Deel 2 over ZERO, met focus op NUL

NUL = NL bijdrage ZERO

Na de introductie van de internationale ZERO kunstbeweging  in deel een, neem ik je in deel twee exclusief mee naar De Derde Zaal. Hier maken we kennis met de Nederlandse NUL-beweging. Wanneer worden autobanden kunst? Hoeveel bierkratten heb je nodig om een kunstwerk te maken en hoe laag moet je een vriezer in stellen om ‘coole’ kunst te creëren? Allemaal uitdagingen waar de Nederlandse kunstenaars in zaal drie in de jaren zestig van de vorige eeuw aan de slag zijn gegaan. Heb je zin in een exclusief Nederlands kunstavontuur?

De Derde Zaal

Via de eerste zaal vol witte werken en een tweede zaal met vooral monochrome, eenkleurige felle doeken, kom ik in de derde zaal. Ik sta in een langwerpige zaal met rechts tegen de korte wand allemaal transparante figuurtjes en links een wand volgebouwd met kratten. Tegenover me een zwarte wand waaraan verschillende zwarte autobanden hangen. Rechts van me zoemt zachtjes een ijsmachine. Ik kijk en onderzoek. Begrijpen doe ik het nog even niet, maar ik voel wel een glimlach op mijn gezicht. Dan pak ik de audiotour en hoor dat ik me middenin de NUL-groep bevindt. Wie zijn de sterren achter de werken die ik hier zie en wat bedoelden zij er mee?

Wie zijn ze?

De NUL-beweging in ons land is in 1960 opgericht door Armando, Jan Schoohoven en Henk Peeters. Snel na het ontstaan sloten Jan Hendrikse en herman de vries zich bij dit creatieve & experimentele netwerk aan. De kunstenaars hebben tot 1965 intensief samengewerkt. In dat jaar heeft het Stedelijk Museum in Amsterdam de tentoonstelling NUL 1965 georganiseerd. Zoals we in deel een al zagen is de NUL-groep ontstaan in de context van de internationale ZERO-beweging. Mede oprichter Henk Peeters onderhield intensief contact met zijn collega’s van ZERO.

Wat deden ze?

Net als bij ZERO ging het bij de kunstenaars van NUL om het uitbannen van het persoonlijke stempel van de maker. Kernbegrippen zijn monochromie (eenkleurig), herhaling (ritme & regelmaat), serialiteit (maken van series door machinale reproductie) en directheid van de gebruikte materialen. Materialen werden vaak zonder bewerking of toevoegingen gebruikt. Daarnaast werkten kunstenaars regelmatig intensief samen aan stellages en ontwerpen.

Wat maakten ze?

In De Derde Zaal is na voorbeeld van Jan Hendrikse ’s ontwerp uit 1962 een wand vol gebouwd met bierkratten. Het werk, zonder titel, lijkt eerst een massief blok, alle kratten strak op elkaar. Als ik er na toeloop verandert mijn perspectief steeds en gaat de wand voor me leven. Als ik er een korte videoclip van maak, zie ik dat nog scherper. Zo speel ik als bezoeker met de stellage. De kratten en de flessen zijn niet bewerkt, dat is wat de kunstenaars bedoelen met de directheid van de materialen. Datzelfde principe zie ik op de zwart geschilderde wand, waarop Armando een serie zwarte autobanden heeft laten ophangen. Dit ophangen is gebeurd zonder plan van de bedenker.

Tegenover de krattenwand zie ik een muur vol transparante voorwerpen. Als ik dichtbij kom, ontdek ik de contouren van plastic zakjes die met water zijn gevuld. Alle zakjes zijn met een zelfde hoeveelheid water gevuld: herhaling, ritme en regelmaat. Ook dit werk van Henk Peeters is nagebouwd op basis van zijn originele ontwerp ‘Akwarel’ uit 1966.

 

Samen kunst maken

Samenwerken en samen ontwerpen was een van de idealen van ZERO & NUL. Een gezamenlijk eindproduct zonder dat eigenlijk zichtbaar is wie welke bijdrage heeft geleverd. Zeer opvallend in de derde zaal zie ik een verhoging met daarop allemaal verschillende vormen bijeengezet. Er boven hangen losse balkjes. De stellage bestaat uit veertien onderdelen, deels afkomstig en gecoördineerd door van herman de vries en deels aangevuld door Joke & Dick Veeze. Ik loop verschillende keren om de verhoging. Ik combinatie met de zwarte wand met autobanden, vind ik het wel een aardige stellage. Meer kan ik er niet van zeggen. De veertien onderdelen raken me niet echt. Akwarel van Peeters roept meer fantasie bij me op dan de compositie van de vries.

IJs, kurken, autoplaten & witte monochromen

Naast vier grote kunstwerken, zie ik in De Derde Zaal een aantal kleinere objecten, zoals een serie witte monochromen van Jan Schoonhove. Hij beschilderde o.a. papier-marche met emulsieverf en werkte tevens met krantenpapier en karton op spaanplaat. Een van de werken ervaar ik een spinnenweb van papier. De beweging die ik oproep met mijn ogen boeit me. Lichtinval en beweging geven de werken in deze ruimte steeds weer een andere sfeer.

Naast de wand vullende ‘Akwarel’ hangt een ‘Vlokkenbeeld’ (1961) van Henk Peeters: wit op wit, katoenen bolletjes op een witte kunststof laag. Er naast hangt een houten schijf met daarin tientallen cirkels van stippen.

ZERO en het Stedelijk

Het Stedelijk Museum in Amsterdam heeft vanaf de begin jaren van ZERO een warme belangstelling voor de groep. De speelse, licht provocerende en avontuurlijke kunstenaars krijgen vrij snel na hun oprichting een platform in het Stedelijk om hun nieuwe kunst(en) te tonen. Het netwerk is in 1965 ontbonden. Niet lang daarna vond in het museum de tweede grote overzichtstentoonstelling plaats. Naast belangstelling voor de Europese kunstenaars werd toen ook de Japanse Gutai-beweging belicht. De collectie van het Stedelijk bevat 75 ZERO-werken en een omvangrijk archief. Delen hiervan zijn nu 50 jaar na dato weer te zien.  ZERO 2015 was eerder te zien in het Guggenheim in New York en in Berlijn.

Mijn ervaringen

Door meer te lezen en nog eens te kijken, terug te lopen en opnieuw te kijken, groeit mijn belangstelling langzaam voor ZERO & Nul. Ik wil uiteindelijk meer weten over kunst en kunstenaars uit mijn nul-jaar en ga in 2016 maandelijks opzoek naar een werk gemaakt in 1960. Ik ben voorlopig nog niet klaar met ZERO. Na het bekijken van deze tentoonstelling is NUL voor mij ook een nieuw startpunt voor een blog-special in het nieuwe jaar.

ZERO in het Stedelijk Museum in Amsterdam, nog te zien tot 8 november 2015
Gratis met Museumkaart

Daniel Birnbaum, voorzitter van de academische adviesraad van de ZERO foundation en directeur van het Moderna Museet, Stockholm, zegt over ZERO:

“Wanneer we ons afvragen welke relevantie een kunststroming uit het verleden in de huidige tijd heeft, moeten we niet alleen kijken naar de prijzen die voor de werken worden betaald en in welke collecties ze zich bevinden. We moeten ons vooral afvragen: wat betekent ZERO voor de nieuwe generatie kunstenaars? Vinden we sporen, echo’s, nawerkingen van ZERO in datgene wat volgde? Van het werk van ZERO dacht ik vaak: dat is fantastisch, dat is al vijftig jaar oud, maar het oogt alsof het gisteren is gemaakt. De tijd speelt helemaal geen rol, in werkelijkheid is datgene wat een werk ons vandaag de dag te zeggen heeft het enige wat telt. De connectie met wetenschap en onderzoek maakt de kunst van ZERO zo bijzonder en dat is ook een van de redenen waarom ZERO voor veel hedendaagse kunstenaars actueel blijft.”

© tekst en video Wilma Lankhorst
© foto’s met dank aan Stedelijk Museum © Gert Jan Van Rooij

 

NIEUWE serie in 2016 –  De Derde Zaal

Dit is de titel van een speciaal project waarin ik in musea en soms bij tentoonstellingen op zoek ga naar de derde zaal. Ik zet de kunstwerken en kunstenaars die in deze zaal exposeren extra in het licht met een aparte blogpost.
Over welk museum zou jij graag een column lezen over De derde Zaal?
Mail me of nog liever, zet je suggestie op mijn blog. Ik laat me graag door je inspireren.