De Gladiatoren zijn terug in Nijmegen

De Romeinse Gladiatoren zijn na 2000 jaar terug in Nijmegen. Museum het Valkhof biedt een pop up arena voor beroemde gladiatoren uit het Romeinse Rijk. Weet jij hoe deze Romeinse vechters leefden? Hoe hun dagen er uit zagen in de arena? Te leven met de gedachte, misschien wel de angst, dat elke dag je laatste dag kan zijn? Wist jij dat gladiatoren al fanclubs hadden en dat er souvenirs met hun namen en afbeeldingen werden gemaakt? Museum het Valkhof in Nijmegen neemt je in de tentoonstelling ‘Gladiatoren, helden van het Colosseum’, mee op verkenning. Een reis terug in de tijd. Zet je helm op, bind je beenbeschermers om, pak je zwaard en hoor het geluid van de 50.000 enthousiaste fans die in de arena van het Colosseum op je wachten! Ben jij er klaar voor?

Sneak preview

Helden met een six-pack

We staan op het punt om de zwarte gang in te lopen. Om dat moment komt de ‘lanista’, de eigenaar van de ‘Ludus gladiatori’, de Gladiatorenschool, naar voren en houdt ons tegen. Hij roept en dan stappen er opeens twee vechters uit de gang. Ze dragen een grote helm met vizier, hun benen zijn voorzien van beenbeschermers, blote bovenlijven met six pack en lendendoek. In de ene hand een groot schild, in de ander een stevig zwaard. De muziek begint te spelen, de lanista geeft het startsein. De gladiatoren heffen hun zwaard, ijzer klettert tegen schilden. Al dansend om elkaar heen zoeken ze naar de zwakke plek van hun tegenstander. Dan komt de genade slag en is de strijd gestreden. Nog beduusd van het gevecht, betreden we de eerste ruimte.

Nijmeegse gladiatorenbeker

De expositie begint met een groene geglazuurde beker met daarop afbeeldingen van twee gladiatorenscènes. Het lijkt misschien maar een klein nood, maar de beker is van grote historische waarde voor Museum het Valkhof, omdat ze in Nijmegen is gevonden. Ze is in Keulen gemaakt, maar in 1905 gevonden op de begraafplaats van de Romeinse stad Ulpa Noviomagus, waar nu het Nijmeegse Waterkwartier ligt. Afbeeldingen van gladiatoren op dit type beker zijn erg zeldzaam. Hier zie je twee gevechten tussen verschillende type gladiatoren. De ene scène laat ons het gevecht zien tussen een zwaarbewapende secutor en een lichtbewapende retiarius. Op de andere kant van de beker zie je het gevecht tussen een murmillo en een thraex. Tussen hen in staat de scheidsrechter met een stok. Enkele zalen verder op wordt uitgelegd hoe je de verschillende type gladiatoren van elkaar kunt onderscheiden. Voor kinderen is er ook een quiz om van alles over de Romeinen en de gladiatoren te leren

In de Gladiatorenzaal kun je de verschillende type vechters ontdekken.

Amfitheaters zijn een Romeinse uitvinding

Bij de opening krijgen we een compact gastcollege over amfitheaters van Rosella Rea, directeur van een van de bekendste amfitheaters ter wereld: het Colosseum in Rome. Dit type theater is een echte Romeinse uitvinding. De Grieken kenden het niet. Het gebouw was speciaal bedoeld voor het houden van gladiatorengevechten (munera), jachtpartijen en gevechten met dieren (venationes). Voor het ontwerp van dit theater waren twee dingen essentieel: het moest groot zijn en de toeschouwers moesten de arena van alle kanten kunnen zien. Tijdens deze tentoonstelling maak je ander kennis met het Colosseum. Je ziet hier stukken die Rome nog nooit hebben verlaten, maar nu voor het eerst in Nijmegen worden getoond. Vanaf de eerste eeuw na Christus bouwden de Romeinen in het hun hele Rijk amfitheaters. Eerst van hout en later ook deels van steen. In de catalogus die bij deze tentoonstelling hoort, kun je alles lezen over de geschiedenis en bouw van deze spectaculaire theaters. Het Colosseum bood plaats aan ruim 50.000 toeschouwers, dat kun je vergelijken met de Kuip in Rotterdam en zelfs twee maal de capaciteit van het Gelre Dome in Arnhem.

Een Nijmeegs amfitheater

Volgens Rea zijn er op dit moment minstens 186 amfitheaters bekend. Maar het moeten er volgens haar veel meer zijn geweest. Als je ook de arena’s meetelt die bij de vele legerplaatsen hebben gestaan, staat de teller op 345. Een ervan stond in Nijmegen. In de wijk Nijmegen Oost zijn in 1915 de eerste opgravingen gedaan en daarbij werden restanten ontdekt van een grote Romeinse legerplaats op de Hunerberg. Als er in 1923 in de omgeving van de huidige Mesdagstraat wordt gebouw, worden in bouwputten van de huizen aan de westzijde van deze straat voor het eerst resten van Romeinse bebouwing gevonden. Pas in 1978 als er opgravingen in de Rembrandtstraat plaatvinden blijkt er in de bodem een ruim 1600 m² grote arena, ruim 2,7 meter onder het moderne straat niveau te liggen. Onderzoek heeft later uitgewezen dat deze arena deels uit hout en deels uit steen was opgebouwd. Bij het kruispunt van de Rembrandt- en Mesdagstraat kun je in het wegdek de loop van de tunnel die onder de tribune naar de arena liep, nog zien. De arena had de vorm van een ellips en bood plaats aan 9000 toeschouwers. Ter vergelijking, het huidige Goffert Stadion biedt plaats aan 12.500 fans.

Mijn ervaringen:

• De tentoonstelling ‘Gladiatoren Helden van het Colosseum’ was eerder in het Belgische Tongeren en het Deense Arhus te zien. Door de toevoeging van de Nijmeegse vondsten en de unieke stukken uit het Colosseum is het weer een totaal eigen expositie geworden.
• Ik vind de opstelling in de 14 zalen met veel video’s en animaties interessant & leerzaam. Ik denk dat jong & oud hier iets van zijn gading vindt. Kinderen kunnen op verschillende locaties een quiz volgen op beeldschermen en zelf oefenen met zwaard en
• Iedereen kan zelf met een audiotour rond en zo in zijn eigen tempo naar de verhalen luisteren.
• Je kunt hier ook een mooie wandeling maken in de sfeer van het Colosseum of ervaren hoe een dag in het keven van een gladiator eruit zag in het amfitheater.
• De catalogus biedt veel extra verhalen waardoor je thuis fijn na kunt genieten.
• Speciaal voor scholen is het museum tijdens deze tentoonstelling ook op maandag geopend.

Wist jij….?

• Gladiatoren spelen zijn ontstaan als gevolg van een eerbetoon aan overleden familieleden? De zogenaamde lijkspelen (numera) waren een verplichting tegenover de dode.

• Gladiatoren geen vlees eten om sterk te worden maar granen en bonen?
• Dat er ook vrouwelijke gladiatoren waren in het Romeinse Rijk?
• Dat er in Pompeï al sporen van graffiti zijn gevonden?

Gladiatoren, helden van het Colosseum, is tot en met 5 maart 2017 te zien in Museum het Valkhof in Nijmegen.

Als je een Museumjaarkaart hebt, betaal je € 5 toeslag. Daarvoor krijg je een gratis audiotour mee om de expositie zelf te verkennen.

© video, foto’s en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik beeldmateriaal met dank aan Museum het Valkhof en de 16 andere deelnemende musea die deze tentoonstelling mogelijk hebben gemaakt.