Vele kennen Gouda van de Goudse kaas, stroopwafels en kaarsen. Gouda is ook beroemd om de grootste collectie gebrandschilderde glazen. Die vind je de Sint Jan, in het hart van de stad. Met zijn 123 meter is de St. Jan de langste kerk in ons land. Nergens ter wereld kom je in één kerk zoveel 16de -eeuwse gebrandschilderde ramen tegen als in dit godshuis. Elk van de 72 ramen ‘vertelt’ een eigen (beeld)verhaal. In dit artikel neem ik je mee naar de verhalen van de ‘Goudse Glazen’. Zin om mee te gaan?
Beknopte geschiedenis van de St. Janskerk
Over de oorsprong van de kerk lopen de meningen uiteen. Volgens de een is het kerkje in een vroegere nederzetting in de polder Bloemendaal de voorloper. Deze oude nederzetting was er waarschijnlijk eerder dan de stad. Volgens andere historici is de kerk van het nabijgelegen Moordrecht de mogelijke voorloper van de St. Janskerk. In het waterrijke gebied waarin Gouda is ontstaan, werd het vervoer van mensen en goederen per schip verzorgd. Op de plaats waar een vaarwater in een andere rivier uitmondde, ontstond in het verleden vaak een nederzetting. De oorsprong van Gouda ligt aan de mondig van het riviertje de Gouwe met de Hollandse IJssel. De schippers in deze Gouwse nederzetting hadden de behoefte aan een kerk.
We weten alleen niet wanneer zij het prototype hebben gebouwd. De oudste schriftelijke vermelding van een kapel stamt uit 1278. Dit zou de kapel van de Heren Van der Goude zijn geweest. Deze kapel was onderdeel van een hof complex dichtbij de huidige locatie van de St. Jan.
Sprong in de tijd
We maken een sprong in de tijd en komen zo in de 16de eeuw in de Reformatie-periode. Luther en Calvijn breken met de aflaten in de Rooms-katholiek kerk en beginnen een nieuwe geloofsstroming, het protestantisme. De beeldenstorm tijdens deze kerkhervorming gaat gelukkig voor Gouda en aan hun St. Jan voorbij. Gouda blijft in die dagen trouw aan de Spaanse koning Filip II (1527-1598). Een van de twee grootste gebrandschilderde ramen in de kerk (nr. 7), vertelt het verhaal van de inwijding van de tempel door koning Salomo (1557 door glazenier Dirck Crabeth). De schenker van dit raam is koning Filip II. In het bovenste deel van dit grote raam vereenzelvigt Filips II zijn eigen koningschap met dat van de vrome en wijze koning Salomo.
In 1573 komt de St. Jan, tijdens de Nederlandse Opstand, als nog in handen van de protestanten. Na deze overname worden de altaren en de heiligenbeelden uit het kerk verwijderd. Gelukkig voor Gouda blijven de gebrandschilderde ramen behouden en vanaf 1594 zelfs weer verder uitgebreid. De nieuwe ‘sponsoren’ zijn de nieuwe machthebbers, de steden van Holland met aan het hoofd Willem van Oranje. En zo laat raam 25 het verhaal zien van het ontzet van Leiden.
72 beroemde Goudse Glazen
De Sint-Janskerk is gewijd aan Johannes de Doper, de schutspatroon van Gouda. De symbolische kleuren van deze heilige, rood en wit, zijn in het stadswapen terug te vinden. De kerk behoort tot de Top 100 van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg uit 1990 (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed). Zoals gezegd vind je nergens ter wereld een kerk met zoveel 16de -eeuwse gebrandschilderde ramen als in Gouda. Van de 72 ramen zijn er 61 in de periode tussen 1530 en 1601 gemaakt. Na de vrijwaarding tijdens de twee beeldenstormen zijn deze ramen ook ongeschonden uit de Tweede Wereldoorlog gekomen.
201 houten kisten
Direct na het mobilisatiebevel (28 augustus 1939) zijn de gebrandschilderde glazen uit de Sint-Janskerk verwijderd en vervangen door dubbeldik vensterglas. De originele glazen zijn verpakt in 201 houten kisten en verdeeld ondergebracht in de kluizen van enkele bankgebouwen, in het voormalige weeshuis van Moordrecht, in kelders van boerderijen in de omgeving van Gouda en in de rijks kluizen bij Vogelenzang. Later in 1943 zijn alle uitgenomen glazen gezamenlijk opgeborgen in deze laatst genoemde rijks kluizen.
Erasmusglas van Marc Mulders
Het meest recente glas is nr. 1c het Erasmusglas (2015) ontworpen door kunstenaar Marc Mulders (Tilburg, 1958). Samen met glaskunstenaar Peggy Hermans en GBB Tilburg heeft Manders zelf het raam gemaakt. We kijken naar een abstract lijnenspel dat door de ronde vormen ontstaat. Mulders gebruikt zachte kleuren in dit ontwerp. Neem de tijd voor dit raam want het laat zich niet in een oogwenk lezen. Als je goed kijkt ontdek en ervaar je in dit kleurenspel van zilvergeel, goudroze en hemelsblauw oude symbolen als de pauw en hydra, Symbolen van Opstanding en smarten. Mulders wens is dat we het glas niet lezen, maar dat het zich warmt aan het licht.
En wat Erasmus (1466,1536) betreft, volgens een notitie van een Renier Snooy (1478-1537), een Goudse historicus, zou Erasmus in Gouda zijn geboren. Dat lees je ook op een bord voor de St. Jan. Erasmus zelf schreef in het Latijn dat hij in Rotterdam is geboren. Hoe het ook zij, beide steden zijn trots op hem.
Gebruik de gratis audiotour
Bij je entreeticket is een gratis audiotour inbegrepen. Mijn tip gebruik die ook. Deze audio duurt ongeveer 40 minuten, je hoort de verhalen achter de belangrijkste glazen en af en toe wordt er een verborgen schat onthult. Als we de kerk binnenkomen, valt het zonlicht door de gekleurde ramen. Het zachte licht geeft de kerk een bijzondere sfeer. We laten ons verrassen door de prachtige kleuren en het levendige lichtspel. Naast de verhalen die je hoort in de audiotour is er ook een online archief met veel details. Via deze link kun je zowel voor- als na je bezoek de details van de glazen nog eens lezen.
De Sint-Jan is een erkend museum en door museum Catharijneconvent aangemerkt als onderdeel van het Grootste Museum van Nederland. De MK is geldig.
In de zomermaanden worden er op donderdag gratis orgelconcert gegeven. Bekijk hiervoor de website van de kerk.
Open Monumentendag zaterdag 13 september 2025
Tijdens Open Monumentendag op zaterdag 13 september is er een bijzondere route door de Sint-Jan. Je komt langs plekken waar je anders nooit mag komen. Ga door het kleine torendeurtje naast de hoofdingang naar binnen en loop via de trappen en de lage deurtjes naar de orgelzolder. Hier zie je de balgenkamer en de binnenkant van het monumentale hoofdorgel van de Sint-Jan. Tijdens de Open Monumentendag 2025 is het ook Nationale Orgeldag en daarom zijn er 13 september doorlopend orgelbespelingen in de kerk.
Om 12.00 uur is er een lunchconcert door leerlingen van stadsorganist Gerben Budding. Vanaf de orgelzolder loop je met de trap weer naar beneden en kom je in de Museumwinkel terecht. Hier kun je een toegangskaartje kopen om de Goudse Glazen te bekijken. Met je toegangskaart kun je ook van het slotconcert van Nationale Orgeldag genieten. Er is muziek van stadsorganist Gerben Budding, Bas Koster en het draaiorgel van Adrie Vergeer. Kijk hier voor de details.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.
© gebruik van de foto’s met toestemming van en dank aan de St. Janskerk en alle genoemde kunstenaars.
Nu ook te zien in Museum Gouda
Jo Koster, kunstenaar, tot en met 4 januari 2026. Kijk hier voor de details.
Ongehoord, verzamelde vrouwen , tot en met 22.02.2026
Edith, een gewoon Gouds meisje, nog tot en met 26 oktober 2025.