Vier Día de los Muertos in Mexico

Día de los Muertos is een nationale feest- en herdenkingsdag in Mexico. Jaarlijks komen families en vrienden op 2 november bij elkaar om hun overleden familieleden te herdenken. Op deze ‘dag van de doden’ is het feest in Mexico. De overledenen worden in de watten gelegd en herinneringen wordt gevierd. Verkleed als kleurrijk skelet of geschminkt met doodkopjes op hun hoofd, trekken de Mexicanen door de straten. De oorsprong van dit feest ligt bij de Meso-Amerikaanse Indianenvolkeren. Wij gingen op stap met onze vrienden Ingrid en Falin in Cancun (Yucatan). We wisten niet wat we zagen.
Ben jij klaar voor Día de los Muertos?

Sneak preview Día de los Muertos

De geboorte van de Azteken

Falin vertelt ons het verhaal van de Quetzalcóatl, de gevederde slang van de Azteken. Voor het geboorteverhaal daalde hij af naar de Onderwereld. Daar werden skeletten verzameld en in een vijzel vermalen en gemend met het bloed van Quetzalcóatl. Uit deze brij is de eerste mens geboren. Vanaf deze geboorte is de dood altijd een belangrijk onderdeel geweest in het dagelijks leven. Voorouderverering is belangrijk voor zowel de Azteken als de Maya’s. Hiervoor werden schedels bewaard en zo werd dit het symbool van de wedergeboorte. Van oudsher werd tijdens dit Aztekenfeest de dame van de doden, godin Mictecacihuatl geëerd in de negende maand van de Azteekse kalender. Na de komst van de Spanjaarden is de dag van de dodenherdenking verplaatst van augustus naar november. Falin legt ons uit dat dit een voorbeeld is van het versmelten van de regionale religie met het christendom (Allerheiligen en Allerzielen).

Waar komt deze traditie vandaan?

In onze cultuur wordt de dood (in het algemeen) ervaren als het einde. Dat ligt in Mexico (en delen van Midden en Zuid-Amerika) anders. Voor hen is de dood geen afsluiting of een einde. Het is een essentieel onderdeel van het dagelijks leven. Het idee achter Día de los Muertos is dat de ziel van het overleden kind op 1 november voor korte tijd terugkeert op de aarde. Een dag later komen de ziel van de overleden volwassene terug. De doden komen als het ware heel even terug, om tijd door te brengen met hun levende familieleden. Om deze ‘terugkeer’ feestelijk te herdenken wordt van alles verzameld en georganiseerd. Ingrid en Falin nodigen ons daarom uit om mee te gaan naar de lokale markt, Mercado 23 in Cancun.

Eerst naar de markt

In aanloop op de viering van 1 en 2 november worden op akkers in het hele land bloemen ingezaaid. In de laatste week van oktober worden deze bloemen geplukt en kleuren de markten oranje. Ook de Mexicaanse bakkers en snoepfabrikanten zijn druk geweest. Voorafgaand aan Día de los Muertos bereiden bakkers nachtenlang speciaal dodenbrood (pan de muerto met suiker). Ook maken ze schedels van suikergoed, calavera de azucar. En dat ligt nu allemaal voor ons uitgestald in de marktkramen. Families kopen allerlei lekkers om dit thuis of op de begraafplaats met hun geliefden te delen. Er wordt ook schmink verkocht en kleurrijke kleding. De sfeer op de markt is uitgelaten en vrolijk.

Brood voor ‘Allerzielen’ in de vorm van een dode of een ziel, bestrooid met (roze) suiker.
Het is speciaal brood, zonder gist. Ze worden o.a. ter versiering van de huisaltaren en graven gebruikt.

Grote variatie aan feesten

Mexico is een groot land en de Mexicanen vieren de Dag van de Doden op allerlei verschillende manieren. Per regio zijn er andere gebruiken. De een kiest er voor om mee te doen aan grote, kleurrijke optochten met muziek. Velen gaan daarbij verkleed als doden. Anderen geven er de voorkeur aan om de dag en nacht samen met hun familie op het kerkhof door te brengen. Hier worden de doden gehuldigd met alles waar zij tijdens hun leven van hebben genoten.

Voor de viering van de dag van de doden worden de graven van de dierbaren schoon gemaakt en versierd. Overal zie je karikaturen van skeletten. De feesten beginnen vaak al op 31 oktober. Dan beginnen de parades en de versierde markten. De feestelijke herdenking duurt tot en met 2 november. Dit wordt gezien als de officiële herdenkingsdag: Día de los Muertos.

Thuisaltaren

Als we thuiskomen, zien we dat ook Falin en Ingrid in hun woonkamer een kleurrijk altaar hebben ingericht. Hierop staan de foto’s van de overleden familieleden. Naast iedere foto staat zijn (haar) lievelingseten en favoriete drankjes. Ingrid plukt de tere blaadjes van de bloem en legt de oranje blaadjes voorzichtig op het altaar. Ook het dodenbrood en de schedels van suiker krijgen een plek.

Je ervaart hier dat de dood een volwaardig onderdeel is van het leven. Dit eeuwenoude feest is nu opgenomen op de UNESCO-Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid.

Dia de los Muertos maaltijd

Van hun Maya-vrienden heeft Falin een traditioneel recept gekregen voor een speciale 2 november-schotel, de  mucpipollo. De basis van dit gerecht is kip met bonen. Ze maken een deeg en leggen de kip met bonen er in. Daarna wordt het geheel afgedekt met deeg en omgeven door bladeren. Tot slot gaat het pakket de oven in om te garen. Na en flink aantal uren is het klaar en kunnen we aan tafel. Het resultaat een pittige, stevige maaltijd.

Museo Maya de Cancun

De volgende dag brengen we een bezoek aan Museo Maya de Cancun. Hier wordt in een expositie aandacht besteedt aan de traditie van Día de los Muertos. In dit museum komen de geschiedenis van de archeologie én de antropologie van de provincie Quintana bij elkaar. In het binnen museum vind je de vaste collectie en wisselende tentoonstellingen. Buiten in de weelderige groene omgeving staat o.a. een restant van een tempel. Op de borden wordt de geschiedenis van de Maya’s uitgelegd.

Schedels schilderen

In het kader van de dag van de doden hebben we o.a. de speciale tentoonstelling over dit onderwerp bekeken. Overal hangen versierde schedels. Tussen de planten staan kleurrijke fantasie dieren. In een van de zalen wordt een workshop schedel versieren aangeboden. Ik word uitgenodigd om hieraan mee te doen. Het voelt wat onwennig, maar dat is blijkbaar iets persoonlijks. Mijn medecursisten kwebbelen er vrolijk op los en maken er een dolle boel van.

Dit is geen Halloween

Nadat ik een paar foto’s van de lokale markt op Social Media had gezet, kwamen er direct reacties in de trant van: ‘happy Halloween’. Maar dat is dit Mexicaanse feest dus niet!
Halloween heeft een andere oorsprong. Het begrip is afgeleid van het Keltische Hallow-e’en (of All Hallows) en verwijst naar de avond van alle Heiligen. In de Keltische cultuur begon het nieuwe jaar op 1 november en was 31 oktober dus oudejaarsavond én de avond van Alle heiligen. De oogst was binnen en de zaden lagen klaar voor het nieuwe jaar. Er werd een dag vrij genomen om het nieuwe jaar te vieren: Samhuin.

Het feest van de geesten

De Kelten geloofden dat op Samhuin de geesten van alle overledenen van het afgelopen jaar, terug kwamen. De geesten zouden er op uit zijn om een levend lichaam te pakken waarin ze opnieuw konden gaan leven. Om boze geesten af te weren droegen de Kelten maskers. Ook hier zou sprake zijn van een versmelting van de Keltische cultuur met de Romeinse en later de christelijke samenleving.

Verkleden & griezelen

Het Halloween feest dat wij kennen is in de tweede helft van de 19^e eeuw in Amerika ontstaan. Grote groepen Ierse en Schotse immigranten vierden hun Halloween feest en combineerden dit met de jack-o’latern, de uitgeholde pompoen-gezichten. In Amerika was Halloween eigenlijk een kinderfeest. Kinderen liepen verkleed over straat, belden aan en vroegen om een traktatie. Sinds de jaren 80 van de vorige eeuw is het veranderd in een feest voor volwassen. Aspecten als verkleden en griezelen zijn hierbij van groot belang.

Zelfs Disney heeft een tekenfilm over  Día de los Muertos gemaakt.
Bekijk hier de trailer van Coco

Día de los Muertos in Londen…

Als je 2 november 2018 toevallig in Londen bent, vier dan Día de los Muertos mee in het Victoria & Albert Museum.

Het (gratis) programma begint om 17.00 uur en duurt tot 22.00 uur. Hier kun je een overzicht van alle activiteiten vinden.

Museo Maya de Cancun

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst

Sneak preview Street art op Isla Mujeres

Psssst !!

Als je ooit overweegt om naar Cancun te gaan, dan is slapen in Beachscape Kin Ha een aanrader.