Piet Mondriaan & Bart van der Leck

2017 De Stijl 100 jaar - deel 3

Het nationale jubileumjaar van De Stijl 100 is door Koning Willem-Alexander geopend met een expositie over Piet Mondriaan en Bart van der Leck. Het Gemeentemuseum in Den Haag is internationaal bekend als hét museum voor De Stijl. Met ruim 300 werken van Mondriaan in huis klopt dit beeld. Maar wie kent Bart van der Leck? Voor vele is hij nog een onbekende. Anderen zullen bij het zien van zijn werk zeggen: ‘dat herken ik wel, maar ik dacht dat het van Mondriaan was’. Een heel jaar lang de Stijl biedt prachtige kansen om deze unieke periode in onze kunst- en ontwerpgeschiedenis eens heel zorgvuldig te fileren. We beginnen het STIJLvolle avontuur in 1916 in Laren met twee uitvinders van een nieuwe kunstvorm.

Sneak preview: Ontmoet Piet & Bart

Onze alternatieve driekleur 

Naast ons rood-wit-blauw hebben we nog een alternatieve driekleur die zowel in ons eigen land als ver daar buiten een iconische status heeft verworven: het rood-geel-blauw. Deze drie primaire kleuren vormen de basisvormen van de kunstbeweging de Stijl. We zijn zo gewend aan deze alternatieve driekleur dat we er vaak niet meer bij stil staan, hoe deze combinatie tot stand is gekomen en wat het idee er achter was.

  &  

l. portret Piet Mondriaan (1917)  r. Bart van der Leck met kind

De ontmoeting

We schrijven 1916. Piet Mondriaan heeft een atelier in de bossen net buiten Laren. Bart van der Leck woont met zijn gezin in het dorp Laren. De wereld om ons land heen staat in brand door de gruwelheden van de Eerste Wereldoorlog. Mondriaan en van der Leck beiden veertigers, beiden al jaren actief, zijn onafhankelijk van elkaar op zoek naar een nieuwe vorm. Ze ontmoeten elkaar in Laren en raken in gesprek. Van der Leck is onder de indruk van de zoektocht van Mondriaan naar abstractie. Mondriaan op zijn beurt wordt geraakt door het kleurgebruik van Van der Leck. Je zou kunnen zeggen dat ze hun eigen artistieke zoektocht herkennen in het werk en de gedachtewereld van de ander. Ze zijn er allebei van overtuigd dat er een nieuwe kunstuiting moest komen voor de toekomstige wereld. Samen leggen ze het fundament van De Stijl. Beide kunstenaars gebruiken geometrische vormen en vlakken. Deze nieuw beeldtaal staat voor hen gelijk aan een onverwoestbaar vooruitgangsgeloof. Door de wederzijdse uitwisseling en beïnvloeding ontstaat een vriendschap én de basis voor een radicaal nieuwe kunst. Anno 1916 werken ze allebei met eenvoudige kleuren. Deze kleurkeuze en werkwijze wijken flink af van de gangbare kunst in die tijd. Deze context wordt duidelijk in de eerste zaal.

De wereld om hen heen

In de eerste zaal raak ik behoorlijk in de war en dat komt omdat hier geen Mondriaans en Van der Lecks hangen. De samenstellers hebben er bewust voor gekozen om je eerst kennis te laten maken met de kunstwereld waarin beide mannen leefden en werkten. Ik zie donkere en gedempte kleuren, dan weer felle kleuren en veel krullen. Antroposofisch werk (zoals je dat nu herkent in de wereld van yoga en meditatie) maar ook, voor mij onbekende, werken van Theo van Doesburg met als titel ‘heldhaftige bewegingen’. Er hangt een doek van Elisabeth Stoffels met de titel ‘vriendschap van twee mensenkinderen bewaard in Gods liefde’ Op het doek zie ik verschillende cirkels en ergens in deze beweging een gestileerd figuurtje.

Ondertussen bouwt Bart van der Leck voort op zijn ervaring in de glaskunst. Als glasschilder heeft hij een voorkeur voor simpele vormen zoals hij die zag in de Egyptische kunst. Piet Mondriaan werkt onder andere met landschappen, bomen, de zee enzovoort. Bij het scheppen hiervan is hij steeds opzoek naar een achterliggende essentie, die hij dan steeds verder vereenvoudigd. In navolging op Van Der Leck gaat Mondriaan zijn doeken ook composities noemen en laat hij het figuratieve los. Ben je klaar voor de tweede zaal?

Twee veertigers op verkenning

Vaak zijn het jonge mensen die zoeken naar nieuwe stijlen, die nieuwe beeldtaal en ander kleurgebruik ontwikkelen. In 1916 in Laren zijn het twee veertigers die allebei al een lange staat van dienst hebben in de kunstwereld. Dit besef dringt langzaam tot me door als ik de tentoonstelling verder verken. Wat een lef en wat een energie hebben deze twee kunstenaars. In 1917 geeft Theo van Doesburg de eerste oplage van het blad De Stijl uit.  Hierin schrijven nationale en internationale architecten, vormgevers en kunstenaars over vernieuwing in de kunst. De aanzet tot De Stijl is gegeven door Mondriaan en Van der Leck met hun experimenten ten aanzien van abstractie en kleurgebruik. Zij zijn de ontdekkers van onze, nu wereldberoemde, alternatieve driekleur: rood-geel-blauw

Zo in balans als de kunstuitingen van De Stijl lijken, zo warrig zijn de contacten tussen de artistieke deelnemers. Ze vormen geen hechte vriendengroep, het is meer los zand dat door de publicatie van het blad enigszins bij elkaar wordt gehouden. Mondriaan en Van der Leck trekken twee jaar redelijk intensief met elkaar op. Naast de overeenkomsten, blijkt al snel dat er ook verschillen zijn. Zo denken ze allebei anders over het gebruik van de geometrische beeldtaal. Van der Leck wil zijn composities van geometrische vormen zo open mogelijk houden. Mondriaan daar en tegen begint de verschillende vormen als snel met elkaar te verbinden door het gebruik van lijnen. Na het einde van de Eerste Wereldoorlog volgen ze hun eigen persoonlijke pad. In de zomer van 1919 gaat Mondriaan terug naar Parijs en dan houdt het contact tussen beide mannen op.

 &  

l. voorstudie - r. Uitgaan van de fabbriek - Bart van der Leck (1917)

Mijn ervaringen:

• Ten eerste het besef dat het twee veertigers zijn die het verschil willen maken. Dat geeft energie!
• Op allerlei momenten worden werken van Mondriaan en Van Der Leck naast elkaar gehangen zodat je mooi kunt ontdekken wat ze aan het doen zijn.
• Het maken van composities is een procesmatige manier van werken. Het leuke in deze expositie is dat je regelmatig verschillende stadia in het werk bij elkaar ziet. Heel sprekend in dit geval is de voorstudie en het eindresultaat van ‘het uitgaan van de fabriek’ van Bart van der Leck.
• Ik ervaar het als een enorme verrijking dat een themajaar als dit kansen biedt om een kunstbeweging intens te fileren en om te zoeken naar nieuwe verbindingen en nog onbekende feiten.
• Voor iedereen die iets van kunst wil weten, studenten vormgeving of digitaal ontwerpen, modeliefhebbers of levensgenieters is deze tentoonstelling een stevige basis voor het lopende eeuwfeest.
• Ik kijk nu al uit naar de grote zomer expositie waarin alle 300 werken van Mondriaan die het gemeentemuseum in haar bezit heeft, integraal worden getoond.
• Het kinderprentenboek dat Joop Swarte heeft gemaakt is een prachtig cadeau om de jeugd in contact te brengen met de speelsheid van d Stijl. Bijna iedere zaal begint met een pagina uit dit boek begeleid door een stukje uitleg over de opzet van de betreffende ruimte.

 & 

l. twee houthakkers (1928) BvdL                        r. Rastercompositie 9 (1919) PM

De tentoonstelling ‘Piet Mondriaan en Bart van der Leck, de uitvinding van een nieuwe kunst’ is t/m 21 mei 2017 te zien in het Gemeentemuseum in Den Haag.

Het Gemeentemuseum is ook in 2017 tijdens alle bijzondere jubeltentoonstellingen gratis toegankelijk voor houders van een Museum- of Rembrandtkaart.

Uiteraard kun je in dit museum ook de doorlopende tentoonstelling van Piet Mondriaan en de Stijl zien.

Meer lezen over De Stijl?

Er is een mooie catalogus (€ 24,95) uit gegeven met interessante achtergrond verhalen over de ontmoeting en de twee jaar durende verkenningsreis die Piet Mondriaan en Bart van der Leck samen in Laren hebben gemaakt.

Het kinderprentenboek ‘En toen De Stijl’ van Joop Swarte is een leuk cadeau voor leerlingen van de basisschool (€ 14,95) .

De Vrije Uitgevers hebben een compacte Stijl-inspiratie-bijbel (€ 29,95) uitgegeven waarin je veel achtergrond informatie kunt vinden over De Stijl-beweging, de kunstenaars en de ontwerpers.

Voor liefhebbers van biografieën is het 656 pagina tellende Mondriaan-biografie van Hans Janssen een suggestie: Piet Mondriaan. Een nieuwe kunst voor een ongekend leven is een uitgave van Uitgeverij Hollands Diep en kost € 39,99.

Mijn persoonlijke TIP: deze biografie kost als e-book  € 9,99

Via Social Media kun je berichten over dit jubileumjaar snel vinden met #MTDD

 Eerder verschenen op dit blog over  100 jaar De Stijl

Inleiding in de Stijl
Eeuwfeest van de Stijl in het Stedelijk.
Peter Alma, van De Stijl naar communisme

© foto’s video en tekst op dit blog Wilma Lankhorst
Gebruik afbeeldingen met dank aan het Gemeentemuseum Den Haag