Hier is Paula Modersohn Becker!
Het werk van de Duitse kunstenaar Paula Modersohn Becker is nu te zien het Rijksmuseum Twenthe. Maar wie is Paula, wanneer leefde zij, wat was haar passie en wat maakt haar werk zo uniek? Ik volg haar werk al een aantal jaren. Ik neem je graag mee voor een kennismaking met de jonge Duitse, artistieke vrouw die haar tijd ver vooruit was. Deze kunstenares kreeg als eerste vrouw in Duitsland een eigen museum.
In een tweeluik maak je uitgebreid kennis met Paula
Modersohn-Becker en haar vernieuwende werk.
In deel een staan het leven en de artistieke ontwikkeling
van Paula centraal.
In het tweede deel ligt de focus op de tentoonstelling Tussen Worpswede en Parijs in het Rijksmuseum Twenthe in Enschede.
Deel een
Wie is Paula Becker?
Paula Becker is in 1876 in Dresden geboren. Een jaar na haar geboorte verhuist het gezin naar de Hanzestad Bremen. Haar ouders geven de kinderen alle ruimte voor een goede opleiding. Paula volgt tekenlessen in o.a. Londen en Berlijn. Ze weet al op jonge leeftijd dat ze kunstschilder wil worden. Dat is voor de tijd waarin ze opgroeit een opmerkelijke keuze. In die tijd zijn vrouwen voorbestemd voor het huwelijk en een gezin. Schilderen is prima als bezigheid voor jonge vrouwen. Na het huwelijk wordt verwacht dat ze de penselen neerleggen. Dat is Paula niet van plan. In 1897 gaat ze naar de Noord-Duitse kunstenaarskolonie Worpswede. Ze schrijft zich in voor schilderlessen bij Fritz Mackensen. Later gaat ze er definitief wonen.
Kunstenaarskolonie Worpswede
In 1894 bezoekt Fritz Mackensen voor de eerste keer Worpswede. Hij studeert dan nog de Düsseldorfer Akademie. Aan het eind van de 19e eeuw zijn op allerlei plaatsen in Europa de gevolgen van de Industriële Revolutie merkbaar. De stoommachine heeft zijn entree gedaan, industrie ontstaat in en om de steden. Mensen trekken van het platteland naar de stad om daar werk te zoeken. Ze komen in eenvoudige woonwijken terecht. Door de overbevolking verslechteren hier de woon- en hygiënische omstandigheden heel snel. Een toenemend aantal fabrieksschoorstenen blaast ongezonde rook de lucht in. Overal in Europa zien kunstenaars hun geliefde woonomgeving en inspiratie plekken veranderen. Ze gaan opzoek naar de natuur. Ze dromen van idyllische omgeving. Voor het staat dat beeld synoniem voor het eenvoudige boerenleven.
Eerlijk boerenland
Worpswede heeft in die dagen al een treinverbinding met Bremen en lijkt een ideaal alternatief voor enkele Duitse kunstenaars. In 1889 bezoeken de Fritz Mackensen (1866-1953) en Otto Modersohn (1865-1943) hun collega Carl Vinnen nabij Worpswede. Hun vriend Hans am Ende (1864-1918) volgt al snel. Samen richten Mackensen, Modersohn en Am Ende de kunstenaarskolonie Worpswede op. In de jaren daarop bezoeken én sluiten collega kunstenaars zich bij hen aan. Nieuwe leden zijn Carl Vinnen (1863-1922), Fritz Overbeck (1869-1909), Heinrich Vogeler (1872-1942) en schrijver Hermann Allmers (1821-1902). In 1895 houden ze hun eerste groepsexpositie in de Kunsthalle in Bremen. Als promotiemiddel schenken de kunstenaars van het eerste uur, enkele werken aan dit museum.
De vrouwen komen
In de zomer van 1897 bezoekt de jonge kunstenares Paula Becker voor de eerste keer Worpswede. Een jaar later gaat ze er definitief wonen. In haar lesgroep bij leraar Fritz Mackensen zitten ook Ottilie Reylander en Clara Westhoff. Collega Sophie Wencke gaat in de leer bij Otto Modersohn. Heinrich Vogeler nodigt dichter en schrijver Rainier Maria Rilke uit om naar Worpswede te komen. De kunstenaarskolonie wordt steeds groter en aantal kunstdisciplines steeds diverser.
Paula gaat naar Parijs
Ondanks de lessen en aanwijzingen van de ervaren Mackensen, gaat Paula haar eigen weg. Ze is steeds op zoek naar vernieuwing. Paula schildert wat én hoe zij dat zelf wil en gaat daarbij puur op haar gevoel af. Op 31 december 1899 pakt ze de trein naar Parijs. Daar huurt ze met toestemming èn met financiële steun van haar ouders een appartement. Ze schrijft zich in voor lessen aan de Académie Colarossi en later ook aan de École des Beaux Arts. Aan het laatst genoemde instituut volgt ze o.a. anatomie-tekenlessen.
Het werk van Sérusier, Cézanne & Gauguin
In de Franse hoofdstad ontdekt Paula o.a. werk van Sérusier, Cézanne en Gauguin. Op 4 april 1900 begint in Parijs de Wereld Tentoonstelling. Ruim 50 miljoen gasten komen naar Parijs voor dit grote evenement. Op voorstel van Paula bezoeken verschillende Worpswede-kunstenaars dit evenement. Als in juni Hélène, de vrouw van Otto Modersohn, in Worpswede overlijdt, gaan ze allemaal terug naar Duitsland.
Drie bruiloften in Worpswede
1901 Wordt het jaar van de trouwerijen in Worpswede. Heinrich Vogeler trouwt met Marta Schröder. Dichter Rainier Maria Rilke treedt in het huwelijk met Clara Westhoff, de grote vriendin van Paula. Otto Modersohn vraagt Paula om hem te trouwen. Paula krijgt dan direct ook de moedersrol voor Elsbeth. Zij is de dochter van Otto en zijn overleden vrouw Helene.
Paula’s echte passie is schilderen
Tegen alle verwachtingen in gaat Paula na haar huwelijk door met schilderen. Otto kent Paula al enkele jaren als jonge talentvolle schilder. Hij geeft haar veel ruimte om naast het verplichte huishouden ook te schilderen en zelfs op reis te gaan. In 1902 schildert Otto zijn vrouw Paula als kunstschilder in hun tuin. Met toestemming en ook met financiële steun van Otto verblijft Paula tussen 1901 en 1906 verschillende keren in Parijs. Het scheppende leven van Paula speelt zich af tussen de (magneet)polen Worpswede en Parijs. In Parijs ontdekt de vernieuwing in Worpswede komt ze tot rust en past de nieuwe ontdekkingen toe.
Twee verschillende artistieke wegen
Op artistiek gebied lopen de wegen van Paula en Otto steeds verder uit elkaar. Paula’s ervaringen in Parijs hebben hierop zeker invloed. Otto schildert vooral in de populaire impressionistische stijl. Er is in die dagen relatief veel vraag naar zijn werk. Hij verkoopt goed en is als leraar veel gevraagd. In 1902 schildert Paula een zelfportret dat sterk afwijkt van de gangbare stijl in die dagen. Het lijkt alsof ze de weg van de primitieven is ingeslagen.
drie maal portret Paula Modersohn Becker © PMB Stichting
Een jaar naar Parijs
Als Paula in 1906 voor een jaar naar Parijs gaat, ontmoet ze daar de Duitse kunstenaar en beeldhouwer Bernard Hoetger. Ze raken bevriend, een huwelijksbreuk dreigt. Otto zoekt Paula op in Parijs en de verschillen worden bijgelegd. Samen reizen ze terug naar Worpswede.
De geboorte van Mathilde
In Worpswede kiezen Otto en Paula regelmatig dezelfde schilderonderwerpen. Ze kijken allebei op hun eigen manier naar de heidevelden met de berkenbomen en de boerenbevolking. De manier waarop ze deze thema’s op het canvas zetten is totaal anders. Paula ontwikkelt een heel eigen, persoonlijke stijl.
In 1907 wordt dochter Mathilde geboren. Als Paula na twee weken uit het kraambed komt, zakt ze in elkaar. Kort daarna sterft ze als gevolg van een longembolie. Het verhaal gaat dat haar laatste woorden waren: “Dass ist ja schade” (dat is jammer). Ze had nog zoveel plannen. Helaas.
Paula’s erfgoed
Voor zo ver bekend heeft Paula tijdens haar leven maar drie werken verkocht. Heinrich Vogeler kocht een stilleven en dichter Rainier Maria Rilke een portret van een baby. Samen met Otto en de beeldhouwer Bernard Hoetger zorgen deze mannen dat Paula’s naam én werk na haar dood niet wordt vergeten. Otto vindt een ongekende grote hoeveelheid werken van Paula in haar atelier. Niemand in haar omgeving heeft zich ooit gerealiseerd dat ze zo veel werk heeft gemaakt.
Kunstverzamelaars
Als snel komen er twee kunstverzamelaars in beeld die massaal werk van Paula aankopen. Dit zijn de Bremer koopman Ludwig Roselius en de August von der Heydt uit Wuppertal. Roselius geeft Hoetger op de opdracht voor het decoratieve ontwerp van een nieuwe straat in Bremen. In deze Böttcherstrasse komt ook het eerste museum voor een Duitse vrouwelijke kunstenaar. In Worpswede ontwerpt Hoetger een groot grafmonument voor Paula. Tijdens ons bezoek aan de kunstenaarskolonie hebben we zowel de kerk als het grafmonument bezocht.
Böttcherstrasse in Bremen
Waar eens de kuipers (vatenmakers) en kooplieden werkten en woonden, bouwt de rijke Bremer koopman Ludwig Roselius een nieuwe straat. Kunstenaar en beeldhouwer Bernard Hoetger mag samen met het bedrijf van architecten Runge en Schotland aan de slag. Tussen 1926 en 1930 bouwen ze een 110 meter lange straat met aan beide kanten gebouwen van rode baksteen. Hiervoor was de Amsterdamse School hun inspiratiebron. Maar de stijl waarin de gebouwen wordt uitgevoerd is volledige Art Deco. Roselius ging zelf ook in deze wijk wonen. Naast zijn woning annex kantoor is het Paula Modersohn Becker Museum (PMB) gebouwd. In deze kunsttempel heeft Roselius zijn Paula-collectie een publieke plaats gegeven.
De naam Bötcherstrasse verwijst naar de kuipers, böttcher betekent vat in het Duits.
Dagelijks om 12.00, 15.00 en 18.00 uur kun je de bijzondere klanken van het porseleinen carillon door de lucht horen dwarrelen. Dit carillion vind je direct achter het Paula Modersohn Becker Museum op een klein plein in de Böttcherstrasse.
Wordt vervolgd!
Vrijda deel 2 Paula Modersohn Becker Rijkmuseum Twenthe
afb Lage horizon in Worpswede door van Hans am Ende
Enkele handige links
Meer weten over Worpswede?
Kijk dan hier naar de verzamel website van musea in dit kunstenaarsdorp.
Wij bezochten hier o.a. het toenmalige woonhuis van Otto en Paula Modersohn Becker, dat nu als museum annex galerie is ingericht (Museum am Modersohn Haus).
Voor ons volgende bezoek staat de Brakehoff nog op der wenslijst. Dit is de toenmalige woning van Heinrich en Martha Vogeler.
Meer weten over Bremen?
Beleef hier Bremen alvast online op een speciaal Nederlandstalige website.
Eerder gezien in het Paula Modersohn Becker museum
Zomergast Laura Eckert
Aandacht voor vrouwelijke kunstenaars in de Weserburg
Als je belangstelling hebt voor werk van vrouwelijke kunstenaars is de collectie van Reydan Weiss een aanrader. Ik zag daar een deel van haar collectie in het Weserburg Museum.
Sneak preview Reydan Weiss Collectie
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik afbeeldingen met dank aan Museum am Modersohn Haus Worpswede, Paula Modersohn Museum Bremen en Vonder Heydt Museum Wuppertal.