doek te zetten.
De Staalmeester en de Smid
Jacob Derwig fluistert in mijn oor: “Stel, er is een verhaal te vertellen zonder woorden, alleen het zwijgende doek. Hoe kun je dan het voorgestelde tot leven brengen? Je staat hier voor twee grote schilderijen een van Velásquez en de ander van Rembrandt. Beide doeken laten een eigen oplossing van de schilder zien. Beide mannen laten hun versie van een geschilderd verhaal zien. De keurig geklede Staalmeester van Rembrandt lijken in eerste instantie mijlenver van de half ontblote medewerkers in de smederij af te staan. Maar het gaat hier niet om wat de schilder ons vertelt, maar op de manier waarop zij hun verhalende talent in verf aan ons weten over te brengen.
Links de Heilige Serapion (1628) Francisco de Zurbarán en rechts De bedreigende zwaan (1650) van Jan Asselijn.
Mijn favoriete duo
Het klinkt misschien een beetje bizar om een bedreigde zwaan en een stervende monnik mijn favoriete tweetal te noemen. Maar als je het duo van Francisco de Zurbarán en Jan Asselijn ziet, begrijp je het misschien. Links hangt de Spaanse heilige Serapion (1628) en rechts De bedreigende zwaan (1650) van Asselijn. Volledige overgave voor een groter doel dan jezelf. Daar bestaat geen indrukwekkender beeld van dan deze heilige van Zurbarán die zijn leven geeft voor zijn geloof. In het doek van Asselijn, verdedigt de zwaan zijn nest met zijn leven. Dit schilderij werd hét beeld voor Johan de Witt, de raadspensionaris die in 1672 om politieke motieven werd vermoord. Beide schilderijen staan voor hun overtuiging, voor hun grote doelen.
Bloemen aan het einde van de interland
In een bloemig-dankwoord aan de makers wil ik tot slot de enige vrouwelijke schilder in deze interland aan je voorstellen: Rachel Ruysch. In de laatste zal hangen twee boeketten naast elkaar. Hier zie je hoe je het begrip feest kunt schilderen. Twee prachtige boeketten met de mooiste bloemen in wit, rood, geel en zelfs koninklijk blauw. Echt een feest voor het oog, aan het einde van deze Nederland-Spanje ontmoeting. De drijfveer voor beide schilders was de fascinatie voor de verscheidenheid van vormen en kleuren. Juan de Arellano keek naar het decoratieve geheel en hij vulde zijn vaas met bloemen op gelijke afstand. Onze Nederlandse Rachel liep al eeuwen op de laatste bloementrends vooruit. Zij koos voor een arrangement met een meer artistieke nonchalance. Een boeket zoals wij dat vandaag de dag ook graag zien én krijgen.
Ontdek ook Night Watching Rineke Dijkstra (2019)
Rineke Dijkstra op de middenstip
Tijdens de grote finale van het American Football worden we jaarlijks getrakteerd op een uniek optreden tijdens de pauze. Bij Rembrandt & Velásquez word je na het bekijken van de volledige wedstrijd uitgenodigd voor een unieke show stopper. Daarvoor moet je wel een korte wandeling maken naar de Eregalerij van het Rijksmuseum. Net vóór de glazen cabine waarin de Nachtwacht wordt gerestaureerd is links een nis gereserveerd door de nieuwste filminstallatie van Rineke Dijkstra . Tot en met 3 december 2019 kun je hier de filminstallatie Night Watching zien.
Op zes avonden filmde Dijkstra recht voor de Nachtwacht en was ze deelgenoot van reacties op dit werk van o.a. Japanse bezoekers, Nederlandse en internationale jeugd en een vier-generatie gezin (super oma, oma, dochter en kleindochter). De Night Watch ligt in het verlengde van Dijkstra’s klassieker I See a Woman Crying uit 2009. Hierin volgt de Nederlandse kunstenaar een groep Engelse schoolkinderen die reageren op een schilderij van Picasso.
Rembrandt -Velásquez, Nederlandse & Spaanse Meesters uit de 17de eeuw zijn nog t/m 19 januari 2020 te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam.
Voor deze populaire tentoonstelling worden de kaarten met een starttijd verkocht. Hier kun je online je kaarten bestellen.
Mijn tip: Ga als het kan, ná 16.00 uur dan is het iets minder druk in de tentoonstelling.
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
© gebruik va de afbeeldingen met dank aan het Rijksmuseum, Het Prado Museum en de zaalopnames van fotograaf Olivier Middendorp.
Nu nog te zien in het kader van het themajaar Rembrandt en de Gouden Eeuw
De Jonge Rembrandt, Rising Star in Museum De Lakenhal in leiden t/m 9.2.2020
Laboratorium Rembrandt in het Rembrandthuis in Amsterdam (t/m 16.2.2020)
Nicolaes Maes, Rembrandts veelzijdige leerling in het Mauritshuis in Den Haag (t/m 19.1.2020)
In de extra speeltijd … Rachel Ruysch
In de prachtig uitgevoerde catalogus (€ 25, -) vertelt samensteller Gregor Weber gelukkig iets meer over deze vrouwelijke schilder. Rachel Ruysch (1664-1759) is vooral bekend vanwege haar vele bloemstillevens. Ze was het eerste vrouwelijk lid van de schilders vereniging Confrérie Pictura in Den Haag. En ze was hofschilderes van Keurvorst Johann Wilhelm von der Pfalz in Düsseldorf. Rachel Ruysch kreeg schilderlessen van Willem van Aelst . Deze kunstenaar was zeer succesvol in het schilderen van stillevens. Van Aelst was de eerste die asymmetrische bloemboeketten schilderde. Hij schikte de bloemen als het ware langs een diagonale, soms zelfs een spiraalvormige lijn. Hierdoor spreiden de bloemen zich uit van de voorgrond naar de achtergrond. Dit is een vorm van bloemschikken die nu ook weer heel populair is. Een kleurrijk boeket met verschillende bloemsoorten in ongelijke hoogtes.
Professor in de botanica
Rachel Ruysch was niet alleen een succesvol schilder ze was ook de dochter van een professor in de botanica en anatomie. Haar vader Frederick Ruysch was beheerder van de Amsterdam Hortus Botanicus. Rachel was graag in zijn buurt en leerde al vroeg veel over planten. Met deze kennis ontwikkelde ze een botanische precisie. Hierdoor gaf ze haar bloemstillevens een extra verfijning en blonk ze uit in het weergeven van details.
Bron: catalogus Rembrandt en Velásquez+6 Gregor J.M. Weber p. 142
In de serie Rembrandt en de Gouden Eeuw kun je ook lezen
Ontmoet de Jonge Rembrandt in Museum De Lakenhal
Saskia en liefde in de Gouden eeuw
Kassel is verliefd op Saskia
Alle Rembrandts (nu alleen nog online)