Chiharu Shiota – Between the Lines
rubriek: niet-westerse kunst - deel 7
“Sinds ik uit Japan ben weggegaan, heb ik een ‘tussenin’ gevoel”.
Uitspraak: Chiharu Shiota
Voor de rubriek hedendaagse niet-westerse kunst heb ik dit maal het Noordbrabants Museum in Den Bosch bezocht. Daar staat de Japanse kunstenaar Chiharu Shiota in de schijnwerpers. Met Between the lines, krijg je een indrukwekkend overzicht van haar gevarieerde oeuvre. Je zou er letterlijk de draad kwijt raken als … zij zelf niet de rode draad voor je had gespannen. Houd jij ervan om binnen de lijntjes te lopen? Ontdek het zelf in Den Bosch.
Sneak preview
Mijn ervaring
Between the Lines is de eerste solotentoonstelling van Shiota in ons land. In twee zalen kun je maar liefst 24 werken van haar zien. Het aanbod varieert van foto’s tot video’s, van performance art tot tekeningen en een bronzen beeld. 24 werken beschrijven en illustreren haar zoektocht naar identiteit van 1994 tot en met nu (2017). In de linker zaal heeft ze samen met haar team de installatie Uncertain Journey opgebouwd. In de tweede zaal ontdek je een overzicht van haar werk vanaf 1994 (Becoming Painting) tot 2017.
Ik begin aan het (voorlopige) einde van Shiota’s creatieve reis en begin met Uncertain Journey. Het leek me heel bijzonder om even alleen in deze zaal te mogen zijn. Daarom ben ik me ruim voor de openingstijd van 11.00 uur bij het museum. Terwijl de andere gasten nog hun weg zoeken, stap ik stevig door naar de expositie. Als ik daar als eerste aan kom, ben ik ruim vijf minuten alleen met Uncertain Journey. Ik dwaal door een ruimte van ongeveer 130 m². Aan deze reis heeft Shiota hier in Den Bosch twaalf dagen gewerkt met tien assistenten. De draden van ruim 2.000 bollen rode wol zijn met 10.000 nietjes vast geschoten op witte wanden en vormen samen een gigantische web-installatie.
Mijn privé reis duurde ongeveer vijf betoverde minuten. De mensen van de beveiliging zagen me genieten en bleven beleefd weg uit het web. Helemaal alleen in een stille zaal omgeven door honderden meters rood draad. Het voelt als een oceaan van rode draden, een mysterieuze onderwaterwereld. Het net of ik ‘snorkel’. Boven me zie ik het ‘wateroppervlakte’ met af en toe een lichtvlek. Om me heen bijzondere creaties van rode draden. Onder en naast me sculpturen van ‘bootjes’.
Het lichaam als verfdoek
Om haar werk beter te kunnen begrijpen is het fijn om meer van Shiota’s leven te weten. Als je op haar eigen site kijkt, beschrijft ze haar leven in acht data. Compacter kan het bijna niet en helaas lees je niets over haar persoonlijke omstandigheden.
Gelukkig geeft de tentoonstellingscatalogus van W Books meer informatie vrij. Chiharu Shiota is in 1972 in Osaka (Japan) is geboren. Op haar 20ste gaat ze studeren de Seika University in Kyoto. Hier volgt ze de traditionele Japanse schilderopleiding. Ze loopt al heel snel tegen de grenzen van de schilderkunst aan. Ze ervaart het klassieke schilderen als een kleur op doek, waarbij iedere betekenis ontbreekt. Haar zoektocht naar andere expressiemogelijkheden begint al tijdens deze basis opleiding. Om op andere ideeën te komen, schrijft ze zich in voor een uitwisselingsprogramma op de Canberra School of Art in de Australische hoofdstad. Het resultaat van deze verkenningstocht, laat ze ons in 1994 zien: In het werk Becoming Painting. Ze laat het canvas links liggen en gebruikt, in een zogenaamde performance, haar eigen lichaam als verfdoek.
Europa trekt
Na haar afstuderen emigreert ze naar Duitsland. Ze start haar eerste vervolgopleiding in Hamburg aan de Hochschüle für Bildende Kunst. Aansluitend gaat ze verder in Braunschweig en vanaf 1999 woont en werkt ze in Berlijn. Van 2010 t/m 2013 was ze tijdelijk terug in Japan waar ze gast professor was aan haar oude opleiding in Kyoto. Sinds 2011 is ze ook gast docent aan het College of Fine Art in Amerika (Californië). Samengevat een wereldburger die haar passie én kunde voor kunst graag deelt met potentieel talent. Een zoeker, die steeds haar eigen grenzen opzoekt en haar identiteit bevraagd.
Tijdens haar vervolgstudies in Hamburg, Braunschweig en Berlijn ontmoet ze Marina Abramović (Belgrado, 1946). Abramović is een Servische kunstenaar die zich bezig houdt met videokunst en performance. Chiharu volgt lessen bij haar, eerst in Hamburg en later in Braunschweig. Dit contact zal de werkwijze en visie van Chiharu ingrijpend veranderen.
Chiharu volgt o.a. een workshop met Abramović in Frankrijk. Tijdens dit verblijf vast Chiharu. Nadat ze vier dagen heeft gevast, krijgt ze van Abramović de opdracht één woord op te schrijven. Dat wordt het woord: Japan. Zo ‘reist’ ze emotioneel terug naar haar geboorteland. Het land dat ze achter zich heeft gelaten om zich verder te kunnen ontwikkelen als kunstenaar.
Zelf zei Shiota hierover in een interview:
‘Ik denk niet aan Japan of mijn Japanse achtergrond. Maar als ik een werk eenmaal af heb, zie ik toch dat er in alles wat ik doe een Japans element zit. Het Japanse gevoel is als een paspoort, een visitekaartje, een onlosmakelijk kenmerk. Ik woon al heel wat jaren in Europa. Ik heb hier mijn exposities en mijn leven, maar ik mis Japan nog steeds. Als ik er echter weer naartoe ga, vind ik niet wat ik zoek”.
Try and Go Home
De workshop in Frankrijk is de aanzet voor het werk Try & Go Home (1997). Ze is op zoek naar haar identiteit en gebruikt hiervoor o.a. haar eigen lichaam en moeder aarde. Op een video zie ik dat de kunstenaar boven op een heuvel een holte in de aarde graaft. Nadat ze dit heeft gedaan probeert ze er naakt in te kruipen, maar ze rolt steeds weer van de heuvel af. Haar hele lijf zit onder modder en zand. Op de verklaring bij het werk lees ik dat het maken van dit werk na het uitroepen van het woord ‘Japan’ geïnterpreteerd kan worden als een verlangen naar de oorspronkelijke staat van het zijn. Een verlangen naar de bescherming van de baarmoeder. Tja nu raak ik het spoor toch even bijster. Maar dat lijkt me prima op deze ontdekkingsreis tussen de lijntjes.
Een extra huid
Een andere lijn zie ik wel. Net als in Becoming Painting bedekt Shiota ook in Try & Go Home haar lichaam met een tweede huid. Eerst verf, nu aarde. Dit bedekken blijft een terugkerend element in haar werk. Zowel de verf als de aarde verdwijnen niet snel van haar lijf. Zelfs naar vele wasbeurten blijven er sporen achter, zowel fysiek als mentaal. Shiota zegt hierover:
‘Vanaf onze geboorte blijven gebeurtenissen en ontmoetingen aan ons kleven. Geheel persoonlijke herinneringen ontstaan’.
Onderdeel installatie The Key in the Hand (2015-2017) ©Chiharu Shiota
The key in the Hand
Tijdens de Biënnale van Venetië in 2015 steelt ze in het Japanse paviljoen de show met haar installatie The key in the Hand. Zowel de foto als een deel van de installatie zijn nu in Den Bosch te zien. Voor de installatie The Key in the hand heeft ze een oproep geplaatst om sleutels te verzamelen. Het resultaat was mensen verspreid over de hele wereld 180.000 sleutels aan haar verstuurden. Voor Shiota staat de sleutel synoniem voor de herinnering en voor de veiligheid en het private, maar ook voor de openheid en de nieuwe toekomstmogelijkheden. Deze installatie is ontstaan nadat ze kort achter elkaar twee ingrijpende ervaringen heeft ondergaan. Zelf kreeg ze na een zwangerschap van zes maanden een miskraam en kort daarop sterft haart vader. De rode draden brengen al deze sleutels samen die onderaan opgevangen worden door twee boten. Met The Key in the hand besluit ze om deze negatieve energie creatief om te zetten in een nieuwe installatie.
De bloedlijn
En dan sta ik voor het videowerk Wall (2010). Het lichaam van Chiharu Shiota is bedekt met rubberen slangetjes waar een rode vloeistof door stroomt. Is dat bloed?
Ja, ze heeft inderdaad haar eigen bloed gebruikt voor deze installatie. Via een koptelefoon hoor je het ritme van een ademhaling. En dan zie ik ook de schokkende beweging van de rode vloeistof in de doorzichtige slangetjes.
Normaal is het bloed dat door ons lichaam stroomt, onzichtbaar voor ons. Door dit fenomeen nu zichtbaar te maken, verwijst Shiota naar de verbinding van het individu met zijn eigen nationale, religieuze en culturele achtergrond. Het bloed is het meest eigenen van een mens en volgens Shiota tevens de drager van tradities en herinneringen. Met de titel Wall verwijst de kunstenaar naar de menselijke beperkingen die ontstaan door onze achtergrond. Dit thema blijft haar bezig houden sinds haar vertrek naar Europa. Hier leeft en werkt ze als Japanse in Berlijn.
“Sinds ik uit Japan ben weggegaan, heb ik een ‘tussenin’ gevoel”.
Bestemming bereikt!?
Shiota’s werk en aanpak past in een traditie van de zogenaamde performance- en installatiekunstenaars. Ze wordt vaak in één adem genoemd met Ana Mendieta, Louise Bourgeois en haar leermeester Marina Abramović.
De installaties van Chiharu stralen een fascinerende schoonheid uit. De ingenieuze web-constructies bestaan uit honderden draden (altijd in één keur) en alledaagse objecten. Ze betoveren bezoekers wereldwijd en laten vaak een diepe indruk achter.
Shiota gebruikt de draden ook als een metafoor voor de menselijke relaties.
De tentoonstelling Chiharu Shiota: Between the Lines verbindt met een lange rode draad alle menselijke kenmerken zoals herinnering, het bestaan in het afwezige, het onderweg zijn en de menselijke relaties: ‘Het draait allemaal om de lijn.’ Je kunt deze bijzondere ervaringsreis zelf nog maken /m 15 oktober in het Noordbrabants Museum in Den Bosch.
Chiharu Shiota: Between the Lines is onderdeel van de serie exposities die het Noordbrabants Museum jaarlijks organiseert. Dit is de vijfde tentoonstelling in deze reeks. In 2016 zag ik in dit kader The Sound of Silence van Claire Morgan. Via onderstaande video kun je hiervan nog even nagenieten.
Video The sound of Silence
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Noordbrabants Museum, Joep Jacobs, Jochem de Vet en Chiharu Shiota
Eerder verschenen in deze rubriek op dit blog:
- Afrikaanse Mode uit Helmond
- Op ontdekkingsreis door het Afrika Museum
- Ontmoet El Anatsui in Amsterdam
- Evelyn Taocheng Wang solo in Haarlem
- Nalini Malani in het Stedelijk Museum
- Foam – Generatie X – drie Afrikaanse fotografen