Voor de nieuwste tentoonstelling ‘Op reis met Vincent’ in het Drents Museum reis ik per trein naar Assen. Ook Van Gogh kwam 140 jaar geleden met de trein vanuit Den Haag naar Hoogeveen. Hij verbleef drie maanden in het noorden en via zijn vele brieven aan broer Theo kennen we zijn ervaringen en belevenissen. Op reis met Vincent is een uitnodigende expositie waarin de trein een hoofdrol speelt. Je kunt tot en met 7 januari 2024 instappen.

Met de trein naar Drenthe

Als ik na mijn overstap in Zwolle vanuit de trein het Drentse landschap verken, vraag ik me af wat Vincent van Gogh(1853-1890) gezien heeft. Anno 2023, 140 jaar naar Van Gogh, zie ik uitgestrekte weilanden met zwart-wit bonte koeien, riet gedekte boerderijen, strak uitgemeten weilanden, uitgestrekte maisvelden en veel windmolens.
Uit Vincents brief aan broer Theo heb ik de indruk dat hij in de eerste twee maanden dat hij in Drenthe was, wat anders zag: “Drenthe is zóó mooi, zoo zeer pakt het me algeheel in en voldoet mij absoluut dat ik, indien ik niet voor altijd hier kan zijn, ik liever ’t maar niet gezien had. Het is onbeschrijflijk schoon.”

Vincent van Gogh in Drenthe

In het Drents Museum lees ik in de wachtruimte voor de trein hoe het met Van Gogh gaat als hij op 11 september 1883 per trein Den Haag verlaat. Hij heeft net zijn relatie met Sientje (hier te zien als aardappelschilster 1883) verbroken. Ze staat nog wel met haar kinderen op het station in Den Haag om hem uit te zwaaien. Het tijdsbeeld wordt compleet met de aquarel van De Soepuitdeling in Den Haag (1883), het landschap met boerenerf bij Etten (1881) en de Mijnwerkers in de sneeuw in de Borinage (1880).

Waarom naar Drenthe?

Van Goghs keuze om naar Drenthe te gaan, wordt hem ingegeven door de ervaringen van zijn vrienden en schildercollega’s Anthon van Rappard (1858-1892),  Herman van der Weele (1852-1930), François Pieter ter Meulen (1843-1927) en schilders van de Haagsche School zoals Anton Mauve (1838- 1888) een aangetrouwde neef van Vincent, George Breitner (1857-1923) en het echtpaar Sientje (1834-1909) en Hendrik Willem (1831-1915) van Mesdag. 

Volledig ondergedompeld in het Drentse land

Dan fluit de conducteur en komt de trein langzaam onder stoom. In de coupés lees je over de locaties die Van Gogh in Drenthe heeft bezocht. Halverwege de treinreis, kun je de trip onderbreken in een wachtruimte met een immersive presentatie. In deze ruimte worden al je zintuigen aangesproken. Allerlei technieken zoals Virtual Reality (VR), Augmented Reality (AR) en Mixed Reality (MR) worden hier samen gebruikt om je een idee te geven wat Van Gogh heeft gezien er ervaren tijdens zijn bezoek aan Drenthe.

Vijf themawerelden

Nadat ik uit de trein stap, begint er een nieuw avontuur. Ik ontdek een waaier van vijf kleuren, lila, terra, nacht blauw, mors groen en rood. Het zijn allemaal kleuren die Van Gogh heeft gebruikt in de werken uit zijn Drentse periode. Van Gogh probeerde van alles uit. Hij experimenteerde met kleuren, met technieken en met materialen. DE vijf themawerelden die je hier kunt ontdekken zijn ‘grond & lucht’, ‘licht & donker’, ‘mens, ‘huis’ en tot slot ‘veen & turf’. Op de achterwand hangen steeds werken van Gogh en op de zijwanden, werken van tijdgenoten die hem inspireerden of die door Van Gogh werden geïnspireerd.

Suze Robertson & Van Gogh

Van tijdgenoot Suze Robertson (1855-1922) hangt hier een prachtige tekening van houtskool en krijt op papier. In 1906 tekende zij Katrijn, een vrouw uit het Brabantse Heeze. Suze Robertson wordt weleens ‘de vrouwelijke van Gogh’ genoemd. Ik ben blij om te lezen dat de curator zich afvraagt of je ‘Van Gogh misschien ook wel de mannelijke Robertson kunt noemen?’ Zo ver we weten kenden deze twee kunstenaars elkaar niet. Hun werk laat wel veel overeenkomsten zien. Vrijwel gelijktijdig kiezen ze voor dezelfde onderwerpen, hardwerkende figuren. Ze doen dat ook in een zelfde krachtige stijl. Naast Katrijn hangt hier ‘Kop van een vrouw’ een werk op papier met van inkt(1883) van Van Gogh. De vrouw die we zien heeft hij ontmoet op de trekschuit van Hoogeveen naar Nieuw-Amsterdam/Veenoord. 

Aquarel van Van Gogh

Het landschap in roestbruin en lila is een aquarel waar ik kan blijven kijken. Zo verstilt, zo kleurrijk en voor mijn gevoel zo niet Van Gogh. Zoals eerder vermeld, probeerde Van Gogh in Drenthe allerlei technieken uit en onderzocht hij de thema’s land en lucht en hun samenhang. Van Gogh laat ons hier een nat en verlaten landschap zien met niets anders dan de contouren van een hutje in de verte dat een geweldige schoonheid in zich heeft. Juist in de eenvoud zit de zeggingskracht. Op zijn schilderspalet mengt hij roestkleuren en lilatinten en hiermee schildert hij dit landschap. Tegen de horizon zie je het silhouet van een eenzame boom. Van Gogh laat de heldere lucht weerspiegelen in het water. Deze aquarel wordt gezien als de voorbode op het kleurrijke werk waarmee Van Gogh later zo beroemd is geworden.

De favorieten van Annemiek Rens

Aan het einde van deze bijzondere treinreis met Vincent door Drenthe, deel ik graag de favoriete top vier van curator Annemiek Rens met je. In de afgelopen jaren heeft Rens zich intensief bezig gehouden met het verhaal en het samenstellen van deze tentoonstelling. De vruchten van haar werk kunnen wij zien in Assen. Annemieks favoriete werken zijn de Drents maannacht (George Breitner), De onkruidbrandende boer, de aquarel (hier boven beschreven) en een gastwerk, het landschap van Jacob van Ruijsdael, een bruikleen van het Mauritshuis.

Ga zelf op reis met Vincent

In de laatste themawereld ontdek ik ‘De turfschuit’ (1883) de meest recente aankoop van het Drents Museum. Een vrouw in een rode kiel staat voorover gebogen op de schuit. Ze legt de turven die de man haar aanreikt op de schuit. Als het schip vol is, gaan ze op reis. Verschillende Drentse organisaties hebben wandel– en fietstochten in het spoor van Van Gogh uitgewerkt. Je kunt het oerdrenhte zelf in je eigen tempo ontdekken. Als je gaat, wens ik je een mooie reis.

Op reis met Vincent, Van Gogh in Drenthe is tot en met 7 januari 2024 te zien in het Drents Museum in Assen. 

@ tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van het Drents Museum en alle bruikleengevers.