AFROTOPIA Afrikaanse fotobiënnale
Het Afrika Museum in Berg en Dal heeft de wereldprimeur met AFROTOPIA. Sinds 1994 wordt in Mali de Pan Afrikaanse fotobiënnale gehouden. Soms werden delen van de expositie later in andere landen getoond. Maar nu is de gehele tentoonstelling zoals die in de Malinese hoofdstad Bamako te zien was, op reis. Het Afrika Museum in Berg en Dal (bij Nijmegen) kreeg de primeur om als eerste museum ter wereld deze fotobiënnale met het publiek te delen. Bekijk deze zomer Afrika door de ogen (lens) van de Afrikaanse bewoners. Laat je verrassen én inspireren door hun Afrikaanse Utopia.
Sneak preview
Primitieve kunst
De canon voor de kunstgeschiedenis is in het midden van de 19e-eeuw opgeschreven door blanke Westerse mannen. Niet Westerse, zwarte, of vrouwelijke kunstenaars komen in deze lijst niet voor. De kennis die wij bijvoorbeeld van het continent Afrika hadden was beschreven door Europese ontdekkingsreizigers, missionarissen en zendingswerkers. Zij namen o.a. houten beelden mee om ons te laten zien hoe ‘primitief’ de Afrikaanse kunst was. Met een Westerse bril en zonder context van de tradities en religieuze wereld van de Afrikanen, werd eenzijdig een beeld van een groot continent, als zijnde één land gepresenteerd. Met Sjors & Sjimmie, reclame voor schoenpoets en ja-knikkende zwarte mini misdienaren in de kerk, gingen die beelden er als zoete koek in. De etiketten ontwikkelingslanden en primitieve kunst werden hier in het westen uitgevonden.
Frisse Afrikaanse wind
Sinds enkele jaren waait er een frisse Afrikaanse wind door ons museumlandschap. Het Afrika Museum in Berg en Dal behoort nu tot een grote familie van wereldmusea. Ze heeft nu grote zussen als het Tropenmuseum, het Volkenkundig Museum in Leiden en het Wereldmuseum in Rotterdam. Conservatoren van deze musea hebben intensief overleg met Afrikaanse collega’s. Eén van de contacten is Samuel Sidibé, gepensioneerd directeur Nationaal Museum Mali. Hij sprak met een vlammend betoog over de moderne Afrikaanse kunst en de Afrikaanse bril. Het wordt tijd dat Europa het grote en uiterst gevarieerde Afrikaanse continent eens goed door een Afrikaanse bril gaat bekijken. Die bril staat in AFROTOPIA symbool voor de lens van een grote groep Afrikaanse fotografen.
11e Afrikaanse Fotobiënnale
Eerder dit voorjaar was is Bamako (Mali) de 11e editie van de Afrikaanse fotobiënnale te zien. Het thema voor deze elfde editie was de toekomst van Afrika: AFROTOPIA. Naast een blik in de toekomst staat dit thema ook voor de potentiele kracht waarmee Afrika kan bijdragen aan onze gezamenlijke toekomst.
Fotografen die in Afrika wonen of geboren zijn, mogen meedoen. Ruim 300 inzendingen werden aangeboden en de jury heeft hieruit veertig producties van hedendaagse fotografen en kunstenaars geselecteerd. Die selectie heb ik als een bijzonder feest ervaren. De variatie is groot, de stemming varieert van feest tot stilte en reflectie. Mijn advies, neem ruim de tijd want alle werken hebben meerdere lagen die om tijd en aandacht vragen.
Video’s, installaties en foto’s
De getoonde werken van de 40 kunstenaars variëren sterk in vorm en uitvoering. Met het eerste werk Personal Accounts (2013) van Gabrielle Goliath wordt de toon direct gezet. Afrika en zeker hun vrouwen laten hier van zich horen. Gabrielle is in (1983) in Kimberly in Zuid-Afrika geboren. Ze laat hier een serie videofragmenten zien waarin vrouwen hun verhaal doen. Ze zijn allemaal slachtoffers van verkrachting. Ik hoor alleen ..mmm, af een toe een klikgeluid of iemand die moet slikken omdat het te heftig is. Door de woorden uit video’s te halen en alleen zachte geluidservaringen te delen, laat Gabrielle ons ervaren dat de verhalen van deze slachtoffers te gruwelijk zijn voor woorden.
Geborduurde foto’s
Heel anders is de sfeer van Ça va aller … (2016) van Joana Choumali (1974 Cocody, Ivoorkust). Om de drukte van de stad achter zich te laten heeft Joana een huisje gekocht in de kustplaats Abidjan. In maart 2016 was er een terroristische aanslag in Grand-Bassam. Drie weken na deze ramp bezoekt Joana deze stad. Met haar iPhone maakt ze foto’s. Door haar telefoon te gebruiken kan ze dichter bij de mensen komen.
De inwoners laten hun emotie duidelijk zien zoals de jonge man die met gebogen hoofd langs het lege strand loopt. In de daarop volgende maanden bewerktJoana een aantal foto’s met fel gekleurde borduurzijde. Het borduren van de foto’s werkte ook helend voor de fotograaf zelf. Ze ervaart dit handwerk alsof ze de draad weer op pakt, dat ze het leed een beetje kan helen en nieuwe verbindingen kan maken. Ça va aller …, betekent in het Frans: het komt goed.
Het verloren hoofdstuk
De zwart wit foto’s van Délio Jasse (1980 Luanda, Angola) zijn bewerkingen van oude afbeeldingen van vooral blanke emigranten. Op de foto’s staan in felle kleuren visa- en paspoort stempels. Tijdens zijn verblijf in Lissabon ontdekte Délio dozen vol foto’s op een vlooienmarkt. Tussen al de afbeeldingen zaten honderden foto’s waarop een blank gezin stond die in de jaren 60 naar Mozambique waren geëmigreerd. De fotograaf werd direct getroffen door de afwezigheid van zwarte mensen in deze uitgebreide serie. Jasse heeft een selectie van deze oude foto’s op een traditionele, analoge manier bewerkt. De stempel en teksten vertellen het verhaal van deze emigranten.
Steen orgasme
Ik moet heel goed kijken want het is me eerst niet duidelijk wat ik zie. Bij de ingang naar de tweede zaal ontdek ik een serie grote portretten van vrouwen. De gezichten zijn vervangen door gepolijste stenen. Fotografe Lola Keyezua (1988 Luanda, Angola) neemt ons mee in de wereld van de traditionele religies waarin vrouwen worden besneden en handels onbekwaam worden geacht. Keyezua bewerkt de portretten van de vrouwen met traditionele kledingfragmenten en symboliek en creëert zo een nieuw mens. De stenen over het gezicht voorkomen herkenning van het model. Armen en/of marmeren fragmenten bedekken de vrouwelijke geslachtsorganen. Het totaal beeld onthutst en vervreemd. Maar je kunt het ook zien als een talisman tegen het geweld tegen vrouwen.
AFROTOPIA
En dit zijn nog maar een paar voorbeelden. Na drie uur, heb ik de expositie verlaten. Gelukkig voor mij ligt het Afrika Museum op fietsafstand van mijn huis. AFROTOPIA, Afrikaanse fotobiënnale is nog t/m 2 september 2018 te zien in het Afrika Museum in Berg en Dal.
Vernieuwd Afrika Museum
De tentoonstelling AFROTOPIA is voor de museumleiding de opmaat naar een vernieuwd Afrika Museum. In dit nieuwe concept krijgen hedendaagse Afrikaanse ontwikkelingen een prominente plaats. Samuel Sidibé is heel blij met de ambitie van het Afrika Museum om een actueel beeld te geven van zijn werelddeel. Ook de wederzijdse verbondenheid tussen Afrika en Nederland krijgt een prominenter beeld in toekomstige exposities en de wijzigingen in de vaste collectie. De aanpassingen in het binnen- en buitenmuseum zijn in april begonnen. Ze worden in fasen uitgevoerd zodat het museum open blijft, tot de totale renovatie in 2020 is voltooid.
Amuse in het Tropenmuseum
In Amsterdam kun je al een klein voorproefje nemen op AFROTOPIA in de expositie AFROFUTURISM in het Tropenmuseum. In de hoofdstad nemen vier hedendaagse Afrikaanse topkunstenaars je mee naar hun gedroomde toekomst. Ontdek de videoclip van Bob Mûchiri Njenga, de serie Zwarte Paus van Samuel Fosso, de digitale collages van Kadara Enyeasi en de zelfbedachte toekomstige samenleving van Osborne Macharia. Werk van drie van hen zag ik in de zomer van 2017 in FOAM Museum in de expositie GENERATIE X . AFROFUTURISM is t/m 26 augustus 2018 te zien in het Tropenmuseum.
Tips om verder te lezen
Als je dit artikel over hedendaagse niet westerse kunst interessant vind, heb je vast ook belangstelling voor eerder verschenen blogs over dit onderwerp.
- Op ontdekkingsreis door het Afrika Museum
- Paradise Beyond in Helmond
- Nalini Malani in het Stedelijk Museum Amsterdam
- FOAM Generatie X – 3 hedendaagse Afrikaanse fotografen
- Chiharu Shiota – Between the Lines
- Evelyn Taocheng Wang solo in de Hallen in Haarlem
- A Chinese Journey begint in den Bosch
- De Sigg Collectie in Den Bosch
© foto’s video en tekst Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Afrika Museum, het Tropen Museum, Afrikaanse Fotobiënnale en de genoemde kunstenaars.