Drieluik 500 jaar Luther: deel 1 Op reis

In het spoor van Luther

Wil jij een blogreis maken in het spoor van Luther?
Ik lees de mail nog een keer. Het staat er echt. Ja natuurlijk wil ik dat!
En dan realiseer ik me dat ik als kind uit een rooms wiegje, nauwelijks iets weet van Luther. Mijn familie en vrienden hoef ik niet om suggesties te vragen, die zijn bijna allemaal uit hetzelfde religieuze houtje gesneden. In mijn woonplaats Nijmegen staat een Lutherse kerk. Ik bel en ben welkom. Zo begint mijn reis in het spoor van Luther in de Oudste stad van ons land. Mijn volgende stap is de Luther expositie in Utrecht. Daarna ben ik klaar voor een reis naar Lutherstadt Wittenberg. Zin om mee te gaan?

Luther en Nijmegen

Eén ding is zeker: Luther zelf, is nooit in Nijmegen geweest. Nadat hij zijn stellingen op de deur van de kerk in Wittenberg had gepubliceerd, kwamen zijn ideeën wel naar ons land. Luthers Duitse vertalingen van Hieronymus Latijnse geschriften zijn door de uitvinding van de drukpers razend snel verspreid. Op de website van de Lutherse Kerk Nijmegen lees ik dat de eerste (geheime) Lutherse bijeenkomst in Nijmegen plaats vond in 1624. Dat was al tijdens de Tachtigjarige oorlog. De eerste viering van het Avondmaal werd gehouden in het Nijmeegse residentie van de Hertog van Saksen-Weimar. Tot aan de besprekingen voor de Vrede van Nijmegen (1678-1679), kwamen de gelovigen bijeen in schuilkelders. Verschillende afgevaardigden van landen die deelnamen aan de vredesbesprekingen hadden zich inmiddels bekeerd tot het Lutherse geloof. Zoals de koningen van Zweden en Denemarken.

De Vrede van Nijmegen

 De koning van Zweden zorgde ervoor dat de Lutherse gemeenschap in Nijmegen een eigen kerkgebouw kreeg. De tijd van de schuilkerken was daarmee voorbij. De kerk die ik bezoek vóór ik naar Wittenberg vertrek, staat aan de Prins Hendrikstraat. Ik herken de kerk aan de roos van Luther naast de ingang. Sinds 1924 is dit de plek van de Lutherse gemeenschap in Nijmegen. Het is een relatief kleine, sobere kerk. Witte wanden, centraal voor in de kerk een eikenhouten kansel uit 1671. Rechts aan de muur een foto van Luther en van zijn vrouw Katharina van Bora. Op de twee gebogen steunbalken voor in de kerk staat de spreuk ‘Ik ben bij u al de dagen’. De trots van deze kerk is het orgel uit 1726-1758. Het bombardement op het centrum van Nijmegen op  22 februari 1944 en de gevechten in het kader van Operatie Market Garden (september 1944) hebben een wissel getrokken op dit gebedshuis. De ramen van de kerk werden door een granaatinslag vernietigd. De leden van de Evangelisch-Lutherse Gemeente in Haarlem schonken de Nijmeegse kerk, nieuwe ramen. Een herinneringsicoon is in het glas-in-loodraam verwerkt.

Luther in Utrecht

Voor een religieus inhoudelijke voorbereiding op mijn reis bezoek ik de tentoonstelling De kracht van Luther in het Catharijne Convent  in Utrecht. In deze expositie wordt in heldere taal en met veel beeldmateriaal het leven van Luther verteld. Als je net als ik bijna niets weet van de Lutherse gemeenschap kan ik je de tentoonstelling van harte aanbevelen. In een apart blog kom ik op een later tijdstip terug op deze expositie.
Belangrijk is het besef dat Luther niet uit was op een scheuring in de kerk. Hij wilde een dialoog beginnen over de aflaatpraktijken in ‘zijn’ katholieke kerk. Terugkijkend op de geschiedenis werd hij uiteindelijk gezien als dé man die de reformatie begon. In De Vergelding van Jan Brokken lees ik dat er meer dan 80 verschillende stromingen in de protestantse kerk zijn. Dat heeft Luther zich waarschijnlijk nooit kunnen bedenken. En ik betwijfel of hij er blij mee zou zijn. De tentoonstellingscatalogus neem ik mee als reisbijbel en in de museumwinkel zie ik een play mobil uitvoering van Luther. Compleet met zwarte baret, een witte veer én een pamflet in zijn hand.

Klaar voor de reis

In de tentoonstelling in Utrecht kun je een hele grappige videoclip zien: Luther dé man van 2017. Hierin maakt de theoloog een selfie van zichzelf en ‘verspreid’ het via de communicatiemiddelen 2.0. 500 Jaar geleden, schreef, plakte of spijkerde hij als Augustijner monnik 95 stellingen op de kerkdeuren van zijn toenmalige woonplaats Wittenberg. Dit is een klein stadje in de Duitse Deelstaat Saksen-Anhalt, op één uur reizen met de ICE vanaf Berlijn.

Vijf vóór negen uur ’s morgens vertrekt de trein uit Nijmegen. Met een korte stop in Deventer en een uurtje wachten op Berlin Spandau arriveert de ICE om vijf over vijf in Lutherstadt Wittenberg. Een volle dag treinen. Zo heb ik volop de tijd om de Luther-catalogus te lezen. In 12 hoofdstukken worden allerlei aspecten van zijn leven helder beschreven. Voor mij een prima inleiding op deze verkenningsreis.

Wittenberg in de gouden avondzon

Schrijver en reiziger Cees Nooteboom raadt je af om ’s avonds een stad te verkennen. Dit advies betreft specifiek de eerste kennismaking met een onbekende stad. Liever ’s morgens vroeg uit de veren dan ’s avonds door de schemer schuren. Toen ik dat jaren geleden las, heb ik deze opmerking tot me genomen en verschillende keren heroverwogen. Uit eigen ervaringen weet ik nu dat Cees gelijk heeft. Sindsdien probeer ik me zoveel mogelijk naar deze reiswijsheid te leven. Hier in Wittenberg laat ik het even los want opeens is er aan het begin van de avond prachtig strijklicht. De torens van de Stadtkirche veranderen in goud. Dus toch nog even de straat op. Het oude historische centrum van Wittenberg is compact, binnen tien minuten sta ik voor de kerkdeuren waar het in 1517 allemaal begon. Het is stil op straat, de stad lijkt zich klaar te maken voor de nacht. Ik zoek het Luther-hotel weer op en ga met de kippen op stok.

Vanuit de kamer in het Luther hotel hoor ik ieder half uur de klokken van de Stad/ Maria-kerk. Ik vraag me af of dit dezelfde klokken zijn die Luther in zijn tijd heeft gehoord?

 Stadsgids Frank bevestigt de volgende dag dat de klokken van de Maria-kerk nog altijd dezelfde kokken zijn

Luther-monument op Marktplein Wittenberg
op de achtergrond één van de kerktorens van de Stadt Kirche.
foto Wittenberg Tourisme

 

Het primaire doel van Luther’s actie was om een dialoog aan te gaan binnen zijn katholieke kerk over het kopen van aflaten. Door zijn stellingen, op 31 oktober,
de dag vóór de kerkelijke herdenkingsdag , AllerHeiligen,
op de kerkdeur van Wittenberg te plakken, had hij direct een groot publiek te pakken. Luther was een goede communicatiestrateeg.
In onze tijd zouden wij hem een ‘spindoctor’ noemen.

© foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de foto’s met dank aan de genoemde musea & bezienswaardigheden

Wordt vervolgd ….

Later deze week deel 2: Luther in Wittenberg en deel 3 Luther in Eisenach

Meer weten over het Luther jaar in Duitsland?

500 jaar Luther wordt bij onze oosterburen groots herdacht.
Het Duits verkeersbureau heeft veel informatie verzameld en gebundeld. Hier kun je deze informatie bekijken.

Luther is overal

Net zoals Luther uit de drukpers munt wist te slaan, lukt het de middenstand van Wittenberg 500 jaar na dato nog steeds. Overal kom je zijn naam tegen, van de Luther-straat tot het Luther panorama. In winkels, restaurants en hotels vind je tientallen souvenirs met daarop de naam of afbeelding van Luther en/of van zijn vrouw Katharina von Bora.

Tijdens mijn verkenningsreis sliep ik in Luther hotel , in de Altstadt van Wittenberg. Op de ramen zijn stickers geplakt met afbeeldingen van Luther en Katharina. Op de placemats staat het hoofd van Luther met baret. Bij het ontbijt krijg je een zogenaamde ‘Morning mail’. Hierop staan de weersvoorspelling voor die dag én twee spreken van Luther. Tijdens mijn verblijf komen die woorden uit Jesaja 43,6 en Johannes 8,12

Deze Lutherreis is mede mogelijk gemaakt door samenwerking met het Duits Verkeersbureau.

Volg de Luther weg
op Social Media via #LutherCountry.

Hier vind je nog meer input om zelf het
Luther pad te verkennen.