Boeddha in de Nieuwe Kerk
in Amsterdam
Meer dan levensgroot kijkt Boeddha met een blik vol mededogen naar het bezoek. De expositie ‘Het leven van Boeddha’ in de Nieuwe Kerk in Amsterdam begint met een klassieke Boeddha. Sereen staat het beeld met de rechterhand om hoog en de linker om laag in de ontvangstruimte. Als je even daarna vijf dunne gordijnen passeert, sta je oog in oog met de boom. Dé rode draad in het leven van de Boeddha. Modern en klassiek komen samen in een unieke tentoonstelling. Hedendaagse kunstenaars laten zich inspireren door een eeuwenoude levenswijsheid en maken ons nu deelgenoot van hun creaties. En je persoonlijke reisleider op deze reis is Erica Terpstra. Wat weet jij van de Boeddha?
Sneak preview
Dalai Lama in ons land
Er is jaren aan gewerkt om de Dalai Lama weer naar ons land te krijgen. Plannen werden geschreven, gepresenteerd en herschreven. De dialoog met de jeugd gaf de doorslag. De opening van een tentoonstelling in de vorm van uitwisseling van gedachten, wensen en dromen. Dat gebeurt niet elke dag. Deelnemers zijn technische vernieuwers en wetenschappers. Het centrale thema is Compassie & Technologie.
De boom van Ai Weiwei (China 1957) is gemaakt van gerooide oude bomen uit China. Met deze creatie reageert de kunstenaar op de enorme urbanistische stroomversnelling in China. Ai Weiwei probeert op deze manier de geschiedenis te bewaren. Hier in Amsterdam verwijst de boom ook naar de boom in Bodh Gaya waaronder Siddhārtha Gautama, de Boeddha, verlichting vond.
Het leven van Boeddha
In deze tentoonstelling krijg je dit keer iets totaal anders te zien dan de doorsnee expositie over Boeddhisme en de verspreiding van de religie. In Amsterdam gaat het om een zo helder en feitelijk mogelijk beeld van het leven van Boeddha. Daarom heb ik in deel één van dit tweeluik, de vijf levensfasen van Boeddha, Siddhārtha Gautama uitgebreid beschreven. In de expositie worden deze fasen in vijf kappellen achter de koorgang uitgebeeld. Hier gaan traditionele Boeddha beelden in dialoog met moderne kunstwerken. Van sculpturen, tot installaties van klankspel tot video.
PixCell Deer #51 Kohei NawaHet hert is een opgezet dier dat Nawa op een veilig kocht. Het verwijst naar de vergankelijkheid (vanitas) van het leven. Maar ook naar de schoonheid en naar onze persoonlijke worsteling om de onvermijdelijke dood te accepteren. Het hert staat hier ook als verwijzing naar het hertenkamp waarin de verlichte prins Siddhārtha als Boeddha zijn eerste leerrede gaf.
In de Tuin van Boeddha
Een tweede aspect van deze tentoonstelling is om te ervaren hoe een oude wijsheid een inspiratiebron is voor hedendaagse kunstenaars. In Amsterdam zie je prachtige combinaties van oude en nieuwe kunst, van westerse en niet westerse kunst, van religieuze en profane kunst. Na een welkom door een Boeddha uit de Wei-dynastie in China (eind 5e, begin 6e eeuw) loop je ze de tuin van Boeddha in. Daar sta je oog in oog met het PixCell Deer #51 (pixcell hert 2018) van Kohei Nawa (Japan 1975). Het dier zoekt beschutting onder de boom van Ai Weiwei (Tree 2010). De sfeer hier is sereen, de ambiance van de kerk geeft deze tuin een extra dimensie. Na de tuin begint de (koor)rondgang langs de vijf levensfasen. Het eerste wat me hier opvalt zijn drie zandhopen.
Three mounds (199-2008-2018) Yoko Ono.
De Japans-Amerikaanse kunstenaar Yoko Ono (1933) is hier vertegenwoordigd met twee werken: de wensboom en Three mounds. Op het eerste oog, lijken de drie zandheuvels (Three mounds) onschuldig. Het voelt anders wanneer je leest dat het grond is waarop vrouwen op verschillende manieren zijn misbruikt. Door een warmtelamp boven de aarde te hangen, wil Yoko Ono ontdekken of er nieuw leven voor vrouwen is na de ervaren misstanden. Nieuw leven als teken van hoop.
De positie van vrouwen
De zandinstallatie, ‘Tree mounds’(1999/2008 en 2018) is een van de twee werken van Yoko Ono. Ono zet aan tot nadenken over de positie van de vrouw. We zagen al in deel één dat prins Siddhārtha Gautama, de eerste Boeddha, op verzoek van zijn tante Prajāpatī een nonnenorde opricht. Al jaren is er (in het westen) kritiek op de positie van de vrouw in het boeddhisme. Vrouwvriendelijkheid binnen deze levenswijze zou ver te zoeken zijn. Zo wordt gezegd dat de laagste monnik die vers de orde binnenkomt, in positie altijd boven de hoogste non staat. Net als binnen veel religies blijkt er ook sprake van misbruik van vrouwen en kinderen door boeddhistische leraren.
Vrijdag vóór de officiële opening heeft de Dalai Lama een ontmoeting gehad met twaalf slachtoffers, waaronder drie Nederlanders.
Kapel de Ommekeer
In de kapel van de Ommekeer is van Carolee Schneemann (Amerika 1939), de installatie More Wrong Things (2000-2001) ingericht. Via 22 televisiemonitors laat ze ons fragmenten zien van oorlogen en geweldsdelicten. In zijn tweede levensfase ontdekt prins Siddhārtha Gautama dat lijden onontkoombaar is in deze wereld. Schneemann begon dit protestwerk met beelden van de Amerikaanse aanwezigheid tijdens de Vietnamoorlog (1955-1975). In 2000 heeft ze daar andere mondiale conflicten aan toegevoegd. Schneemann mengt het grote universeel leed, dat bijna niet is te bevatten, met klein persoonlijk drama.
Boeddha (2008) van Michelangelo Pistoletto
In de volgende kapel ontdek ik, naast verschillende oude Boeddha’s, een modernehouten Boeddha (2008) van Michelangelo Pistoletto (Italië, 1933). De linker hand wijst naar de aarde, de rechter omhoog. Hij heeft het beeld tegen een spiegel geplaatst en zo ontstaat een spiegelschilderij. Door de spiegel word je als kijker onderdeel van dit werk. Je wordt zelfs even hét onderwerp van het kunstwerk en zo word je ook met jezelf geconfronteerd. Het boeddhisme ziet ons leven als een spiegel. Een mens kan van iedere situatie waarin hij terecht komt iets over zichzelf leren.
Tony Feher (Amerika 1956-2016) – Free Fall
Feher wilde ons naar dingen laten kijken waar we in de regel niet op letten. Zo is verpakkingsmateriaal het stiefkind van onze consumptiemaatschappij. Door zijn creaties wil Feher ons de mooie vormgeving van verpakkingsmateriaal laten ervaren. Heel specifiek met deze met water gevulde flessen stimuleert hij ons te letten op het licht in combinatie met de fles.
Mijn ervaringen:
- De sfeer in de Nieuwe Kerk leent zich heel erg goed voor het leven van Boeddha;
- De entree met de grote zandstenen Boeddha dwingt respect af;
- De tuin van de Boeddha is sereen met de grote boom van Ai Weiwei en het hert van Kohei Nawa;
- De combinatie van eeuwenoude Boeddha beelden met moderne kunst vind ik erg mooi gedaan;
- Bij elk moderne kunstwerk komen nieuwe maatschappelijke vragen aan de orde. Dit is een extra reflectie laag in deze expositie;
- Sta tijdens je reis ook even stil en luister naar de geluidsopname van Salvador Breed (NL, 1984). Hij onderzoekt met zijn werk o.a. hoe het horen en niet-horen van geluid in een ruimte kan worden gemanipuleerd;
- De 160 pagina tellende catalogus bevat mooie verhalen, verrassende interviews en heel veel foto’s. Door de aantrekkelijke prijs (€ 14,95) is het ook een fijn cadeau.
- Het kinderboek van Erica Terpstra is hartverwarmend om te lezen;
- En Erica als reisleider door het Leven van Boeddha is een mooie vondst. Zij kan zwaarte weer licht maken.
‘De lach opent de ziel’
Uitspraak Karin Bloemen in de tentoonstellingscatalogus
Het leven van Boeddha is vanaf 16 september 2018 t/m 3 februari 2019 dagelijks van 10.00 tot 17.00 uur te zien in De Nieuwe Kerk in Amsterdam.
Museumkaarthouders betalen € 2,50.
Veel extra’s
Adriaan van Dis op meditatiemat (met dank aan KRO-NCRV)
Adriaan van Dis en de Dalai Lama
In aanloop op de tentoonstelling Het leven van Boeddha, konden we in de afgelopen weken meekijken met de reis van Adriaan van Dis. Dertig jaar na zijn eerste ontmoeting met de Dalai Lama ontmoeten de mannen elkaar weer. Maar Adriaan gaat eerst op zoek naar de oorzaak waarom de huidige 83-jarige Dalai Lama zo populair is in het westen. Wat weten wij van het Boeddhisme en wat doen we ermee? In het westen ligt de focus op de levenswijze en zijn meditatie en mindfulness synoniemen geworden voor het Boeddhisme. Als je deze drie afleveringen nog niet hebt gezien, kan ik je ze van harte aanbevelen. Zeker als je van plan bent om later in Amsterdam de expositie te bekijken. Bekijk hier De Boeddhistische Blik: Van Dis en de Dalai Lama.
Via livestream (toch) aanwezig bij dialogen
Het gesprek verloopt in twee delen. Eén dialoogronde over nieuwe technieken als robotica & virtual reality. Wat betekenen deze ontwikkeling voor de toekomst van de mens, de onderlinge verhoudingen én de wereld? Een tweede gesprek over ziekte, ouder worden en de dood. Hoe denken de jeugd, wetenschappers en de Dalai Lama over deze onderwerpen? Op het koor van de Nieuwe Kerk is een mooie omgeving ingericht met bomen en Boeddha beelden. Ondanks dat dit een besloten bijeenkomst is, was er een gelegenheid om via een live stream mee te kijken.
Zo zag ik de Dalai Lama tijdens het gesprek onder de boom van Ai Weiwei zitten. Naast hem zit een robot (AV1). Via dit medium praat Engelse tiener Jade met de Dalai Lama. Via de robot kan de zieke Jade Zijne Heiligheid ook zien. Andersom is dat niet het geval. Hij vraagt of zij misschien ook zijn gedachten kan lezen en grinnekt? Jade wil graag weten of er in de toekomst misschien een vrouwelijke Dalai Lama kan komen. Zijne Heiligheid sluit dit niet uit, als… het verder gaat.
In de tweede dialoog gaat het over leven, het proces van ouder worden en de dood. Er is een enquête gehouden onder kinderen met de vraag of ze eeuwig zouden willen leven. De helft zou dat wel willen. Maar zou de Dalai Lama eeuwig willen blijven leven? Zijne Heiligheid geeft zelf de voorkeur aan de wet van de natuur: kinderen worden geboren, oude mensen gaan dood.
Lezingen & gratis meditatie
Naast de tentoonstelling is er een uitgebreid activiteitenprogramma samengesteld. Op vrijdag, zaterdag en zondag wordt er ieder uur (tussen 13.00 en 16.00 uur) een gratis meditatie les aangeboden. Kijk hier voor het hele programma.
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik van de foto’s met dank aan De Nieuwe Kerk, de genoemde kunstenaars en alle andere bruikleengevers.