In de jaren dat wij in Nijmegen woonden, was de wandeling naar Beek een van onze favorieten. Op zondag na het ontbijt liepen we vanaf het Hengstdal door het stuwwallandschap, via de Filosofenweg naar Beek. In het centrum van het dorp was er op het terras bij Café de Witte altijd wel een plaatsje vrij voor koffie met uitzicht op de kleine Bartholomeuskerk. In die kerk zijn van 2 april tot en met 1 mei, 20 tekeningen van Beek van Barend Cornelis (B.C.) Koekkoek te zien. Koekkoek woonde aan beide zijden van de grens. De natuur was zijn decor. Stap in Beek in de voetsporen van de landschapsschilder.

Landschapsschilders tijdens de Romantiek

Sinds het begin van de vijftiende eeuw is de landschapsschilderkunst een zelfstandig genre. In dit genre zijn bergen, valleien, vlakten, bomen, rivieren, zeeën en bossen het belangrijkste onderwerp. De lucht en de weersgesteldheid zijn belangrijke elementen in deze composities. Dit genre werd in de Europese kunstgeschiedenis aan het begin van de negentiende eeuw opnieuw populair. De mogelijkheid om met tubes verf in de buitenlucht (plein air) te schilderen heeft bijgedragen aan de heropleving van dit genre. Deze periode kreeg de naam ‘de Romantiek’. Bekende schilders uit deze periode zijn o.a. de Engelse William Turner (1775-1851), John Constable (1776-1837 en de Duitse Caspar David Friedrich (1774-1840). In Nederland was Barend Cornelis Koekkoek (Middelburg 1803 – Kleef 1862) een van de bekendste schilders uit dit genre.

Beek, dorp van wasserijen en toerisme

Beek ligt tussen de stuwwal de Nederrijnse heuvelrug van het Rijk van Nijmegen en de Ooijpolder. Deze locatie heeft een overvloed aan helder water uit bronnen die ontspringen aan de stuwwal. Van de negentiende tot ver in de twintigste eeuw was Beek een dorp van wasserijen. In het centrum zie je nog een bron, een beeld van een wasvrouw en in het buitengebied liggen nog verschillende spoelputten en witte wasboerderijen. Ten tijde van Koekkoek (rond 1840) telde Beek een kleine 700 inwoners, anno januari 2021 staat de teller op 3.665.

In de negentiende eeuw waren Beek en het nabij gelegen Berg & Dal al populair bij dagjesmensen en toeristen. Zowel Nederlandse als Duitse toeristen logeerden graag in een van de vele logementen in het dorp. Ook nu nog is hotel Spijker een trekker voor wandelaars, fietsers en vakantiegangers. Tegenover dit hotel ligt de kleine Bartholomeuskerk waar de expositie ‘Koekkoek terug in Beek’ te zien is.

Beek Toen & Nu

In de dagen van de landschapsschilders zagen Beek en omgeving er anders uit dan nu. De stuwwallen verbinden verleden en heden. In de negentiende eeuw waren de wallen grotendeels kaal en had je vanaf de top prachtige vergezichten. Nu zijn de stuwwallen begroeid met bomen, heesters en struiken. Je hebt nu mooie doorkijkjes, maar de vergezichten zijn grotendeels verdwenen. De natuur is nog steeds de moeite waard. In de lente leggen wilde bosanemonen een kleed van witte bloemen op de dorre winter aarde. In de zomer zorgen de grote bomen voor koele schaduwplekken in de hete zon. In de herfst toveren de roodgele bladeren het stuwwallandschap om tot een prachtige aquarel. En als er ’s winters sneeuw ligt, voel je je echt in winterwonderland.

‘De natuur is mijn beste leermeester’
B.C. Koekkoek

Wie was B.C. Koekkoek?

Barend Cornelis (B.C.) Koekkoek is in 1803 in Middelburg geboren en in 1862 overleden in Kleve. De vader van B.C. is marineschilder, hij geeft zijn vier zonen hun eerste schilderlessen. Van 1817 tot 1822 volgt B.C. lessen aan de Tekenschool van Middelburg. In 1825 voltooit hij in Amsterdam de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. B.C. geeft de voorkeur aan het land boven de zee en specialiseert zich in de landschapsschilderkunst. Na Amsterdam trekt hij naar Hilversum. Het Gooiland is een ideale omgeving voor zijn landschapsschilderkunst. In 1828 woont en werkt Koekkoek bijna een jaar in Beek. In 1834 vestigt hij zich met zijn vrouw in het toen nog ‘Pruisische’ Bad Cleve. Van hieruit verkent hij o.a. per stoomboot de Rijnvallei, het Duitse middelgebergte en zijn geliefde Ahrdal.

B.C. Koekkoek in Beek

De serie Beekse tekeningen van Koekkoek geven een gedetailleerd beeld van Beek en omgeving in die dagen. Hij tekent zowel taferelen uit de dorpskern als de heuvelrug en het polderland. Naast de natuur heeft hij een warme belangstelling voor de eenvoudige (was)boerderijen en schuren in het landschap. Deze tekeningen gebruikt Koekkoek als basis, als studiemateriaal voor zijn schilderijen en litho’s. De eigen observatie van de kunstenaar in de buitenlucht is in die dagen veel belangrijker dan de academische schilderkennis over de natuur.

Het is een hele klus voor Heinz Maahs, initiatiefnemer van ‘Koekkoek terug in Beek’ om de locaties te vinden waar Koekkoek zijn schetsen heeft gemaakt. Zoals eerder gezegd, is de vegetatie nu heel anders dan in 1828. In het begeleidend boekje bij de tentoonstelling is een historische kaart afgedrukt waarop 21 locaties staan aangegeven. In deel twee van de uitgave staan de tekeningen en de drie schilderijen (met beschrijving) die je op de route tegenkomt.

Wat is er in Beek te zien?

In Beek kun je een twintigtal reproducties zien van tekeningen en schilderijen van landschapsschilder Barend Cornelis Koekkoek én een reproductie van Willem de Klerk (Dordrecht 1800-1876). De Klerk laat zijn blik op Beek zien uit 1851. Tijdens de vijf weekenden dat de expositie geopend is, zal Heinz Maahs regelmatig aanwezig zijn. Hij beantwoordt graag je vragen over het werk van Koekkoek en de locaties in Beek. Met de brochure in je hand en een smartphone om QR-codes te scannen, kun je de omgeving van Beek, door de ogen van Koekkoek zelf verkennen.

Op zaterdag 23 en 30 april vertrekt er om 15.00 een zonnetrein vanuit het centrum van Beek. Tijdens de rit door Beek en de Ooijpolder krijg je in twee talen (Nederland en Duits) uitleg over het gebied. De expositie is gratis, een ritje met de zonnetrein langs de schilderlocaties kost € 7,50. Alleen voor de zonnetrein moet je je vooraf even online aanmelden via een mail aan deduffelt@gmail.com

Wat is er in Kleve te zien?

Naast de tentoonstelling in Beek is er nog meer te ontdekken in Museum Haus Koekkoek in Kleve, net over de grens. Je vindt hier onder andere de originele tekeningen, litho’s en schilderijen van Koekkoek en schilderijen van De Klerk. De naam zegt het al Museum Haus Koekkoek is ondergebracht in het woonhuis van Koekkoek en zijn gezin. Hij woonde hier van 1834 tot aan zijn dood in 1862. Net als Beek is (Bad) Kleef in die dagen een gewilde reisbestemming voor tekenaars en schilders. Zij leggen hun indrukken van de stad en de omgeving artistiek vast op menig doek en in talrijke schetsboeken.

B.C. Koekkoek ontvangt in  zijn mooie kunstenaarsvilla, talrijke kunst collega’s, verzamelaars en opdrachtgevers, Koekkoeks naam en faam leveren hem de erebijnaam ‘prins der landschilders’ op. De vele kunstwerken in Museum Haus Koekkoek hangen in fraai ingerichte stijlkamers die je een idee geven van het leven van de familie Koekkoek in de negentiende eeuw.

De tegenhanger van ‘Koekkoek terug in Beek‘ heet hier ‘Auf den Spuren des Landschaftsmalers 1826-1828’ is vanaf 2 april tot en met 1 mei 2022 te zien in Museum Haus Koekkoek in Kleve.     Kijk hier voor de details. Denk er aan dat je in Duitsland voorlopig nog een mondmasker moet dragen in musea.

Extra enkele wandeltips

Wandelen in en rondom Beek

• Het Lingepad (98 km) tussen Beek en Leerdam. Het Lingepad is nu onderdeel van het Grote Rivierenpad; 
• N 70, een wandeling over acht ‘bergen’ door het Rijk van Nijmegen. 14,2 km. 375 hoogtemeters, voor sportieve wandelaars;
• Liberation Route – Luisterplek 12, Het dagboek van Rose Jakobs.

Wandelen in en om Kleve

• Stadswandeling door Kleve met bezoek aan de Zwanenburg (via de VVV in de stad)
• Kleve op de Oranjeroute.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen van de tentoonstelling met dank aan en met toestemming van Museum Haus Koekkoek.