update 21 september 2023
Erwin Olaf onverwachts overleden
Woensdag 20 september 2023 is Erwin Olaf (64) onverwachts overleden. Na een, in eerste instantie geslaagde longtransplantatie, volgden na enkele weken medische complicaties. Reanimatie heeft helaas niet mogen baten.
Olaf was een internationaal gevierd fotograaf. Hij ging taboes niet uit de weg. Hij kreeg in de jaren 80 bekendheid met zijn spraakmakende zwart-wit foto’s van naakten. Later gebruikte hij zijn foto’s ook om een politiek statement te maken. Zijn verzet tegen terrorisme werd gevoed door de aanslagen op de redactieleden van het weekblad Charlie Hebdo (Parijs 2015) en de schietpartij op concertgangers in concertzaal Bataclan (Parijs, 2022).
In ons land is hij bij het grote publiek bekend vanwege zijn fotoseries en statieportretten van de Koninklijke familie. Met het overlijden van Erwin Olaf verliest de wereld een inspirerend, geëngageerd fotograaf, een man met moed, met zeggingskracht, met daadkracht. Hij laat een groot oeuvre na, met schoonheid, troost & inspiratie.
Ik koester mijn moment dat ik hem in 2019 mocht ontmoeten in het Kunstmuseum in Den Haag. Dat is ook de reden dat ik het verslag van die expositie vandaag, als eerbetoon opnieuw plaats. Ik wens zijn familie en vrienden heel veel strekte met dit grote verlies.
Erwin DANK voor als het moois dat je ons nalaat!
Collega Sandra Singh (#kunstkieken) dank voor het maken van de ontmoetingsfoto.
Sneak preview
Dwalen door het hoofd van Erwin Olaf
Onderstaand artikel is in februari 2019 gepubliceerd in verband met de grote overzichtstentoonstelling van Erwin Olaf in het Kunstmuseum in Den Haag.
Erwin Olaf, een van de bekendste fotografen van ons land viert dit zijn 60ste verjaardag. Gelijktijdig is hij 40 jaar actief als fotograaf. In die periode heeft hij zich ontwikkeld van een analoge fotograaf en ambachtsman tot een digitale beeldkunstenaar, een beeldschepper. In de afgelopen 40 jaar is onze samenleving veranderd van een tekst samenleving naar een beeldcultuur. Olaf mag zijn verjaardag groots vieren in het Gemeentemuseum en in het er naast gelegen Fotomuseum in de residentie. Olaf noemt de grote tentoonstelling een reis door zijn hoofd.
School voor journalistiek
Als Erwin Olaf (Hilversum 2 juni 1959) in 1978, na zijn middelbare school een vervolgstudie kiest, valt zijn keuze op de School voor Journalistiek in Utrecht. Als binnen enkele maanden na het begin van deze studie, duidelijk wordt dat schrijven niet zijn passie is, grijpt een docent in. Hij ziet dat Olaf niet gelukkig is en drukt hem een camera in zijn hand.
Op mijn vraag of hij nog weet welk type camera dit was, is Olaf’s antwoord resoluut én met een lach: “Ja natuurlijk, een Nikon FM2 en die leraar was Dirk van der Spek”.
(links - Nikon FM2 ©catawiki)
Over dit moment zegt Olaf:
“Meteen vanaf het begin hield ik van dat ding: het gewicht, het koele metaal in mijn hand. Het voelde heel vanzelfsprekend. En toen ik mijn eerste foto’s nam, wist ik dat ik mijn vak had gevonden.”
Uit serie Ladies’ Hats (1985-1994). De Hollandse meesters zijn hier Olaf’s inspiratiebron.
Ik ben dol op nachtvlinders
Na het afstuderen richt Erwin Olaf zich eerst op de documentaire fotografie. Hij vindt zijn scenes in het nachtleven. “Ik ben dol op nachtvlinders en op mensen met een afwijkende norm”, lacht Olaf. Later stapt hij over naar de geënsceneerde fotografie. Dit is een vorm van fotografie waarbij de fotograaf als een regisseur alles van tevoren in scène zet. Hij wil volledige controle hebben over de manier waarop zijn ideeën worden gevisualiseerd. Hij wil het eindresultaat volledig naar zijn hand kunnen zetten.
Als ik dit hoor, denk ik direct aan Olaf’s foto getiteld Apolonia. De hangt in het UMC Radboud in mijn woonplaats Nijmegen.
Audiotour in het Fotomuseum
In het Fotomuseum ontdek je twee verhaallijnen: hier hangt werk van twintig fotografen die Erwin Olaf’s werk in de afgelopen veertig jaar hebben beïnvloed en je ziet hier het vroege werk van Olaf zelf. Het zogenaamde campagnebeeld hier is Pearls (1986) uit de serie Squares. Een androgeen personage dat parels uitbraakt. Squares is de verzamelnaam voor foto’s die allemaal zijn gemaakt op basis van middenformaat negatieven (6×6 cm). Als je de gratis audio pakt, fluistert Erwin de fotogeheimen van deze tentoonstelling persoonlijk in je oor. Ook de eerste autonome fotoserie van Erwin Olaf hangt hier: Chessmen (1987-1988). Deze serie die Olaf dus op eigen initiatief heeft gemaakt, verbeelden de drang van de mens om macht uit te oefenen, maar ook de onmacht van de mensen die worden onderworpen.
“Als ik naar het werk in het Fotomuseum kijk,
is het net alsof ik naar een neefje van me kijk.
Wel een leuk neefje”.
uitspraak Erwin Olaf tijdens de persbijeenkomst 14 februari 2019.
Keyhole (2012) voor de ingang van de grote tentoonstelling, Wilma gluurt even.
Gluren door een sleutelgat
Vóór de ingang van de grote tentoonstelling in het Gemeentemuseum staat de installatie Keyhole (2012). Op de buitenkant van deze installatie hangen ingelijste foto’s. Je krijgt hierbij het gevoel van een klassiek interieur. Ik ga op het kruikje voor de gesloten deur zitten en kijk door het sleutelgat. Binnen geen statische foto’s maar een combinatie van foto’s, film, geluid en sculptuur. Gluur zelf maar eens in Den Haag!
In de entreeruimte van de expositie hangen, de hier boven afgebeelde, zelfportretten van Erwin Olaf. Beide afdrukken hebben een verwijzing naar zelfportreten van Andy Warhol. Hier wordt direct duidelijk wat Wim van Sinderen, conservator en mede samensteller van deze jubileumexpositie, bedoelt met: “Het werk van Erwin Olaf is nooit braaf, altijd prikkelend, steeds verrassend.”
Serie Palm Springs (2018) – Kite ©Erwin Olaf
Cities in Transition
Na deze introductie kom je direct in de zalen met het meest recente werk van Erwin Olaf. Onder de noemer Cities in Transition heeft hij een drieluik gemaakt: Berlijn (2012), Shanghai (2017) en vers van de pers Palm Springs (2018). Sinds 2006 wonen procentueel meer Nederlanders in steden dan op het platteland. Deze ontwikkeling is ook wereldwijd zichtbaar en brengt grote veranderingen met zich mee voor de maatschappij als geheel en voor het individu in het bijzonder.
Draaiende installatie in de zaal met de serie Berlin (2012)
Uniek aan dit drieluik is dat Erwin Olaf op locatie zijn beelden heeft gemaakt. En dus niet in de studio zoals we van hem gewend zijn. In de vrije natuur heeft Olaf dus niet elk detail naar eigen wens kunnen ensceneren.
Berlijn is een stad met een rijke en ingewikkelde geschiedenis. Meerdere keren in haar historie hebben de stad en haar inwoners, zich na donkere tijden, weten te vernieuwen. Voor Olaf is Berlijn een belichaming van de veerkracht van democratie. Olaf kijkt in deze serie naar de parallellen tussen het roerige Interbellum en de huidige tijd. Hij verbeeldt deze spanning in zijn serie door de macht te onderzoeken die de jeugd heeft ten opzichte van de oudere generatie.
Uit de serie Shangai (2017) Tijdens zijn bezoek aan deze stad ontdekte Olaf, dat op de billboards de (statische) foto’s allemaal zijn vervangen door bewegend beeld. De portretten in deze serie zijn bewegende foto’s c.q. korte films.
In Shanghai is het individu anoniem
Terwijl in de serie Berlijn het kind, de jeugd centraal staat, richt Olaf zich voor het tweede deel van zijn drieluik op de jongvolwassenen in het Chinese Shanghai. In deze metropool wonen ongeveer 25 miljoen mensen, het is hiermee de grootste stad van China. Tijdens zijn bezoek aan Shanghai ziet Olaf dat de aanjagers van de economie hier de jonge, ambitieuze mensen zijn die aan het begin staan van hun carrière. Mede voor hen worden nu op grote schaal appartement en kantoren gebouwd. Om dit te realiseren worden in een snel tempo oude, bescheiden huizen van de oorspronkelijke bewoners gesloopt.
Druk op jong en oud
Zowel de ouderen als de jongvolwassen staan hieronder druk. De ouderen omdat hun vertrouwde omgeving verdwijnt en de jongvolwassen omdat zij onder enorme druk staan om te presteren. Ze ervaren dat ze zowel op professioneel als op persoonlijk vlak moeten presteren. De jongvolwassenen hebben weinig contact met elkaar, in deze wereldstad is het individu anoniem. Deze anonimiteit geeft enerzijds het gevoel van vrijheid, maar is anderzijds ook de oorzaak van een toenemende eenzaamheid.
Een droomstad in de woestijn: Palm Springs
Een primeur voor het Gemeentemuseum is de serie Palm Springs (2018), het derde deel van het drieluik Cities in Transition. Het basis plan voor de derde stad in deze serie was een positieve serie te maken over een Amerikaanse stad. Tijdens een recent bezoek aan Amerika gaf Olaf een Masterclass in de luxestad Palm Springs. “Palm Springs doemde in het woestijnlandschap op als een hedendaagse fata morgana,” aldus Olaf. Na dit woestijnbezoek logeerde Olaf nog twee dagen in Los Angeles. Met de serie Palm Springs gaat Olaf in op de relatie tussen een geconstrueerde droomwereld en de werkelijkheid. Hier zie je onderwerpen als klimaatverandering, discriminatie, polarisatie en tienerzwangerschappen. “Zo’n serie is een filmproductie maar dan in stills”, vervolgt Olaf.
Op de vraag welke foto of serie Erwin Olaf zelf het beste vindt, antwoord hij: “Dat vind ik lastig om te zeggen, want ik ben altijd bang dat als die foto’s oren hebben de anderen dan van de muur gaan vallen”. Olaf geeft daarna wel aan dat hij trots is op zijn serie van het Koninklijk Huis. “Dat kun je wel zien op de beelden. Ik vind van mezelf dat ik on top of the wave was, maar dat geldt ook voor hen vóór de camera”, besluit Olaf.
Portretserie: Prinsen Ariane, Alexia, Amalia, Koningin Maxíma en Koning Willem-Alexander
Weken met de Koninklijke familie
Uit de rijke portefeuille aan opdrachten heeft Olaf er één gekozen om tijdens zijn ‘verjaardagsfeest’ met ons te delen: De Koninklijke familie. Na de ingang van de tentoonstelling, loop je hiervoor direct links een gang in. In de eerste ruimte hangen de vijf portretten van Willem-Alexander, Maxíma, Amalia, Alexia en Ariane. In de tweede ruimte twee officiële statiefoto’s van het Koninklijk paar en de kerstfoto van de familie die in 2018 in het Paleis op de Dam is gemaakt.
Toen een journalist vroeg hoe het was om met het Koningshuis samen te werken was Olaf’s antwoord: “Leuk”. Aanvullend is zijn resolute antwoord: “Als je door mij wordt geportretteerd, beschouw ik mezelf als een dokterspraktijk, met beroepsgeheim”. Hij wilde nog wel kwijt dat hij trots is op ons koningshuis, omdat hij het als een verbindende factor ervaart, binnen een af en toe zeer verdeelde democratie.
l. Koninklijke familie in het Paleis op de Dam (2018) © RVD-Erwin Olaf
Als je nog meer weten van Erwin Olaf bezoek dan zijn eigen website.
Je kunt de laatste ontwikkelingen van zijn werk ook volgen via zijn Facebook-pagina.
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik van de foto’s met dank aan Studio Erwin Olaf, Gemeentemuseum Den Haag, Fotomuseum Den Haag, RVD en alle bruikleengevers.