Na ons bezoek aan het hoge noorden van Scandinavië ben ik verliefd op het licht van het noorden. Vorig jaar winter in Fins Lapland en deze herfst in Noorwegen. Ook schilders zijn verrukt door dit licht. In Lillehammer kwamen ze in het begin van de 20^ste eeuw massaal samen om het licht te vangen. De plek waar je dit kunt ervaren is in het Lillehammer Kunstmuseum. Naast een verrassende vaste collectie moderne kunst worden er jaarlijks verschillende tentoonstellingen georganiseerd. Als wij er zijn is de hoofdrol voor de Franse schilder Pierre Bonnard.

Lillehammer Kunstmuseum

In het centrum van de Olympische stad (winterspelen 1994) staat aan het marktplein een modern gebouw. Hierin vind je onder andere het Kunstmuseum en een gezellig café met goede koffie. In het Lillehammer Kunstmuseum (opgericht in 1927) ligt de focus op moderne kunst met name gemaakt door Noorse kunstenaars. Hier vind je een van de grootste collecties Noorse kunst van de 19^e eeuw tot aan vandaag de dag. De eerste keer dat we Lillehammer hebben bezocht was in 1993, een half jaar vóór de Olympische Winterspelen (1994). Onze focus lag toen meer op de voorbereiding van deze spelen, de sportmogelijkheden en de wandelopties. Nu zijn we terug voor het licht en de kunstenaars die dit licht weten vast te leggen. Vóór ik je meeneem naar de vaste collectie, even een korte impressie van de expositie ‘Bonnard og Nord’ Bonnard en Noorden. 

Bonnard en Noorden

De Franse kunstenaar Pierre Bonnard (1867-1947) was een van de belangrijkste Franse kunstenaars van de 20^ste eeuw. Bonnard is dicht bij Parijs geboren. Als hij 20 is, begint hij aan een rechtenstudie in Parijs. Tevens schrijft hij zich in voor een studie aan de Académie Julian en een jaar later ook aan de École des Beaux Arts. Als zijn verplichte diensttijd erop zit, stopt hij met zijn juridische werk en stort hij zich volledig op de kunst. Via de kunstopleidingen leert hij zijn vrienden Ker-Xavier Roussel (1867-1944)  en Edouard Vuillard (1868-1940)  kennen. Bonnard is een stille, introverte man en ontwikkelt zich als kunstenaar onafhankelijk van de rest van de artistieke wereld. Ondanks deze persoonskenmerken laten zowel Bonnard als zijn vriend Vuillard zich in 1989 door Maurice Dennis overgehaald om zich aan te sluiten bij Les Nabis, (de profeten).  Dit is een groep van dissidente jonge kunstenaars.

Bonnard en het licht

De leden van Les Nabis leggen in hun werk de nadruk op gevoel en emotie. Zij onderscheiden zich van de Impressionisten, die met name het vluchtige van het licht buitenshuis probeerden te vatten. Voor Bonnard is het licht echt belangrijk. Hij zoekt steeds naar nieuwe technische uitdagingen en probeert altijd het licht te vangen. Ondanks zijn aansluiting bij Les Nabis is zijn werk is niet echt bij een stijl of groep in te delen. Samen met zijn (zieke) vrouw Maria Boursin (die zich Marthe de Meligny laat noemen) leidt Bonnard een terug getrokken leven. Zijn vrouw is vaak te zien in zijn werk, niet als portret maar meer als studie-object om licht te vangen. Als Bonnard op 80-jarige leeftijd overlijdt, laat hij een omvangrijk oeuvre van ruim 2200 schilderijen, grafisch werk en tekeningen na.

Bonnard inspireerde Scandinavische kunstenaars

In de tentoonstelling Bonnard og Nord ga je in verschillende kleurrijke zalen op onderzoek uit naar zijn leven en werk. Wat ik extra fijn vond hier is dat er talrijke werken van Scandinavische schilders werd gecombineerd met dat van Bonnard. Ik zag hier werk van de Noren Edvard Munch (1863-1944), Thorvald Erichsen (1868-1939), de Zweed Ragnar Sandberg (1902-1972) en de Fin Magnus Enckell (1870-1925). Enckell ontwikkelde in de jaren twintig van de vorige eeuw zijn eigen Noordse colorisme.

Op zoek naar het Noordse licht

Tijdens een korte pauze in het museumcafé, genieten we van de beste kop cappuccino die we tijdens onze driewekelijks verblijf in Noorwegen hebben gekregen. Daarna zijn we klaar voor een nieuw Noors-avontuur. De collectie van dit museum bestaat uit een brede en gevarieerde selectie Noorse en Noordse kunst. Hier wordt kunst verzameld van de 19^de eeuw tot nu. Noorwegen als zelfstandig land, is nog een relatief jonge natie. Pas in 1905 vond de ontbinding plaats van de Zweeds-Noorse Unie. In de 19^e eeuw kende het land nog geen eigen kunstopleiding.

National Romantik

Kunststudenten die de kans kregen, gingen naar Duitsland en schreven zich in op de Kunstacademie van Düsseldorf. Daar vierde in die dagen de Nationale Romantiek hoogtij. Kunstenaars uit allerlei landen waren actief op zoek naar de identiteit van hun land en de karakteristieken van land en volk. De kennismaking met de Noorse en Noordse kunst begint met schilderijen van de natuur. Via een QR-code kun je een speellijst beluisteren van nationaal romantische muziek in verschillende Europese landen/gebieden uit de 19^de eeuw. Onderdeel van de natuur is hier ook de zoektocht naar het Noordse licht.

Lillehammer kunstenaars

In het begin dwaal je door de Noorse natuur. Daar komen later de bewoners bij zoals boeren op het land, de werkende vrouw met haar kind(eren) en de naakte jongens die een duik nemen. Ik zie hier werk van de bekendste Noorse schilder Edvard Munch (1863-1944) en van Thorvald Erichsen, de schilder in wiens kamer (tijdelijke studio) wij slapen in kunsthotel Breiseth. Aan het einde van de kleine kabinetzalen, kom je in de langgerekte zaal met kunstenaars uit Lillehammer. Het is Noorse schilder Frederik Collett (1893-1914) die in 1883 de artistieke potentie van Lillehammer ontdekt. Hij schildert hier onder andere menig winterlandschap en woont er enkele jaren

In de voetsporen van Collett

Collega’s zien zijn werk en horen zijn enthousiaste verhalen en volgen Collett’s voetsporen naar Lillehammer en omgeving. In de zomer van 1894 richt een aantal schilders de kunstenaarskolonie Vågå op. Dit kleine bergdorp ligt even ten noordwesten van Lillehammer. In 1897 komen daar in Lillehammer, kunstenaarshotel Breiseth bij. De bekendste Lillehammer schilders uit de periode 1890-1930 zijn Lars Jorde, Alf Lundeby, Thorvald Erichsen, Henrik Sørensen, Einar Sandberg, Kristen Holbø en Rudolph Thygesen. Op het moment dat ik hun werk hier in Lillehammer zie, zijn de meesten nog onbekenden schilders voor mij. Later op onze reis kom ik hun werk weer tegen in onder andere het Nationaal Museum in Oslo.

Beeldende kunst en fotografie

Naarmate we dichter bij de 21^ste eeuw komen in deze Noorse canon, neemt de variatie in kunstuitingen toe. Denk daarbij aan keramiek, kunststof en fotografie. Ik zie Rød form (rode vorm, 2013) een keramisch kunstwerk van Torbjørn Kvasbø (1953), een fotoserie in zwart-wit van Werner Zellien (1952) waarin we het gevolg zien van een aanslag op het Ministerie van Justitie in 2012. Rechts daarvan hangen enkele portretten van Mette Tronvoll (1965) de serie heet Rena 006 (2016). Heel verstild is het rokende boek (zonder titel, 2007) van Tom Sandberg (1953-2014). Je ruikt de brandlucht bijna…

Als je meer wilt leren over kunst in Noorwegen, bezoek dan het Lillehammer Kunstmuseum. Kijk hier voor de details.  Ook voor koffieliefhebbers kan ik het museumcafé met terras van harte aanbevelen. En wie weet, verleid de heerlijk geurende koffie je wel tot een artistiek avontuur. Nachtje overblijven in Lillehammer? Kijk dan eens op de site van het voormalig kunstenaarshotel Hotel Breiseth.

Noorwegen per trein

Ons bezoek aan Lillehammer was onderdeel van de Interrailreis die wij door Noorwegen hebben gemaakt. Hiervan waren de Bergensbanen en de Dovrebanen de absolute hoogte punten.

© tekst en foto's Wilma Lankhorst.
© gebruik van de foto's met dank aan en met toestemming van Kunstmuseum Lillehammer, de genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.