2017 - De Stijl 100 jaar
Eeuwfeest De Stijl in het Stedelijk
Met de tentoonstelling ‘De Stijl in het Stedelijk’ opent het grootste museum voor moderne en hedendaagse kunst in ons land het STIJLvolle themajaar. Het is een ingetogen begin, dat een goede basis legt voor twee vervolgtentoonstellingen later dit jaar. Aan de hand van publicaties in het tijdschrift De Stijl wordt hier een goede basis gelegd over het fenomeen De Stijl. Later dit jaar gaat het Stedelijk los met het tonen van de onverwachte kanten van de Stijl. Maar ook in deze eerste expositie in het Stedelijk word je als bezoeker al even op de proef gesteld. Wat hebben Isa Genzken, Richard Hamilton en Roy Lichtenstein met De Stijl? Ontdek het t/m 21 mei 2017.
Meisje in regenjas
Als ik door de grote hal van het Stedelijk loop, hoor ik boven me de snerpende piepgeluiden van de installaties van Jean Tinguely. Na enkele grote feestelijke tentoonstellingen in het afgelopen jaar Wonen in de Amsterdamse School, en Machinespektakel van Jean Tinguely begint het Stedelijk ingetogen aan het landelijke feestjaar: 100 jaar De Stijl 2017. In zes zalen word je meegenomen in een leerzame én verrassende introductie over het ontstaan en de ontwikkeling van De Stijl. Wat begon met de publicatie van een tijdschrift in oktober 1917 groeide uit tot een van de meest toonaangevende Nederlandse kunst en architectuurstijlen ooit. Ook anno 2017 worden kunstenaars (en liefhebbers) nog steeds geïnspireerd door de strakke vormen en herkenbare kleuren van De Stijl. Direct in de eerste zaal ontdek je Stijl-klassiekers als de stoel van Rietveld en Mondriaans Compositie nr. IV naast een meisje in regenjas. De Duitse kunstenares Isa Genzken (1948) toont ons hier een van haar rebelse reacties op De Stijl. Genzken daagt zichzelf steeds weer uit om alles op het spel te zetten om zo tot volstrekt nieuw werk te komen. Ze begon als beeldhouwer maar maakte zich gaandeweg haar carrière steeds nieuwe technieken eigen. Haar oeuvre omvat naast sculpturen, films, video’s, installaties, schilderijen, collages, werken op papier en foto’s. Maak hier kennis met haar STIJL-meisje in een geel-rode-blauwe regenjas.
Mix heden & verleden
In deze expositie neemt de curator je aan de hand van uitspraken en publicaties in het maandblad de Stijl mee door deze kunstvorm. Theo van Doesburg wist kort na de eerste verschijning van het tijdschrift zowel nationale en internationale kunstenaars aan zich te binden voor artikelen en essays in ‘zijn’ blad. De Stijl werd zo in korte tijd al ervaren als hét tijdschrift voor de moderne beeldvakken en werd het erg gewaardeerd door een brede groep van creatieve geesten (kunstenaars, vormgevers architecten, meubelontwerpers enzovoort). De Stijl publiceerde vernieuwende ideeën over radicale hervorming van kunst en leven. Hier werd een volledige abstracte beeldtaal gepromoot aangevuld met hele specifieke theorieën over kleurgebruik dat zich beperkte tot de drie primaire kleuren en de niet kleuren wit-zwart en grijs. In bijna elke zaal ligt hier een uitgave van De Stijl in een vitrine met daaromheen kunstwerken die het geschreven woord ondersteunen.
Drieluik van Lichtenstein
Ondanks dat Piet Mondriaan niet de enige kunstenaar van De Stijl is, vangt hij al sinds jaren het meeste licht. Voor velen is Mondriaan hét synoniem voor De Stijl. Vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw zien we steeds meer hommages én ironisch commentaar op het werk van Stijl-icoon Mondriaan. Voorbeelden van ironische reacties zien we o.a. bij Ellsworth Kelly met ‘Red, Yellow, Blue, White’ uit 1952 en Barnett Newman’s Who’s afraid of Red, Yellow and Blue IV (1969-1970). Het Stedelijk presenteert in deze expositie het drieluik As I Opened the Fire (1964) van Roy Lichtenstein. Deze Amerikaanse Pop Art kunstenaar liet zich in de jaren 50 en 60 inspireren door de consumentenmaatschappij. Stripboeken uit die jaren hebben zijn stijl beïnvloed en net als Mondriaan gebruikt hij vaak primaire kleuren en zwarte lijnen. Dit is duidelijk te zien in het drieluik dat hier hangt. Lichtenstein heeft Mondriaans composities in zijn eigen strip-stijl opnieuw vorm gegeven. Dat Mondriaan voor hem belangrijk was blijkt uit een uitspraak van Lichtenstein in een interview: “Je kunt me altijd met Mondriaan verbinden”.
Wel of geen diagonaal?
Mondriaan en Van Doesburg waren tegenpolen, zowel in karakter als in levenswijze. Mondriaan was de man van de strakke lijn, van de door hem opgestelde neoplasticistische theorie. Volgens deze leer waren alleen horizontale (vrouwelijke) lijnen en verticale (mannelijke) lijnen toegestaan. Van Doesburg wilde de dynamiek van zijn tijd (het Interbellum) weergeven en ontwikkelde weer een nieuwe stijl het elementarisme. Het essentiële element van deze stroming is de diagonaal. De in IJsland geboren en deels in Amsterdam wonende kunstenaar Sigurdur Gudmundsson (1942) laat ons hier een van zijn resultaten zien van zijn ‘Study for Horizon’ (1976).
Gerrit Rietveld en Richard Hamilton
Via een collage wand met daarop verschillende edities van maandblad De Stijl, kom je in de laatste zaal van deze expositie. Centraal in deze ruimte staat de Harrenstein slaapkamer uit 1926. An Harrenstein, zus van Truus Schröder (inderdaad van het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht) leerde het werk van Rietveld kennen via haar zus. Gerrit Rietveld ontwierp samen met Truus Schröder dit slaapkamerinterieur voor het 19e -eeuwse huis van haar zus in Amsterdam. Voor Rietveld was dit een driedimensionale constructivistische compositie in zwart, wit, geel en rood.
Het laatst werk waarop ik je wil wijzen in deze laatste ruimte is een zeefdruk van de Engelse kunstenaar Richard Hamilton (1922-2011). Deze collage ‘Putting on the Stijl’ is gemaakt in 1974. Het idee is gebaseerd op twee briefkaarten uit de collectie van het Stedelijk. Je ziet hier Rietveld’s Hoge stoel uit 1919 en zijn Zigzag stoel uit 1934 in een kleurrijke rood-blauw-geel-wit-zwart interieur. De opzet van de achtergrond doet denken aan de ontwerpen die Gerrit Rietveld en zijn collega Vilmos Huszár ontwierpen voor tentoonstellingsruimtes. De titel van de zeefdruk verwijst naar het lied ‘Putting on the style’ uit 1957 van Lonnie Donegan.
Weet jij wie Lonnie Donegan was?
De Stijl in het Stedelijkj is nog te zien t/m 21 mei 2017 in Amsterdam.
Gratis voor Museum- en Rembrandtkaarthouders.
Voor deze inleidende tentoonstelling is geen catalogus gemaakt. Maar in de museumwinkel ligt wel het boek De Stijl, 100 jaar inspiratie van Waanders Uitgevers. Een prachtige uitgave van 368 pagina’s waarin je een uitgebreide STIJL-jubileumreis kunt maken vanuit je eigen leunstoel.
Meer lezen over De Stijl?
Deel 1: van Mondriaan tot Dutch Design – Inleiding op nationale themajaar de Stijl 2017
Deel 2: Peter Alma van De Stijl naar Communisme in Museum Arnhem
Verwacht in het Stedelijk in Amsterdam
Chris Beekman, de afvallige van De Stijl
8 april – 17 september 2017
Compositie (1920) Chris Beekman
De Stijl en Metz & Co
14 oktober 2017– 28 januari 2018
Vloerkleed - Bart van der Leck
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst Gebruik afbeeldingen met dank aan Stedelijk Museum Amsterdam