De KLM vliegt sinds 8 mei 2025 driemaal per week, non-stop van Amsterdam naar de Amerikaanse stad San Diego. Voor ons een goede aanleiding om de uitgestelde coronareis naar Californië opnieuw te bekijken. Ons eerste doel was om te ontdekken welke Nederlandse kunstenaars er in San Diego een plekje hebben gevonden. We zagen zowel oud en jong: van Rembrandt tot Ruud van Empel, van Piet Mondriaan tot Afra Eisma.
Ruud van Empel
Fotograaf en beeldend kunstenaar Ruud van Empel (Breda, 1958) heeft een expositie Theatre in het San Diego Museum of Art. Van Empel was van 1976 tot 1981 student aan Academy of Fine Art Sint Joost in Breda. In die tijd studeerde ik toerisme in dezelfde Brabantse stad. Het was het tijdperk vóór de computer. Van Empel maakte tot halverwege de jaren negentig zijn fotografische assemblages met behulp van de traditionele collagetechnieken: knip & plak werk en tot slot retoucheren. Toen hij in een studio kennismaakte met de eerste versie van Photoshop, ging er een andere wereld voor hem open. Sinds 1995 bewerkt hij zijn honderden foto’s via een digitaal proces en is de computer de vervanger van het knip, plak en retoucheerwerk. Met zijn digitale foto’s veranderde Van Empel het beeld van de digitale fotografie. Zelf noemt Van Empel zijn creaties, constructies van een fotografisch beeld, ook wel foto-objecten. In een korte video bij de expositie legt hij deze werkwijze uit.
Theatre
De compacte expositie van Van Empel in het San Diego Museum of Art kreeg de naam Theatre. Hier hangen zes grote en drie kleine werken. De collectie van honderden basisfoto’s voor collages heeft Van Empel tijdens zijn vele reizen gemaakt. In dit geval van botanische tuinen in Nederland tot Joshua Tree National Park in Californië. Hij fotografeerde zowel overdag als ’s nachts scènes van bos en woestijn. Als je voor deze dromerige landschappen staat, wordt je als kijker uitgenodigd om naar binnen te stappen en de wereld met fascinatie en zelfs met ongeloof te verkennen. Hoe zit het nu met de relatie van fotografie tot het vastleggen van de waarheid?
Ruud van Empel, Theatre, is tot en met 27 juli 2025 gratis te bezoeken in het San Diego Museum of Art (Balboa Park) in San Diego. Kijk hier voor de details.
Rembrandt in het Timken Museum of Art
Naast het San Diego Museum of Art in Balboa Park ligt het Timken Museum of Art. Dit is een particuliere collectie waarbij in een van de vijf zalen werk van Nederlandse en Vlaamse meesters hangen. Het topstuk is de heilige Bartholomeus (1657) van Rembrandt van Rijn.
Het onderwerp van dit grote, dramatische schilderij wordt beschreven als een doek uit Rembrandts volwassen periode als kunstenaar. Sint-Bartholomeus, een van de twaalf apostelen werd levend gevild. Rembrandt schilderde geen bloederig tafereel maar een portret in bruin tinten van een man die in zijn rechterhand een slagersmes vasthoudt. Dit mes staat symbool voor zijn martelaarschap. De ietwat onrustige houding en de diepzinnige uitdrukking van de heilige suggereren dat hij zijn eigen ondergang overpeinst.
Naast werk van Rembrandt hangt in deze zaal onder andere het meisje dat een brief ontvangt (1658) van Gabriel Metsu, het interieur van de Nieuwe Kerk in Amsterdam (1657) van Emanuel de Witte en zicht op Haarlem (1665-1670) van Jacob van Ruisdael.
Timken Museum of Art is gratis te bezoeken van woensdag tot en met zondag van 10.00 tot 17.00 uur. Kijk hier voor de details.
Afra Eisma in Institute Contemporary Art
De Nederlandse beeldend kunstenaar Afra Eisma (Den Haag, 1993) heeft met Hush haar eerste solotentoonstelling in de Verenigde Staten. Als dit artikel online gaat, is haar expositie helaas al weer voorbij. Maar de installatie maakte zo’n indruk op me dat ik mijn ervaringen toch graag wil delen. Als we het ICA binnenlopen reikt een grote blauwe hand naar ons. Over de mailing hangt een paarse arm met hand. Tegen het plafond hangt een kluwen van kleur. Boobie Spider (2025) is Eisma’s eerbetoon aan de spin Maman (1999) van Louise Bourgeois (1911-2010). Eisma omschrijft Boobie spider als een moeder, een schuilplaats, een roofdier en een plaag. Deze site-specifieke bewerking van de spin confronteert bezoekers van de tentoonstelling en wijst je op de emotionele en zintuiglijke reis die op het punt staat te beginnen.
Wie goed luistert hoort het geluid van druppelend water hiermee activeert de Boobie Spider de omringende ruimte en transformeert de drempel tot een moment van afrekening en bevrijding.
Hush
Als we de trap aflopen komen we verder in de kleurrijke wereld van Eisma. Voor Hush, heeft ze een ontwerp gemaakt dat is geïnspireerd op de ademhaling, je hoort de hartslag in de ruimte. Eisma legt uit: “Adem is een hulpmiddel om meer aanwezig te zijn; het is een helende kracht voor ons zenuwstelsel, een brug tussen lichaam en geest. Adem is een lichaamsfunctie die we kunnen beheersen, of we laten het ons beheersen.” De kunstenaar nodigt de bezoeker uit om deel te nemen aan haar multimedia-installatie: dus schoenen uit en een plekje zoeken om alle een goed op je in te laten werken.
Een bezoeker stapt zelfs van zijn scoot mobiel af, trapt zijn schoenen uit en schuift voorzichtig naar één van de zitconsoles. Hij slaat een arm van stof om zich heen en blijft geruime tijd zitten. Eisma attendeert je op de aandacht voor het ademhalen, als een toegankelijk hulpmiddel voor genezing, een kenmerk van veel welzijnspraktijken. “Het is een bewezen stress verlagend middel en herstelt de verbinding tussen lichaam en geest”, aldus Eisma.
Afra Eisma Hush was tot 1 juni 2025 gratis te zien in het Institute for Contemporary Art in Balboa Park. Kijk hier voor de details.
In eigen land is nu werk van Afra Eisma te zien in de tentoonstelling New New Babylon: Visions for a new tomorrow (tot en met 31 augustus 2025) in Kunstmuseum Den Haag.
Ook op de Textiel Biënnale 2025, Verweven Toekomsten van 22 juni tot en met 16 november 2025 in Museum Rijswijk (ZH) is werk van Afra Eisma te zien. Utopieën spreken al eeuwen tot de verbeelding. In Verweven Toekomsten verkennen twintig nationale en internationale kunstenaars ideale werelden en tonen zie waarschuwende doemscenario’s via vernieuwende en inspirerende textiele kunstwerken.
Piet Mondriaan in San Diego Museum of Art
Ook in de vaste collectie van het San Diego Museum of Art (32.000 objecten) kom je een aantal Nederlandse en Vlaamse meesters tegen. De collectie loopt in tijd uiteen van 3.000 vóór Christus tot nu. Een van de Nederlandse werken is Composition (1921) van Piet Mondriaan.
Als wij het museum bezoeken hangt dit werk helaas niet op zaal. In de huidige opstelling van het museum (dat volgend jaar flink wordt verbouwd en vergroot) is er op de eerste verdieping een kleine zaal ingeruimd voor een impressie van de ontdekkingsreizen van de West en Oost Indische Compagnie rond 1600.
Een kaart aan het begin van de zaal laat de vaarbewegingen zien van de schepen die oost en westwaarts voeren en welke havens ze op hun route aandeden. Ezels en geiten van Paulus Potter grazen hier in een lentelandschap (1647). Van Rembrandt hangt er een ets ‘Rust op de vlucht naar Egypte’ (1644). En er zijn tulpen uit de periode van de tulpenmanie en blauw witte tegels met afbeeldingen van molens en melkmeisjes (1650-1700).
May S. Marcy beeldentuin
Naast de Nederlandse meesters hebben we in dit museum de tentoonstelling Amerikaans minimalisme verkend, enkele zalen met Duitse Expressionisten en de May S. Marcy beeldentuin naast het museumcafé Panama 66 van de beeldentuin had ik me iets meer voorgesteld. En dan realiseer ik me weer eens hoe bevoorrecht we zijn met Museum Beelden aan Zee en de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum.
San Diego Museum of Art (in Balboa Park) is geopend van donderdag tot en met dinsdag (woensdag gesloten). Kijk hier voor alle details.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.
© gebruik van de foto’s met toestemming van en dank aan San Diego Museum of Art, Institute Contemporary Art San Diego, Timken Museum of Art, alle genoemde kunstenaars en bruikleengevers.