Lieve lezers,
Allereerst wens ik jullie een avontuurlijk, verbindend en liefdevol 2025. Ik ben heel dankbaar voor al die duizenden volgers die wekelijks mijn kunstervaringen lezen en delen. Het begon in 2013 met het eerste verhaal over het kleine museum in Dublin. We zijn nu 12 jaren en 680 verhalen verder en 2025 heeft weer veel moois voor ons in petto. Ik zou je willen vragen om dit jaar allemaal een vriend/in te vragen die zich ook wil aansluiten bij de volgers van wilmatakesabreak. Onder aan deze pagina staat een venster waarop je je e-mail adres kunt invullen en dan krijg je steeds een berichtje als er een nieuw artikel is verschenen. Kunst is een mooie manier om met elkaar te verbinden en dat is, denk ik, wat de wereld nu nodig heeft.
Bij voorbaat dank!
We gaan beginnen…!
We schrijven Groningen december 1895: Zes studenten discussiëren over de nieuwe schilderkunst. Ze zijn de donkere, sombere kleuren van de Haagsche School beu. Ze willen de inwoners van Groningen kennis laten maken met nieuwe hedendaagse kunstenaars. Frisse kleuren en nieuwe onderwerpen. Een van de nieuwe namen is Vincent van Gogh. Zes weken later hebben ze 128 werken van Van Gogh verzameld: hun eerste expositie is een feit. Museum Groningen viert haar 150ste verjaardag met een terugblik naar dit historische cultuurmoment.
Aanleiding tot deze expositie
Kunsthistorica Mariëtta Jansen wist wel dat er in 1896 een grote van Gogh tentoonstelling in Groningen was geweest. Maar de details kende ze niet. Als conservator van de Ploeg en twintigste-eeuwse kunst van het Groninger Museum, was haar opgevallen dat in veel schilderijen van de Ploeg kunstenaars, invloeden van Vincent van Gogh te zien zijn. Ze wilde weten hoe dit zat en ging op onderzoek uit. Ze ging op zoek naar financiering voor dit project. Toen dat geregeld was, werden haar museale werkzaamheden tijdelijk overgenomen door collega’s. Vijf jaar werkte ze aan dit onderzoek en daarin speelde de van Gogh tentoonstelling van 1896 de centrale rol. Zes studenten huurden de bovenzaal van wat nu het oude Groninger Museum is en wilden daar eigentijdse kunst laten zien.
Johanna van Gogh-Bongers
Een van deze studenten was Johan Huizinga, hij schreef een brief aan Johanna Van Gogh-Bongers, de weduwe van Theo van Gogh. Sinds de dood van haar man (Theo van Gogh) en zwager Vincent beheerde zij de schilderijencollectie van Vincent. Johanna Van Gogh-Bongers leende maar liefst 103 schilderijen van haar zwager uit aan de studenten. Zij vulden dat zelf nog aan tot het totaal van 128 doeken. Een ongekend aantal dat anno 2024/2025 nooit meer in een tentoonstelling te zien zal zijn. Een ander opmerkelijk feit is dat de doeken gewoon in houtenkisten werden verpakt en per trein naar Groningen zijn vervoerd.
Niks klimaatboxen, niks dure verzekeringen en niks omvangrijke beveiliging. Eind januari 1896 kwamen deze kisten aan op het treinstation van Groningen. Ook nu weer de eerste stap op Groningse bodem op weg naar het Museum. In de stationshal kun je een korte audio beluisteren over deze tentoonstelling.
Zes tentoonstellingen in twee jaar
Met de plannen voor de Van Gogh tentoonstelling hield het niet op voor de studenten. Ze hadden meer kunstenaars op hun lijstje staan zoals Jan Toorop. De vernieuwingsdrang van de studenten werd ook gevoed door de ontwikkelingsfase waarin de stad Groningen zich in die dagen bevond. De universiteit kreeg steeds meer leergangen en trok mede daardoor steeds meer hoogleraren aan. Op het nieuwere treinstation kwamen steeds meer treinen aan vol passagiers die naar Groningen wilden. Onder hen was H.P. Bremmer (1871-1956). Bremmer was zowel kunstschilder, kunstrecensent, kunstpedagoog, kunstverzamelaar en kunsthandelaar. In Groningen organiseerde hij in de nadagen van de 19de eeuw kunstworkshops, zowel voor hoogleraren, hun partners als voor belangstellende Groningers. Al deze elementen komen aan bod in de tentoonstelling Hoe van Gogh naar Groningen kwam. Daarmee is het een mooi tijdsbeeld geworden.
Groningen de moderne stad
Het begint allemaal met de introductie van Groningen de moderne stad. Zowel in deze als in de volgende zalen staan instrumenten van de universiteit die in de nadagen van de 19eeuw, begin 20ste eeuw zijn uitgevonden. We zien gaslampen die de straten verlichten, centraal in deze ruimte hangt het schilderij ‘de Hoge der A met visbanken in Groningen’ (1879) van Mesdag. In de volgende zaal krijg je een mooie terugblik op de Jan Toorop expositie van 1896. Ook van Toorop (1858-1925) wisten de studenten in korte tijd 114 werken te verzamelen. En prestatie die nu niet meer geëvenaard wordt in zo’n kort tijdsbestek. Naast woeste zeezichten, verstilde tekeningen van Jan Toorop en een vrouw die leunend tegen een boom een boek leest. De kleurrijke wanden en de historische wetenschappelijke instrumenten maken het beeld compleet.
Opmars naar de Van Gogh zaal
De reis gaat verder met de Symbolisten en het werk van Johan Thorn Prikker (1868-1932). In zijn Nederlandse tijd (tot 1904) zie je in zijn werk invloeden van de Japanse houtsnijkunst, de Prefaëlieten en het (Duits) expressionisme. Prikker bleef experimenten en liet zich niet in een hokje plaatsen. Via de Jugendstil van Prikker en de gang met historische foto’s van Groninger studenten komen we bij de art nouveau van Theo van Hoytema (1863-1917). Van Hoytema heeft naam gemaakt met zijn litho’s van dieren en plantenmotieven. In deze zaal hangen ook enkele affiches van de Franse kunstenaar Henri Toulouse Lautrec (1864-1901). Met de informatie in deze vier zalen heb je een goed beeld van de tijd rondom de eeuwwisseling in Groningen en de kunststromingen in die tijd.
Het hart klopt in de centrale Van Gogh zaal
Het voelt alsof je een heilige ruimte inloopt, het licht is gedeeld, de muren zacht paars geschilderd. In het hart van de zaal is een cirkel met banken gebouwd in het midden op een verhoging staat een foto van Johanna Van Gogh-Bongers. Na de onverwachte dood van Vincent van Gogh in 1890 zijn al zijn werken in beheer gekomen van zijn jongere broer, kunsthandelaar (in Parijs) Theo van Gogh (1857-1901). Als Theo ruim een jaar na zijn broer overlijdt, is zijn weduwe Johanna Van Bongers de wettelijke erfgenaam. Zij zet zich in om het werk van haar zwager en de uitgebreide briefwisselingen tussen Vincent en Theo verder te promoten. In 1901 hertrouwt Johanna, moeder van de kleine Vincent Willem (31 januari 1890- 1978) met schilder Johan Cohen Gosschalk (1873-1912). Je ontmoet haar in deze zaal onder die die naam. In deze ruimte hangen maar liefst elf schilderijen van Van Gogh naast tientallen tekeningen en inktprenten. In het hart van de zaal kun je zestig doeken (geprint op vilt) zien die in 1986 ook in Groningen te zien waren.
Professoren en De Ploeg
De tijdreis door het fin de siècle in Groningen gaat verder met de ontmoeting van enkele professoren en hun belangstelling voor de kunst. Blikvanger hier is de grote interieurfoto van de huiskamer van de familie Moll. Links in de hoek zie je nog een stukje van het schilderij Tuin in Arles van Van Gogh. Hier komen we ook H.P. Bremmer tegen. In zijn tweede Groningse periode (1899-1907) gaf hij les en workshops op het gebied van de beeldende kunst. In die dagen schilderde en tekende Bremmer zelf ook nog. Verschillende Groningse hoogleraren en hun partners volgden de kunstlessen bij Bremmer. In deze zaal hangt ook Charley Toorop’s groepsportret van H.P. Bremmer en zijn vrouw waarbij ze omringd worden door kunstenaars uit hun tijd (1936-1938). Na deze kennismaking lopen we de laatste gang van de tentoonstelling in hier ligt de focus op De Ploeg.
De Ploeg: met deze naam gaven de kunstenaars aan dat er op kunstgebied in
Groningen iets nieuws ontwikkeld moest worden.
De Ploeg en Groningen
Na de kennismaking met de kunst vernieuwingen als gevolg van de tentoonstellingen van de zes studenten komen er meer hedendaagse kunstenaars naar Groningen. In 1918 is er in het Groninger Museum een tentoonstelling van de genootschap Picture (1832) te zien. Het werk van enkele jonge Groningse kunstenaars valt hier op. Toen het initiatief van enkele oudere kunstenaars om een nieuwe kunstkring op te richten mislukte, pakte een groep jongeren collega’s het idee op. En zo werd de Groninger Kunstkring De Ploeg op 1 mei 1918 een feit. Er wordt geen artistiek manifest opgesteld, de kunstkring staat open voor zowel kunstschilders als musici en schrijvers. Deze open blik zorgt voor nieuwe kunstuitingen. Mannen en vrouwen van het eerste uur zijn: Jan Wiegers, Johan Dijkstra, Jan Altink, George Martens, Alida Jantina Pott , Simon Steenmeijer en Jan Willem Barendregt. De naam, De Ploeg, is bedacht door Jan Altink. Hij wilde een eigen Groninger kunst gaan ‘ontginnen’ en dacht daarbij aan omgewoelde aarde. Omdat te doen heb je een ploeg nodig. Het doel van de kunstkring was ’Groninger artiesten nader tot elkaar te brengen en het kunstleven op alle wijzen te bevorderen’.
Van Gogh en De Ploeg
In de zaal van De Ploeg zie je hoe verschillende Van Gogh thema’s terugkomen bij leden van De Ploeg. Ik zie de zaaier, landarbeiders, zonnebloemen, Vincents stoel in de versie van Jan Wiegers en zonovergoten akkers. Er hangen versies van zonnebloemen van Jan Altink, Hendrik Werkman, George Martens, Jan Wiegers en Johan Dijkstra. Jan Wiegers schilderde voor zijn schildervriend, de Duitse expressionist, Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938), zijn versie van de slaapkamer (1925). In de zaal van De Ploeg is een groot raam waardoor je direct in het hart van de tentoonstelling kijkt: de Van Gogh zaal.
Van Gogh anno 2024-2025
Op de laatste zaal hangen drie werken van schilders van nu. Maak nader kennis met Tosja van Lieshout, Shivangi Kalra en Sara van Vliet. Tosja van Lieshout (Tilburg, 1999) won in 2020 de Van Gogh Air Prijs. Van haar hangt hier het doek Helen is meebewegen-opnieuw huiswaarts (2024). Beroemd en geliefd is de slaapkamer van Vincent die hij in Arles schilderde voor zijn vriend Paul Gauguin (1848-1903). Geïnspireerd door deze kamer schilderde Shivangi Kalra (Dehli, 1998) haar pasteuze My white Room(2023). Het derde en laatste werk in deze ruimte is Voorzichtigheid (oleander 2023-2024) van Sara van Vliet (Baarn, 1998). Met deze hedendaagse werken komen we weer in 2025. Kijk bij het verlaten van de tentoonstelling nog eens goed naar de gordijnen en de muurschildering van Mirjam Vos.
Hoe van Gogh in Groningen kwam is nog tot en met 5 mei 2025 te zien in het Groninger Museum. Kijk hier voor de details. MK=geldig.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van het Groninger Museum, de genoemd kunstenaars en alle bruikleengevers.
