Deel 1: Recensie over de biografie geschreven door Jolande Withuis
Deel 2: Kennismaking met Jeanne Bieruma Oosting

Een verjaardagscadeau voor Jeanne

Het is vandaag (zaterdag 5 februari 2022) precies 124 jaar geleden dat Adriana Johanna Wilhelmina Bieruma Oosting (1898-1994) in Leeuwarden werd geboren. Jolande Withuis schreef een uitgereide biografie over haar leven. In deel een van dit tweeluik heb je al kennis gemaakt met de opzet van deze biografie. De zomer van 2022 wordt in ons land een ‘Zomer met Jeanne’. Om haar werk beter te begrijpen, gaat deel twee van dit tweeluik dieper in op het leven en de strijd die Jeanne moest leveren. Na het lezen van de biografie heb ik sporen van Jeanne gevolgd in de Achterhoek. In Almen (bij Zutphen) start op 8 april ‘Zomer met Jeanne’. Ik wens je alvast een mooie, lange, leerzame zomer.

De kunstenaar signeerde haar werk met Oosting, daarom gebruik ik in dit artikel, net als Withuis, alleen deze combinatie en niet de volledige adellijke familienaam.

Haar wieg stond in Friesland

Adriana Johanna Wilhelmina Bieruma Oosting is op 5 februari 1898 in Leeuwarden geboren. Haar ouders Jan Bieruma Oosting (1870-1936) en de rijke jonkvrouw Adriana Janke barones van Harinxma thoe Slooten (1873-1954) noemen haar Jeanne. Een jaar later wordt zus Lot geboren en nog eens tien jaar later broer Hans. Op haar negende verhuist Jeanne met haar ouders en zus naar Landgoed De Cloese in Lochem (Achterhoek).

In 1900, twee jaar na de geboorte van Jeanne wordt in ons land de eerste leerplichtwet aangenomen. Deze wet ging op 1 januari 1901 in werking. Het betreft een leerplicht van kinderen van 6 tot 12 jaar. In lijn daarmee krijgen Jeanne en Lot vanaf hun zesde thuisonderwijs op De Cloese. Broer Hans krijgt later wel alle kansen en volop financiële ruimte om regulier onderwijs te gaan volgen. De lessen van Juffrouw Wijnhoff zijn er opgericht om Jeanne en Lot klaar te stomen voor het huwelijk. Lot past naadloos in de society wensen van haar ouders. Jeanne wil professioneel schilder worden en zal hier haar hele leven voor moeten vechten.

Geen tijd verliezen

De titel van de biografie is Jeanne Bieruma Oosting, geen tijd verliezen. Deze laatste toevoeging was één van de levensmotto’s van Oosting. Jeanne tekende en schilderde als kind graag. Als hobby vonden haar ouders dit geen probleem, haar moeder schilderde vóór haar huwelijk zelf ook. Tijdens het thuisonderwijs krijgen Jeanne en Lot teken- en schilderles van hun Mejuffrouw Wijnhoff. Toen Hans later wel de kans krijgt om onderwijs op school te volgen, wi Jeanne dat ook. Vader geeft ‘niet thuis’ en moeder kan Jeanne’s wens alleen ondersteunen door af en toe wat geld los te peuteren (bij papa) voor korte schilder- en tekenlessen.

Volgens Jeanne moet kunst een relatie hebben tot de natuur, de realiteit.

Jeanne regelt ‘zelf’ een jaartje kostschool

Juffrouw Wijnhoff brengt Jeanne op haar zestiende in contact met schilder Marianne Bleeker (1875-1919). Haar moeder weet haar man te overtuigen van het nut van één jaar kostschool voor Jeanne. Met vaders toestemming gaat Jeanne naar Villa Benvenuta in Bloemendaal. Op deze meisjeskostschool krijgt ze teken- en schilderles van de Haarlemse kunstschilder Frits Grabijn (1889-1978). Hij geeft haar onder andere les in het anatomisch tekenen naar model. Dit is in die dagen zeer uitzonderlijk voor een vrouwelijke schilder.

‘Heel mijn leven en mijn denken draait om schilderen.
Het is mijn adem.’

Jeanne Bieruma Oosting (1979).

Je kunt geen twee heren dienen

Een ander levensmotto van Oosting is de uitspraak: “Je kunt geen twee heren dienen”. Daarmee bedoelt ze dat wanneer je als vrouw kunstenaar wil worden, trouwen geen optie is. Een partner leidt de aandacht te veel af van je werk en je doel. De brieven en de beknopte memoires die Withuis leest voor de biografie, blijkt dat eenzaamheid, Oosting lang parten heeft gespeeld. Door het uitblijven van de steun van haar familie, is Oosting trouw aan haar vrienden en vriendinnen. Uit de brieven komt naar voren dat er waarschijnlijk wel sprake is geweest van liefdevolle relaties. Uit de brieven  kennen we alleen de antwoorden van de vrienden. Oostings brieven aan hen en aan haar moeder zijn grotendeels verloren gegaan.

Wie niet waagt

 Ondanks de sterke tegenwerking van haar vader, zus Lot en broer Hans, creëert Jeanne zelf steeds nieuwe kansen. Haar moeder weet ondanks deze tegenwerking, met hulp van Jeanne’s docenten kleine beetjes geld los te krijgen voor een nieuwe cursus. Via Grabijn komt Oosting in Amsterdam bij Marie de Jonge (1872-1951). In Amsterdam volgt ze ook een inleiding in grafisch werk bij. Samuel J. De Mesquita. Nadat haar vader haar terugroept naar de Achterhoek, komt er toch een nieuwe kans in Deventer bij Paul Bodifée (1866-1938). Hierna pakt ze een half jaar later toch weer haar koffer voor een korte cursus in Den Haag bij schilder Albert Roelofs (1877-1920). Een belangrijk argument in deze beslissing is het feit dat Roelofs ook schilderles gaf aan Koningin Wilhelmina en Prinses Juliana. Het is Roelofs die serieuze aandacht heeft voor haar werk en voor haarzelf. Oosting wijdt haar hele leven aan de kunsten, er komt geen huwelijk en ze blijft kinderloos.

Collega’s en critici roemen grafiek als haar meest diepzinnige en originele werk.

Jeanne neemt een kloek besluit

Zonder familiesteun en zonder financiële basis neemt Jeanne in 1929 een kloek besluit: ze gaat naar Parijs. De kunstwereld in Nederland en de familieverplichtingen in de Achterhoek knellen steeds meer. In relatieve armoede woont en werkt ze elf jaar in Parijs. ln ‘Atelier 17’ volgt ze lessen bij Engelse graficus Stanley William Hayter (1901-1988). Met deze ervaring, krijgt ze allerlei opdrachten. Het werk uit haar Parijse periode heeft een totaal andere sfeer dan de landschappen en stillevens die Oosting hiervoor in ons land heeft gemaakt. Ze maakt series met behulp van lithografie techniek van schaars geklede vrouwen, circusartiesten en surrealistische beelden.

Tijdens WO2 terug in Nederland

In 1940 gaat ze, mede op advies van enkele vrienden, terug naar Amsterdam. Ze weigert te tekenen voor de Kulturkammer. Mede door haar grafische kwaliteiten weet ze op allerlei manieren opdrachten te krijgen. Sinds de dood van haar vader (1936) woont haar moeder weer in Friesland op Lauswolt bij Beetsterzwaag. Tijdens de laatste fase van de bezetting, logeert Jeanne bij haar moeder. Nadat haar moeder in 1954 overlijdt, is Jeanne door de erfenis voor het eerst financieel onafhankelijk. Ze koopt een eigen huis in Almen in de Achterhoek. Ze houdt haar kamers met atelier in Amsterdam en Parijs aan. In 1946 ontwerpt ze als eerste vrouw een Kinderpostzegel. In 1960 volgt een tweede serie. Eind jaren vijftig reist ze voor het eerst naar Rusland, daarna volgen reizen naar o.a. Spanje en Amerika.

Twee breukpunten in Jeanne’s werk

De twee belangrijkste breukpunten in het werk van Oosting zijn haar vertrek naar Parijs (1929-1940) en de periode in Amsterdam na de Tweede Wereldoorlog. In Parijs weekt ze zichzelf meer los van haar familie en maakt zich het grafisch ambacht volledig eigen. Als ze in Nederland terugkomt, heeft ze al een aardige naamsbekendheid opgebouwd door haar tentoonstellingen. Helaas valt haar oogsttijd midden in de stilte van de oorlogsjaren. Na 1945 komen talrijke kunstvernieuwers in beeld. De museumdirecteuren en curatoren gaan vol voor CoBrA en avantgarde kunstenaars. Maar Oosting geeft niet op, pers en publiek blijven enthousiast over haar werk. Zowel de uitstraling als de inhoud van Oostings werk verandert in de loop der jaren. Grafiek is het hoofdbestanddeel van haar oeuvre, maar het wordt decoratiever en meer analytisch. Naast grafiek gaat ze verder in olieverf en aquarel. Haar interieurs en landschappen verkopen (nog steeds) goed. Dit financiële aspect is van groot belang voor haar professionaliteit en onafhankelijkheid. Oosting gebruikt haar familie erfenis, niet voor een royale leefstijl.

2022 wordt de ‘Zomer van Jeanne’

In verschillende musea in ons land, kun je dit jaar werk van Jeanne Bieruma Oosting zien. De ‘Zomer van Jeanne’ is o.a. te ontdekken in:

• Museum STAAL (Almen), Jeanne Bieruma-Oosting terug in Almen: 8 april – 30 oktober 2022;
• Museum Belvédère Heereveen, 9 april – 21 augustus 2022 In dit museum exposeerde de jonge Jeanne 100 jaar geleden voor het eerst.
• Museum Henriëtte Polak (Zutphen). Jeanne Bieruma Oosting, geen tijd verliezen van 9 april tot en met 21 augustus 2022. 
• Museum Maassluis (Maassluis), data en details nog niet bekend;
• Nobilis (Fochteloo), centrum voor prentkunst. Jeanne en vrienden vanaf 9 april 2022 te zien in Fochteloo 

Het archief van Jeanne Bieruma Oosting is in te zien bij het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) in Den Haag.  

Tijdgenoten en vriendinnen van Jeanne

• Gra Rueb (1885-1972) beeldhouwer;
• Françoise van der Borch van Verwolde (1887-1975) Redon-bezitster 
• Roline Wichers Wierdsma (1891-1970) graficus;
• Charley Toorop (1891-1955);
• Marianne Tellegen (1893-1976) directrice van het Kabinet der Koningin ;
• Charlotte van Pallandt (1898-1997) beeldhouwer;
• Ida Gerhart (1905-1997) dichter. 

Ik verheug me na het lezen van de biografie ‘Jeanne Bieruma Oosting, geen tijd verliezen’ op een ‘Zomer met Jeanne’ die vanaf 8 april wordt gevierd in verschillende musea in ons land.

© tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van Museum Belvédère en Museum Henriëtte Polak, collages: samenstelling Wilma Lankhorst.

Lees hier deel 1 van het tweeluik – Recensie biografie Jeanne Bieruma Oosting, geen tijd verliezen’ van Jolande Withuis.