Na de Anselm Kiefer tentoonstelling in Voorlinden, staan er grote schoenen klaar voor de volgende kunstenaar. Aangekondigd is: Alicja Kwade. Tijdens de persbijeenkomst komt er na curator Barbara Bos een frêle vrouw in zwart gekleed, de zaal in. Voor ons staat Alicja Kwade, een vrouw die bij alles wat ze ziet en hoort vragen stelt. Het voelt voor mij alsof we oog in oog staan met Alicja in Wonderland.
‘Mijn werk is als een zoekproces.
Ik wil vooruit denken en proberen te leven.’
Alicja Kwade in Voorlinden (2024).
Kennismaking met Alicja Kwade
Alicja Kwade is in 1979 geboren in het Poolse Katowice. Polen is dan nog een communistisch land en door Berlijn liep nog de Muur. Kwade’s vader was cultuurwetenschapper, galeriehouder en conservator. Kunst krijgt ze met de paplepel ingegoten. Op haar vijfde wist ze al dat ze kunstenaar wilde worden. Als Alicja acht is (1987) vlucht haar familie naar West-Duitsland. Tot haar negentiende woont en studeert ze in Hannover. Na de middelbare school verhuist ze naar Berlijn. Van 1999 tot 2005 studeert ze in Berlijn beeldhouwkunst aan de Berlijnse Hogeschool voor de Kunsten. Ze onderbreekt deze studie in 2002 voor een studiejaar (het Erasmus-jaar) aan het Chelsea College of Arts in Londen.
Kwade woont en werkt nu in Berlijn. In haar netwerk kent ze veel wetenschappers en filosofen. “Ik ben gefascineerd door de grenzen tussen wetenschap en achterdocht. Meneer Houdini is een van mijn grootste helden”, aldus Kwade in een interview met het tijdschrift ArtReview (2013).
‘Ik probeer te begrijpen wat de wereld bij elkaar houdt,
waarom alles draait, waarom dingen elkaar lijken op te volgen
en een bepaalde orde aanhouden,
om uiteindelijk weer in chaos te vervallen.’
Alicja Kwade (Zaal 4 Voorlinden 2024).
Alice in Wonderland is voortdurend bezig om
haar opgedane kennis te bevragen.
Alles wat ze in de ‘echte wereld’ wist, is in Wonderland niet waar
Veel musea en kunstmanifestaties tonen Kwade’s werk
Alicja Kwade is een kunstenaar die werkt met veel verschillende materialen. Ze is bekend om haar beeldhouwkunst, uitgebreide openbare installaties, film, fotografie en werken op papier. Kwade wil met haar werken wetenschappelijke en filosofische concepten uitdagen door de grenzen van de perceptie te ontmantelen. Op haar CV staat een indrukwekkende lijst met musea en kunstmanifestaties die haar een podium gaven. Zoals het Louisiana Museum (Deense Humlebæk), Whitechapel Gallery (Londen); Hamburger Bahnhof -Nationalgalerie der Gegenwart (in Berlijn) en Haus Konstruktiv (Zürich). In 2016 was haar werk in Amsterdam te zien in ‘De Appel Amsterdam’ .
Mijn eerste kennismaking met Kwade’s werk was in 2017 op de 57ste Kunst Biënnale van Venetië Viva Arte Viva. De laatste jaren werkt Alicja Kwade steeds vaker in de publieke ruimte. Hierin creëert ze grote installaties die inspelen op de architectuur en de natuurlijke fenomenen van verschillende plekken.
‘Ik neem een object en haal het altijd uit elkaar
tot ik uitkom bij de kleinste onderdelen,
tot op atoomniveau, tot het punt waarop je niet verder kunt,
om te zien was het is.’
Alicja Kwade (Voorlinden, 2024)
Manipulatie van materialen
De sculpturen en installaties van Alicja Kwade richten zich op de subjectiviteit van tijd en ruimte. Ze manipuleert gewone materialen zoals hout, glas en koper door middel van chemische processen. Hiermee onderzoekt ze de vergankelijkheid van de fysieke wereld. In haar werken zie je vaak reflectie, repetitieve geluiden en onnauwkeurige verdubbelingen. Hiermee wil ze een meeslepende en ervaringsgerichte ruimte creëren en kijkers verzoeken hun perceptie van de werkelijkheid in twijfel te trekken. Na haar kennismakingsbezoek aan Voorlinden wist ze het zeker, ze wilde witte zalen met witte muren, plafonds en witte vloeren. Daarmee wilde ze de bezoeker extra uitdagen. Door de complete witte ruimte, kun je de installaties als het ware ook liggend en schuin bekijken. Elke beleving is dan anders.
‘We zijn slim genoeg om vragen te stellen,
maar niet slim genoeg om alle antwoorden
te krijgen of te begrijpen.’
Alicia Kwade (Voorlinden 2024)
‘Who in the world am I?
Ah, that’s the great puzzle.’
Alice in Wonderland (Lewis Carroll, 1865)
Is dit de toegang tot Alicja’s Wonderland?
Als we naar het museum lopen, staan we na enkele stappen al oog in oog met de eerste installatie Matter Motion/ParaPosition (2024). Grasplaggen zijn verwijderd en een deel van de aarde is omgewoeld. Is dit de ingang van Alicja’s konijnenhol, de glijbaan naar haar Wonderland? Hoe zit het hier met de zwaartekracht? Naast stenen hangt er een stoel in de staalconstructie. Toen ze het ontwerp zag was Kwade’s reactie direct: “die stoel moet blauw”. De bruine kleur valt weg tegen de constructie. Dus jij zult een andere installatie zien dan ik zag.
‘Ons begrip van de tijd en de werkelijkheid, is te veel
gebaseerd op afspraken die we met elkaar hebben gemaakt.’
Alicja Kwade (2024)
Vraag Alice: ‘How long is forever?’
antwoord van het witte konijn: ‘Sometimes, just one second.’
Alice in Wonderland – Lewis Carroll (1865)
Kun jij zeggen hoe laat het is?
Iets verderop (bij de entree van het museumrestaurant) staat een wat vreemde klok met de naam Gegen den Lauf (2015/2018). Het is een aluminium klok met twee wijzerplaten en LED-licht. De klassieke Amerikaanse straatklok was de inspiratie voor Kwade voor Gegen den Lauf. Kijk eens goed en wat valt dan op? Inderdaad de wijzerplaat beweegt tegen de klok in en de secondewijzer blijft maar omhoog wijzen. Dit is totaal anders dan wat wij verwachten. Kwade geeft hier op een dubbelzinnige wijze de tijd aan. De secondewijzer lijkt een oproep te doen voor het stillen van de tijd. Kun jij zeggen hoe laat het is? Het is de kunstenaar te doen om de verwondering die ontstaat omdat het antwoord op deze vraag uitblijft.
Stoelendans op het landgoed
Overal in de tuin en in het museum staan stoelen. Geen gewone stoelen maar wel herkenbare stoelen. De serie die buiten staat heet Carrier | Multi Carrier | Double Carrier (2024). Soms lijkt er een steen uit een zitting te komen en bij de ander object ontpopt er een zwerfkei uit een stoelzitting. Als ik dichter bij de stoelen kom en ze aanraak, merk ik dat ze van brons of roestvrij staal zijn. De stoel, als object, komt vaak terug in het werk van Kwade. Door stoelen en stenen samen te brengen, wil de kunstenaar de eindeloze evolutie van de aarde belichten. De stenen staan symbool voor de eeuwigheid en spiritualiteit, de stoelen voor de vindingrijkheid en het sociale gedrag van mensen. Met deze constructies verwijst Kwade naar de onderlinge verbondenheid van het menselijke bestaan en de dynamische krachten van de natuur.
‘Ik probeer het niets als
werkelijkheid te erkennen. Als niets echt is,
zijn er alleen mogelijkheden.’
Alicja Kwade (Zaal 1 Voorlinden, 2024)
Schoenen uit …
Omdat we vóór de officiële opening een rondleiding krijgen, moeten we onze schoenen uit doen. In de eerste zaal staat het begrip tijd centraal. Kwade heeft een grote fascinatie voor dit fenomeen. Jarenlang spaarde ze klokgewichten, oude en nieuwe. In deze zaal hangen tientallen klokgewichten aan kettingen. Het ene gewicht zweeft, het andere ligt op de grond. De tijd hangt hier als het ware stil. Er is hier een ander krachtenspel gaande tussen tijd, ruimte, zwaartekracht en materie. Kwade vertelt dat haar werk over structuren gaat, tijd is één van die structuren. Ze vertaalt dat hier in ‘Doorbraak door zwakte’ (2008-2016). De gewichten waren ooit onderdeel van klokkasten. Door mee te bewegen met de voorbijgaande seconden, minuten en jaren hielden ze de tijd bij. Nu hangen ze er roerloos bij. Kwade toont tijd hier niet voor als beweging, maar als een delicaat evenwicht van verschillende krachten in stilstand.
Aan een van de muren hangt een glazen zandloper met de naam Singulaliteit (2009).
Er zijn meerdere definities van het begrip singulariteit. Om je een beetje op weg te helpen, geef ik er hier een: Een singulariteit is in het algemeen een ongewoonheid, iets waar de normale regels of wetten niet meer geldig zijn of niet meer toegepast kunnen worden.
‘Er bestaat niet zoiets als waarheid of individualiteit.
Er zijn alleen variaties in ruimte en tijd.’
Alicja Kwade – zaal 5 (Voorlinden, 2020)
‘If you don’t know where you are going,
any road can take you there.’
Alice in Wonderland – Lewis Carroll (1865)
We zouden meer open moeten staan voor dat niet-weten,
dat in het Spaans ‘anoranza’ heet,
van het Latijnse ignorare, en dat ook heimwee betekent.
Joke J. Hermsen – Onbewaakte ogenblikken – catalogus Kwade, Voorlinden 2024
Nog een moment geduld a.u.b.
Als dit artikel verschijnt, is de catalogus nog in voorbereiding. Het is voor het team van Voorlinden belangrijk dat de afbeeldingen allemaal in en om hun museum worden gemaakt. Zeker nu met de witte vloeren is dat een extra dimensie omdat Kwade die kans nog niet eerder kreeg. In de catalogus reflecteert schrijver en filosoof Joke J.Hermsen (1961) op het werk van en de persoon Alicja Kwade. Toen Hermsen het werk van Kwade zag, moest ze denken aan dichtregels van de Poolse schrijver/dichter Wislawa Szymborska (1923-2012):
‘Er is geen leven dat nooit, al was het maar voor een ogenblik, onsterfelijk is geweest, wat zijn dit voor mysterieuze momenten, die het leven voor de duur van een ademzucht onsterfelijk kan laten zijn?’ Is het toeval dat het hier om een Poolse dichter/schrijver gaat?
We zouden meer open moeten staan voor dat niet-weten,
dat in het Spaans ‘anoranza’ heet,
van het Latijnse ignorare, en dat ook heimwee betekent.
Joke J. Hermsen – Onbewaakte ogenblikken – catalogus Kwade, Voorlinden 2024
‘Er bestaat niet zoiets als waarheid of individualiteit.
Er zijn alleen variaties in ruimte en tijd.’
Alicja Kwade – zaal 5 (Voorlinden, 2020)
“’If you don’t know where you are going,
any road can take you there.’
Alice in Wonderland – Lewis Carroll (1865)
Waar gaan we heen?
De witte zalen en de tuin van Voorlinden zijn een inspirerende omgeving voor de werken van Kwade. Dat vind ik ook een van de mooie elementen bij Voorlinden. Als een kunstenaar met ideeën komt, wordt er altijd gekeken of dat uitvoerbaar is. Niet alle musea hebben de vrijheid van geest en/of flexibiliteit in hun gebouw om dat te doen. Alice is in Wonderland voortdurend bezig met het toetsen van haar kennis. Alles wat ze in de ‘echte wereld’ wist, is in Wonderland niets waard. Nu mogen wij als bezoekers verder dromen en nadenken over de systemen en ideeën van onze samenleving. We kunnen als filosofen wandelen door de tuin van Piet Oudolf en op een bankje de catalogus er bij pakken en de reflecties van Joke J. Hermsen op ons in laten werken.
Het grote verschil tussen Alice en Alicja is dat Alice droomt van Wonderland
Alicja Kwade realiseert in Voorlinden haar wonderland. (WL)
‘You’re mad. Bonkers. Off your head.
But I’ll tell you a secret…
All of the best people are.’
Alice in Wonderland – Lewis Carroll (1865)
Die Notwendigkeit der Dinge (de noodzakelijkheid der dingen) van Alicja Kwade is tot en met tot en met 9 juni 2024 te ontdekken in Museum Voorlinden in Wassenaar.
@ tekst en foto’s Wilma Lankhorst
@ gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van Museum Voorlinden, Alicja Kwade, fotograaf Antoine van Kaam en alle bruikleengevers.