Eva Besnyö, nu met 100 foto’s in Keulen

Prachtig werk van de Hongaars-Nederlandse fotograaf Eva Besnyö is nu te zien in het Käthe Kollwitz Museum in Keulen. Net als Käthe Kollwitz heeft Besnyö een scherp oog voor de positie van de vrouw en een sterk gevoel voor rechtvaardigheid. Voor het maandblad Opzij maakte zij iconische foto’s over de geschiedenis van de tweede feministische golf in ons land. Tijdens het Internationalen Photoszene Köln & der Photokina 2018, kun je in het Käthe Kollwitz Museum ontdekken hoe Besnyö door de lens de wereld om zich heen zag. De ruim 100 foto’s van Eva Besnyö geven een prachtig tijdsbeeld van de jaren dertig t/m zestig van de vorige eeuw.

Maak kennis met Eva Besnyö

Eva Marianna Besnyö is op 29 april 1910 in de Hongaarse hoofdstad Boedapest geboren. Haar vader is advocaat Bernard Besnyö en haar moeder, Ilona Kelemen. Samen met haar twee zusters Panna en Magda groeit Eva op in een joods intellectueel gezin. Haar vader verandert zijn oorspronkelijk joodse naam, Bela Blumgrund, in de Hongaarse versie Bernard Besnyö. Hij doet dit net vóór hij zijn loopbaan als advocaat begint. Vader Besnyö stopt zijn dochters vol met kennis, Panna en Magda eten als het ware uit zijn hand. Eva heeft minder belangstelling voor de wetenschap.

De wereld is mooi

Als 18-jarig meisje ontdekt Eva het boek ‘Die Welt ist schön’ van fotograaf Albert Renger-Patsch (1889-1966). De afbeeldingen in deze publicatie geven Eva een compleet nieuw perspectief op de wereld om haar heen. Op dat moment weet ze dat ze wil gaan fotograferen. Eva raakt bevriend met de buurjongen Endre Ernó Friedmann, de later wereldberoemde fotograaf Robert Capa. Capa stimuleert Eva om te gaan fotograferen. Eva en Capa blijven hun levenslang bevriend.

Eva gaat reizen

Na haar eindexamen (1928) verkent Eva met haar eerste Rolleiflex-camera opnieuw haar geboorteplaats Boedapest. Door de cameralens ontdekt ze een totaal andere stad. Twee jaar zuigt ze gretig kennis en technische vaardigheden op bij József Pécsi. Papa stelt voor dat ze een fotografie-studie in Parijs gaat volgen, maar Eva wil, mede op advies van György Kepes, naar Berlijn. Volgens fotograaf Kepes werken daar op dat moment de beste fotografen van Europa. In 1930 verhuist Eva naar Berlijn. Naast fotograferen, maakt ze hier kennis met experimenteel theater, film en dans.

De Russische film

Eva ontwikkelt een bijzondere interesse voor de Russische film én de Nieuwe Architectuur van Bauhaus. Via György Kepes ontmoet ze de Nederlandse cameraman, fotograaf en regisseur John Fernhout, zoon van schilder Charley Toorop. Na één jaar na haar komst in Berlijn, gaat ze als zelfstandig fotografe aan de slag. In het Berlijn van die dagen, krijgen vrouwen meer kans op zelfstandig werk. Eva krijgt o.a. opdrachten van Neofot, een links persbureau. Als de SS-beweging zijn kop opsteekt en de Jodenvervolging sterkere vormen aanneemt in Berlijn, verhuist Eva Besnyö in 1932 naar Amsterdam.

‘Mijn moederschap en werken voor Neofot zijn de belangrijkste perioden in mijn leven’.

Uitspraak Eva Besnyö

Eva Besnyö in Nederland

In ons land wordt Eva warm ontvangen door Charley Toorop. Mede via haar legt Eva snel contact met allerlei kunstenaars, schrijvers en galeriehouders. Eva Besnyö en John Fernhout sluiten zich beiden aan bij de Vereeniging van Arbeiders Fotografen (VAF). Deze club is verbonden aan de toenmalige Communistische Partij Holland. In juli 1933 trouwen Eva en John en kort daarna heeft ze haar eerste solotentoonstelling bij Van Lier in Amsterdam. Eva werkt voor kranten en persbureaus, voor hen maakt ze o.a. reportages. In haar privé studio maakt ze vooral portretten en foto’s van kinderen.
  

Eva moet onderduiken

In de herfst van 1942 moet de joodse Besnyö onderduiken. Via beeldend kunstenaar Willem Arondeus krijgt ze in februari 1944 een vals persoonsbewijs. Later zet ze zich in voor het verzet. Ze maakt o.a. pasfoto’s voor persoonsbewijzen. Na de oorlog gaan Eva en John Fernhout uit elkaar. In 1946 trouwt ze met collega fotograaf Willem Brusse. Samen krijgen ze twee kinderen, Berthus (1945-1978) en Yara (1948).

Willem Sandberg, directeur van het Stedelijk Museum, vraagt of Eva een plan wil maken voor een fotografie afdeling voor zijn museum.

 

l. uit serie Dolle Mina en r. portret Eva Bosnyö (AMS 1938) fotograaf Violette Cornelius MAI

Dolle Mina

Na de oorlogsjaren combineert Eva Besnyö haar rollen als echtgenoot en moeder met haar werk. In Berlijn zijn werkende vrouwen al iets breder geaccepteerd dan in Amsterdam. Maar Eva zet door, ook al wil dochter Yara graag een moeder die, ook klaar zit met een pot thee als ze uit school komt. Binnen de fotografie ontwikkelt Eva een steeds sterkere voorkeur voor het vastleggen van mensen.

Als de Dolle Mina beweging in 1970 op komt, wil de organisatie graag de werkende Eva aan hun zijde. In eerste instantie discussieert ze fel mee, waardoor ze vergeet foto’s te maken. Na enige tijd trekt Besnyö zich terug van de overlegtafel en pakt ze haar camera op. Haar belangrijkste doel wordt nu: het documenteren van deze beweging. Eva volgt vooral de Amsterdamse vrouwen in deze emancipatie beweging.

‘Ik maakte het soort foto’s waar ik eigenlijk niet goed in ben. Snelle actie, rennen en doen. Ik was zestig jaar en holde van hot naar haar’.

Uitspraak Eva Besnyö over deze periode over in Ons Amsterdam nr. 68.

De Grootste Nederlander

Naarmate Eva ouder wordt, gaat de kwaliteit van haar ogen achteruit. Uiteindelijk moet ze stoppen met fotograferen. Ze brengt haar fotoarchief op orde en schenkt het daarna aan het Maria Austria Instituut (Amsterdam). Na haar negentigste verjaardag verhuist Eva naar het Rosa Spier Huis in Laren. Hier heeft ze in 2003 haar laatste expositie. Op 93-jarige leeftijd overlijdt Eva in Laren. Ze ligt begraven op Zorgvlied in Amsterdam.

In de Amsterdanse wijk IJburg is een straat naar haar vernoemd (2002). Eva Besnyö wint veel prijzen met haar werk zoals in 1985 de Annie Romein Prijs en in 1994 de Piet Zwart Prijs. Amsterdam eert haar in 2003 met de Zilveren Penning van de stad Amsterdam. In hetzelfde jaar krijgt ze de allereerste Emmy Andriesse Prijs. Postuum wordt ze in 2004 uitgeroepen tot ‘De Grootste Nederlander’.

Opening tentoonstelling Eva Besnyö met r. dochter Yara Brusse foto Wilma Lankhorst

Mijn ervaringen:

• Hoe leuk is dat? Tijdens de bijeenkomst in Keulen ontmoet ik de dochter van Eva Besnyö, Yara Brusse.
• De tentoonstelling is verdeeld in drie belangrijke steden in Eva’s leven: Boedapest, Berlijn en Amsterdam.
• Dat Eva Besnyö op een heel eigen manier naar de wereld kijkt, is hier goed te zien. Ik ontdek intrigerende diagonalen en mooi schaduwwerk. Het lijkt heel eigentijds, maar veel foto’s zijn in de jaren dertig gemaakt.
• Besnyö heeft haar leven lang geëxperimenteerd met licht en ruimte, met perspectief, materialen en structuren. In deze zoektocht was voor haar het esthetische van het beeldontwerp uiteindelijk belangrijker dan een mooi portret.

 

• In de Amsterdam-zaal ontdek ik prachtige foto’s van Charley Toorop. Wijdbeens zit de schilder voor een ezel in haar tuin in Bergen.
• In de vitrine ligt een fotokopie van Toorop’s werk ‘De maaltijd der Vrienden (1932-35). Rechts naast haar zoon John heeft Charley het oorspronkelijke werk uitgebreid zodat Eva er nu ook op staat (het origineel hangt in het Boymans in Rotterdam).
• Als je het werk én het leven van Eva Besnyö beter wilt leren kennen is de tentoonstellingscatalogus zeker de moeite waard. Er is één voorwaarde, je moet wel Duits kunnen lezen.

 

Eva Besnyö, fotograaf – Boedapest – Berlijn – Amsterdam is nog t/m 6 januari 2019 te zien in het Käthe Kollwitz Museum in Keulen.

© tekst en expositie foto's Wilma Lankhorst
 © gebruik afbeeldingen met dank aan Käthe Kollwitz Museum (Keulen) en Maria Austria Instituut (MAI) Amstrerdam .

Nu ook te zien…Dit is Cas

* Dit is Cas – Vintage fotografie van Cas Oorthuys

15 september 2018 t/m 13 janauri 2019 –  Nederlands Fotomuseum – Rotterdam

Fotograaf Cas Oorthuys (1908-1975) ging eigenlijk nooit zonder zijn camera de deur uit . Hij heeft enorm veel gefotografeerd o.a. in zijn geliefde Rotterdam. Aan het einde van zijn leven, laat hij een archief na van bijna een half miljoen foto’s. Hij heeft ook een portret gemaakt van Eva Besnyö. Nu te zien in het Fotomuseum in Rotterdam: Dit is Cas!

Fotomuseum Rotterdam

Dit najaar ook te zien in Keulen:

  

l. boottocht (1910) r. portret Gabriele Münter - Museum Ludwig

Gabriele Münter, schilderen uit de vrije hand, Museum Ludwig
15 september 2018 t/m 13 januari 2019

Andy Warhol, Pop goes art… Design Museum MAKK
1 september 2018 t/m 24 maart 2019

Verwacht in Keulen:

Fast Fashion, de schaduwzijde van mode – Rautenstrauch-Joest Museum – Kulturen der Welt
12 oktober 2018 t/m 24 februari 2019

Es war einmail in Amerika – Wallraf-Richartz Museum & Fondation Corboud
23 november 2018 – 24 maart 2019

Wil je meer lezen over Keulen? Lees dan hier verder.