nederland – bauhaus:
pioniers van een nieuwe wereld

Het team van Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam heeft deze maand nog één feest voor je in petto: nederland – bauhaus – pioniers van een nieuwe wereld. Dit jaar vieren we 100 jaar Bauhaus. Architectuur stad Rotterdam grijpt deze kans met beide handen aan om het Nieuwe Bouwen in de havenstad extra te belichten. In Nederland-Bauhaus ligt het accent op de wisselwerking tussen de Nederlandse architecten en kunstenaars en het Bauhaus in Duitsland. Veertien jaar duurde deze unieke ontwerpopleiding. Het nazi-regiem maakte een abrupt einde aan deze artistieke droom, maar zorgde door de sluiting indirect ook voor de snelle verspreiding van het Bauhaus-gedachtegoed over de wereld.

Sneak preview nederland-bauhaus, pioniers van een nieuwe wereld

Nog één klapstuk 

Vóór dat Museum Boijmans in Rotterdam vanaf 27 mei 2019 in Transit gaat, kun je nog drie exposities zien. Naast Dagelijkse verwondering van schilder Co Westerik en Als de luiken sluiten,  hoogtepunten uit de eigen collectie is dat nederland-bauhaus, pioniers van een nieuwe wereld. Conservator Mienke Simon Thomas ging op zoek naar de inspirerende wisselwerking tussen Nederland en Bauhaus. In haar zoektocht kwam ze unieke particuliere verzamelingen op het spoor. In totaal zijn er 800 objecten te zien, waarvan er een kleine 200 uit de eigen collectie komen. Om de Transit-periode van het museum wat te verzachten is er een Bauhaus-boek verschenen, met daarin twintig verhalen over deze vernieuwende periode in de bouw- en kunstgeschiedenis. Geheel in stijl met de Bauhaus-sfeer wordt deze tentoonstelling afgesloten met een Bauhausfest op zaterdag 25 mei a.s. Hiervoor kun je online kaarten bestellen … en een Gispen-tafelset winnen.

Bauhaus Walhalla

De grote Bodonzaal in Museum Boijmans is omgetoverd tot een waar Bauhaus Walhalla. Vóór je naar binnengaat, is er eerst de verplichte Vorkurs. Zoals je in het inleidende artikel Bauhaus 100 jaar kon lezen, is de verplichte introductiecursus (Vorkurs) een essentieel deel van deze nieuwe ontwerpopleiding. Vóór je de tentoonstellingsvloer betreedt, ook hier een lesje in materialen voelen, vorm en kleur. Neem ook rustig de tijd voor de inleidende film. Hierin wordt goed uitgelegd wat de karaktereigenschappen zijn van Bauhaus en welke relaties er zijn met Nederland. Met deze inleidingen en de Bauhaus app op zak, ben je nu klaar om het Bauhaus Walhalla te betreden. Verdeeld over drie thema’s (Bauhaus I, II en III) ligt hier een schatkamer van 800 objecten die je een uniek beeld geven van 100 jaar Bauhaus, de opleiding en de leerlingen, de zogenaamde Bauhäusler.

Om de wisselwerking tussen Nederland en Bauhaus
te visualiseren zijn in de expositieruimte 23 knoppunten
ingericht, waar architecten en kunstenaars
elkaar zagen en ideeën uitwisselden.

Jacoba van Heemskerck

Voor de komst van de Bauhaus-opleiding was er al jarenlang sprake van intensieve contacten en samenwerking tussen Duitse en Nederlandse vormgevers en architecten. In de Deutscher Werkbund (DWB, opgericht in 1907) concentreerden deze contacten zich. Deze DWB wist zich snel te ontwikkelen tot een internationaal knooppunt en forum voor hedendaagse kunst. De DWB had ook een Nederlandse afdeling, architect H.P. Berlage (1856- 1934) zwaaide hier de scepter. Zijn ideeën en publicaties en die van J.T.Prikker en J.L.M. Lauweriks (1864-1932) zijn van grote invloed geweest op het denken van Walter Gropius. Architect Gropius wordt in 1911 lid van de DWB. De DWB-filosofie nam hij mee in zijn Bauhaus-leerplan.

Der Sturm

Zowel de DWB als de contacten met Kunsthandel Der Sturm (Berlijn) trok Nederlandse kunstenaars en hun ideeën aan. Zo is het werk van de Nederlandse schilder en graficus Jacoba van Heemskerck (1876-1923) al vanaf 1910 in Duitsland te zien bij Der Sturm. In Bauhaus I ontdek ik twee ontwerpen van Jacoba Van Heemskerck. Een ontwerp voor een mozaïek (1910) en een abstract werk in zwart-wit uit 1921.

nederland-bauhaus schatkamer met 800 objecten

Het is druk als ik de Bauhaus schatkamer inloop. Het is dringen geblazen voor de vitrines met serviezen van o.a. Marguerite Friedlaender, glaswerk, sieraden (van o.a. Gerda Max) en stoffen van Kitty van der Mijll – Dekker. Laatst genoemde is de enige Nederlandse student (van de acht die zich ooit hebben ingeschreven) die de hele opleiding heeft doorlopen. Weefster Van der Mijll heeft ook het officiële Bauhaus-diploma gehaald. Je ziet haar hier op en grote zwart wit foto achter haar weeftoestel in (haar) weverij de Wipstrik in Nunspeet. Later deze maand is meer van haar werk te zien in een aparte tentoonstelling in het Textielmuseum in Tilburg. Kitty kreeg tijdens haar Bauhaus opleiding o.a. les van Gunta Stölzl (1897-1983), één van de eerste vrouwelijke docenten aan deze school. Meer over Gunta Stölzl in Wall House #2 in Groningen.

De Stijl & Bauhaus

Links achterin Bauhaus I ontdek ik het knooppunt met De Stijl. Hier staat o.a. de bekende Rietveld stoel en in een stijlkamer ontdek ik een foto met Nelly en Theo van Doesburg. In de al eerder genoemde catalogus beschrijft directeur van Museum Boijmans, Sjarel Ex de relatie tussen De Stijl en Bauhaus in de periode 1921-1924. Beide bewegingen werden gezien als avant-garde initiatieven, waarbij de kunstenaars het als hun opdracht zagen een nieuwe wereld te ontwikkelen. Een nieuwe utopie, gedragen door verbindingen en dwarsverbanden tussen techniek, wetenschap, architectuur en kunst. In De Stijl werden ook artikelen over en reacties op het Bauhaus gepubliceerd (september 1922 – auteur: Vilmos Huszár). Van Walter Gropius is bekend dat hij Theo van Doesburg een opschepperige proleet vond.

Hoe intrigerend Van Doesburg als gezant van de moderne
tijd ook was, de docenten en directie van het Bauhaus
hielden hem liever op afstand. Even afwachten wat
hij eigenlijk komt doen, sprak uit correspondenties
tijdens de eerste maanden van zijn verblijf.

(uit de nederland-bauhaus catalogus – Sjarel Ex, essay De stijl 1921-1924)

Mijn ervaringen tijdens nederland-baubaus

• deze tentoonstelling is een uniek tijdsdocument over Bauhaus en de rol van Nederland;
• de variatie in objecten is groot: van schilderijen tot lampen, van stoelen tot serviezen en van architectuur tot kinderstoelen;
• mis de introductiefilm niet en leer nog meer met de gratis app die je wordt aangeboden;
• ervaring leert dat het na 15.00 uur (op) weekdagen rustiger is in het museum. Doe hier je voordeel me tijdens je planning;
• de mooi uitgevoerde catalogus (308 blz.) is een echte aanrader voor Bauhaus-liefhebbers. Het boek is in de museumwinkel te koop en hier voor € 34,95 online te bestellen.
• Als je niet genoeg kunt krijgen van het Bauhaus jubelfeest dit jaar, dan is het finale klapstuk, het Bauhausfest in Museum Boijmans van Beuningen op zaterdag 25 mei een aanrader. Online kun je hier je kaarten bestellen.  Veel plezier als je gaat … en post een foto van je outfit op mijn Facebookpagina.

nederland – bauhaus, pioniers van een nieuwe wereld is nog t/m 26 mei 2019 te zien in Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam.

© tekst en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum Boijmans van Beuningen, Aad Hoogedoorn en alle bruikleengevers.

Polkadots Princess Yayoi Kusama

Bekijk nu het nog kan in Museum Boijmans de Infinity Mirror Room, Phalli’s Field (1965-1998) van de Japanse kunstenaar Yayoi Kusama. Eerder zag ik een andere variant van haar oneindige spiegelkamers in Museum Voorlinden.

Transit één van de muurtekeningen  © Iwan Smit.

Transit Boijmans Van Beuningen

Na 26 mei 2019 sluit Museum Boijmans Van Beuningen tijdelijk haar deuren. Er staat een grootscheepse verbouwing en noodzakelijke renovatie gepland. Net voor ik de trap op wil lopen naar nederland-bauhaus ontdek ik enkele muurtekeningen van Iwan Smit (1989). Hierop legt hij uit wat de Transit inhoudt en welke planning hier bij hoort.

Boven aan de trap zie ik drie muurschilderingen die Iwan Smit in opdracht van het museum heeft gemaakt. In dit drieluik met de naam Metamorphosis, verbeeldt Smit de gedaantewisseling van Museum Boijmans van Beuningen.

Rotterdam, stad van het modernisme

Rotterdam was in de jaren 20 van de vorige eeuw de belangrijkste stad van ons land ten aanzien van het Nieuwe Bouwen. Sinds die tijd heeft de havenstad zich ontwikkeld tot een architectuurstad met vele gezichten. de VVV organiseert architectuurwandelingen en je kunt zelf al wandelend of met de fiets mee doen aan georganiseerde tochten.

Meer weten over Rotterdam, lees dan mijn artikel Summer in the City Rotterdam (2018).